مَلِکانْ (مَلِک‌ْکَنْدی) یکی از شهرهای جنوب‌غربی استان آذربایجان شرقی و مرکز شهرستان ملکان است. این شهر با ۲۷۴۳۱ نفر جمعیت در سال ۱۳۹۵ خورشیدی به‌عنوان سیزدهمین شهر پرجمعیت استان شناخته می‌شود. ملکان در جنوب‌شرق دریاچهٔ ارومیه و در محل اتصال استان‌های آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی قرار گرفته‌ است. این شهر با وسعت ۱۰۰۷ کیلومتر مربع (۲٫۲ درصد مساحت استان) برسر راه تبریز-میاندوآب و در ۱۵۰ کیلومتری جنوب مرکز استان واقع شده‌است.مردم ملکان آذربایجانی‌ بوده و به زبان ترکی آذربایجانی صحبت می‌کنند.

به عقیدهٔ برخی از کارشناسان، چون ملکان در گذشته حاکم (ملک) زیادی داشته، از همین‌روی نام آن را «ملک‌کندی» نهاده‌اند. به اعتقاد گروهی دیگر، پیش‌تر یکی از اربابان این شهر «ملک‌نیا» نام داشته و نام این شهر از نام این ارباب گرفته شده‌است. قوم ملکی در این شهر از بزرگترین خاندان این شهر و آذربایجان است. همچنین این قوم در استانهای گیلان، لرستان، مازندران، مرکزی، قزوین و... به‌طور پراکنده هستند.

پیشینه

شهر ملکان که پیش‌تر «ملک‌کندی» خوانده می‌شد، پیشینهٔ تاریخی طولانی داشته و به‌دلیل آب و هوا و موقعیت گذرگاهی مناسب، از گذشته‌های دور مسکن اقوام مختلفی بوده‌است؛ به‌طوری‌که از ۶ هزار سال پیش از میلاد، روستاهای عباس‌آباد و قوریجان از اصلی‌ترین سکونتگاه‌های این منطقه به‌شمار می‌رفته‌است.

تالاب عباس‌آباد (عباس‌آباد گلی) از ۵ تا ۶ هزار سال پیش از میلاد تا دورهٔ پهلوی در محل کنونی بیمارستان ملکان قرار داشته‌است. این تالاب فصلی که بر اثر بارندگی‌های شدید هزاره‌های پیش از میلاد تشکیل می‌شد، باعث رونق کشاورزی در این منطقه شده بود.

قدمت سفالینه‌های یافت‌شده از تپه‌های روستای بایقوت به ۷ هزار سال پیش برمی‌گردد و شواهد گویای آن است که ساکنان این منطقه با سرزمین میان‌رودان ارتباطات فرهنگی گسترده‌ای داشته‌اند. هم‌چنین خیش‌های پیداشده در منطقهٔ ملکان که ۵ هزار سال قدمت دارند، نشانگر آن است که اصلی‌ترین عامل یک‌جانشینی انسان‌ها در این منطقه، موقعیت مناسب کشاورزی آن بوده‌است.

شهر ملکان تا ۲۰۰ سال پیش، روستایی کوچک و کم‌جمعیت بوده که از سمت شرق به حمامی تاریخی{جمعه حمامی} و تپهٔ تیچان‌تپه و از سمت جنوب به زمین‌های بایر و باغ‌های چمچمال محدود می‌شده‌است. این شهر در آن زمان به قاجاریان تعلق داشته و نصرت‌السلطنه مالک آن بوده‌است. در سال ۱۳۲۰ خورشیدی، نصرت‌السلطنه مالکیت ملکان را به محسنی (اصغربقال) واگذار کرد و در سال ۱۳۲۴ خورشیدی نیز محسنی مالکیت این شهر را به نجف مددیان و مظفرخان صولتی انتقال داد. از سال ۱۳۲۴ خورشیدی به بعد، جمشیدخان اسفندیاری ملکیت ملکان را برعهده گرفت.

وجه تسمیه

به عقیدهٔ برخی از کارشناسان، چون ملکان در گذشته حاکم (ملک) زیادی داشته، از همین‌روی نام آن را «ملک‌کندی» نهاده‌اند. به اعتقاد گروهی دیگر، پیش‌تر یکی از اربابان این شهر «ملک‌نیا» نام داشته و نام این شهر از نام این ارباب گرفته شده‌است.

منابع آبی شهر

این شهرستان دارای دو رودخانه فصلی می‌باشد که عبارتند از:

۱- رودخانه مردق (مردق چای): این رودخانه که در منطقه به مردی معروف است با آبدهی متوسط ۱۳۲ میلیون متر مکعب در سال از دامنه جنوبی کوه سهند سرچشمه گرفته و در جهت جنوب جریان یافته و با اتصال شاخه‌های فرعی نظیر مغانجیق چای مسیر خود را به شهر مراغه ادامه داده و از داخل شهر ملکان گذشته و وارد دریاچه اورمیه می‌شود.

۲- رودخانه لیلان چای: که از کوه‌های سهند سرچشمه می‌گیرد این رودخانه از دو شاخه اصلی تشکیل شده یکی بنام بلوک آباد و دیگری بنام سراجو چای که در محلی بنام روستای کوسه صفر بهم می‌رسند و تشکیل لیلا چای را می‌دهند و بعد این دو رودخانه به سمت جنوب غربی حرکت کرده و در روستای باغچه دیزج شاخه‌های کوچکی هم از روستای تبه اغبلاغ را دریافت کرده و پس از عبور از روستای قوشقیه جیغالو و شیرین کند در داخل شهر میاندوآب وارد زرینه رود می‌شود.

