استان اردبیل یکی از استانهای ایران است که در شمال غربی این کشور در منطقه آذربایجان ایران واقع شده است. مساحت این استان ۱۷۹۵۳ کیلومتر مربع (حدوداً ۱٫۰۹ درصد از مساحت کل کشور) و جمعیت آن بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۰ برابر یک میلیون و ۲۴۹ هزار نفر می‌باشد. مرکز این استان کلان شهر اردبیل است و بر طبق آخرین تقسیمات کشوری، شامل ۱۰ شهرستان، ۲۵ بخش، ۲۱ شهر و ۶۶ دهستان می‌شود. در ۲۲ دی سال ۱۳۷۱ لایحه استان شدن اردبیل در مجلس شورای اسلامی تصویب شد و این استان در ۲۳ فروردین سال ۱۳۷۲ پس از نزدیک به ۲۰ سال پیگیری مردم اردبیل، از استان آذربایجان شرقی جدا و به استانی مستقل تبدیل شد.
استان اردبیل یکی از مناطق گردشگری در ایران است. یکی از ویژگی‌های این استان آب و هوای مطبوع و خنک این منطقه در فصل‌های بهار و تابستان است. مجتمع‌های آبگرم سرعین در ۲۲ کیلومتری غرب شهر اردبیل یکی از مشهورترین مناطق گردشگری استان اردبیل است که در فصل‌های گرم -به خصوص تابستان- میزبان ده‌ها هزار نفر گردشگر از اقصی نقاط ایران و کشورهای خارجی است. سرعین بیش‌ترین تعداد هتل و هتل آپارتمان‌ها را با جمعیت نسبتاً کم ساکن در خود در مقایسه با سایر مناطق گردشگری ایران دارد.
مردم
اکثر ساکنان استان اردبیل را آذربایجانی‌ها تشکیل می‌دهند که به زبان ترکی آذربایجانی سخن می‌گویند. تالش‌ها دیگر ساکنان اردبیل که در برخی روستاهای عنبران نمین هستند که به زبان تالشی سخن می‌گویند. در بخش‌هایی از شهرستان خلخال (در جنوب استان) تات‌ها سکونت دارند و زبان تاتی به همراه زبان ترکی آذربایجانی رایج است.
جغرافیا
استان اردبیل یکی از استانهای شمال غربی ایران محسوب می‌شود. این استان از شمال به جمهوری آذربایجان، از سمت غرب به استان آذربایجان شرقی، از سمت شرق به استان گیلان کوه‌های تالش و از سمت جنوب به استان زنجان محدود شده‌است. استان اردبیل، طبق آخرین تقسیمات کشوری، از ۱۰ شهرستان، ۲۹ بخش، ۲۶ شهر و ۶۶ دهستان، تشکیل یافته‌است. استان اردبیل قبلاً یکی از شهرستان‌های بزرگ استان آذربایجان شرقی بود که بعداً به علت درخواست مردم اردبیل تبدیل به استان شد
شهرستان‌های استان اردبیل
- اردبیل
- بیله‌سوار
- پارس‌آباد
- خلخال
- سرعین
- کوثر
- گرمی(مغان)
- مشگین‌شهر
- نمین
- نیر
- اصلاندوز
گردشگری
شاخص گردشگری استان اردبیل در تمام طول سال متنوع می‌باشد. به گونه‌ای که بهترین ماه‌ها از نظر دارا بودن شرایط آسایشی برای گردشگران، ماه‌های فروردین، اردیبهشت و مهر می‌باشند که بهترین شرایط را از نظر آسایشی به خود اختصاص داده‌اند و در مقابل ماه‌های دی و بهمن از بدترین شرایط آسایشی و بیوکلیمایی برخوردارند.
برخی از جاذبه‌های گردشگری استان اردبیل عبارتند از: آرامگاه شیخ صفی‌الدین (میراث جهانی یونسکو)، بقعه سید امین الدین جبراییل، مقبره شیخ حیدر، کلیسای مریم مقدس اردبیل، موزه مردم شناسی اردبیل، جمعه مسجد، سنگ نبشه ساسانی، آثار صخره‌ای ویند، کاروانسرای شاه عباسی (اردبیل)، شهر یئری، بازار اردبیل، دریاچه شورابیل، سبلان، شیروان دره‌سی، عمارت آقازاده اردبیلی، جنگل فندقلو، پیست اسکی روی چمن جنگل فندقلوی نمین (اردبیل)، پیست اسکی آلوارس، منطقه گردشگری کپز، تفرجگاه بولاغلار، منطقه حفاظت شده آق داغ، منطقه گردشگری ازناو، روستای گردشگری کزج، ژئوپارک دربندمشکول (شهرستان کوثر)، گیلوان، دریاچه نئور، مجتمع آبدرمانی سرعین، چشمه آب گرم شابیل، قوتورسویی، آبگرم گیوی، آبشار سردابه، آبشار گورگور آلوارس، آبشار شورشورنه (نمین)، آبشارآق بلاغ (سیبیه خانی)، آبشار دیز (خلخال)، آبشار نره گر، آبشار شیروان دره، آبشار گورگور (مشگین‌شهر)، قلعه بربر، قلعه بوینی یوغون، دژ قهقهه، کهنه قلعه، قلعه بربر، دیو قالاسی، قیزقالاسی، قلعه اولتان، قلعه خسرو، غار تاریخی لاهرود، غار هفت خانه، غار تاریخی لاهرود، حمام درو، حمام سنگی شهر گیوی.
چشمه‌های آب معدنی استان اردبیل
یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری استان اردبیل، چشمه‌های آبگرم این استان واقع در شهر سرعین در ۲۰ کیلومتری شهر اردبیل است. در این شهر، ۸ چشمه آبگرم معدنی وجود دارد. علاوه بر این چشمه‌های آب معدنی شابیل و قوتورسویی نیز در لاهرود قرار دارد، به غیر از این دو شهر ۱۲ چشمه آب معدنی دیگر در شهرهای دیگر استان از جمله کیوی، نیر و مشگین‌شهر وجود دارد.
سبلان
کوهستان سبلان در جنوب شرقی مشکین شهر و در فاصله