آب و هوا

آب و هوای ملکان تحت‌تأثیر جریان‌های آسیای مرکزی، اقیانوس اطلس، دریای خزر، دریای سیاه و دریای مدیترانه قرار می‌گیرد. جریان‌های آسیای مرکزی در فصل‌های بهار، پاییز و زمستان موجب بارندگی و گاهی برف می‌شوند. جریان‌های اقیانوس اطلس و دریای خزر (بادهای خزری) بیش‌تر در منطقهٔ ارسباران موجب بارش می‌شوند و گهگاهی مناطق جنوبی‌تر را نیز تحت‌الشعاع خود قرار می‌دهند. جریان‌های دریای سیاه و دریای مدیترانه (بادهای سفید) در فصل‌های بهار و زمستان موجب بارش می‌شوند.

جمعیت

جدیدترین آمار جمعیتی شهرستان‌های کشور در سرشماری سال ۱۳۹۰ منتشر شد و طبق این آمار جمعیت شهرستان ملکان به این شرح است است: جمعیت کل شهرستان: ۱۰۶۱۱۸ نفر جمعیت مرد: ۵۴۰۹۰ نفر - جمعیت زن: ۵۲۰۲۸ نفر ---- تعدا کل خانوار: ۲۹۷۰۷ خانوار جمعیت شهری (مجموع ملکان و لیلان): ۳۱۴۸۷ نفر جمعیت شهری مرد: ۱۵۹۵۹ نفر—جمعیت شهری زن: ۱۵۵۲۸ نفر—خانوار شهری: ۹۱۴۲ خانوار جمعیت روستایی: ۷۴۶۳۱ نفر جمعیت روستایی مرد: ۳۸۱۳۱ نفر - جمعیت روستایی زن: ۳۶۵۰۰ نفر - تعداد خانوار روستایی: ۲۰۵۶۵ لازم است ذکر شود کل جمعیت شهرستان در سال ۸۵ تعداد ۱۰۱۵۱۸ نفر بود که بدین ترتیب مشخص می‌شود از سال ۸۵ تا ۹۰ تعداد ۴۶۰۰ نفر به جمعیت کل شهرستان ملکان افزوده شده‌است.

محصولات

ملکان قطب تولید انگور در سطح استان آذربایجان شرقی بوده و به «الههٔ انگور» مشهور است. این شهر یک شهر کشاورزی بوده و کارخانه‌های متعدد سبزه‌پاک‌کنی در آن فعال‌اند. کشورهای حوزهٔ خلیج فارس، اروپا و کانادا، بزرگ‌ترین واردکنندگان این محصول هستند. قالی‌بافی نیز در این شهر رایج است.

کارخانه‌های متعدد فراوری کشمش

کارخانه‌های تولید و بسته‌بندی متعددی در زمینه تولید کشمش در این شهر وجود دارد.

مناظر دیدنی و تاریخی ملکان

پل دختر (قیزلار کورپوسی)، زیارتگاه علی بلاغی، مسجد جامع لیلان، قلعه بختک لیلان، پل آجری لیلان چای، آب معدنی شورسو، آب معدنی آرپادره سی، کوه شیروانشاهلوو همچنین دره گاومیش ئولن از جاذبه‌های طبیعی و تاریخی شهرستان ملکان به‌شمار می‌آیند.

صنایع و معادن

عمده‌ترین صنایع شهرستان ملکان، صنایع تبدیلی مرتبط با فراورده‌های کشاورزی است و اصلی‌ترین خشکبار تولیدی کشمش معروف به سبزه می‌باشد که در دو نوع کالفرم و سبزه زرد تولید می‌شود از دیگر فراورده‌های تبدیلی کشاورزی رب گوجه فرنگی می‌باشد. . از دیگر صنایع این شهرستان می‌توان از صنایع مربوط به چوب بری، تولید مواد غذایی از قبیل ماکارونی، رب، کیک و … قطعات صنعتی و پلاستیکی، سنگ بری، اجاق گاز و… نام برد. هم چنین با توجه با ساختار زمین شناسی خاص شهرستان ملکان که در زون سهند - بزمان قرار دارد معادن گوناگونی در آن دیده می‌شود از جمله این معادن میتوان معدن خاک نسوز در روستای چالی و لیلی داغی، زغال سنگ در کوههای شیروانشاهلو، سنگ آهک در روستای قربانکندی و قره چناق و داشبلاغ، باریت در روستای باباقاضی، کائولن(خاک چینی) روستای اوجبلاغ، چندین معدن سنگ ساختمانی لاشه از جمله در روستای بایرامکندی و چند معدن شن و ماسه را میتوان ذکر کرد.

کشاورزی و دام داری

ملکان به سبب حاصل خیزی خاک و مساعد بودن اوضاع جوی و دسترسی آسان به آب‌های سطحی و زیرزمینی مرکز کشاورزی مهمی است که عمدهٔ محصولات آن غلات، میوه به ویژه انگور، صیفی جات و سیب زمینی است. دام داری و پرورش طیور نیز در ملکان اهمیت زیادی دارد و انواع فراورده‌های دامی نظیر لبنیات، پوست و پشم از جمله صادرات این شهرستان است. پرورش دام در این بخش بیشتر شامل: گاو، گوسفند و بز بوده که به شیوهٔ روستایی و صنعتی توسط روستاییان صورت می‌گیرد و به صورت گوشت یا دام زنده به سایر نقاط ارسال می‌شود. علاوه بر آن پرورش طیور به دو شیوه سنتی و صنعتی شامل: پرورش مرغ، خروس، بوقلمون رواج دارد که علاوه بر مصارف داخلی مقداری هم صادر می‌شود

نگارخانه

منابع

الگو:نشریه‌های ملکان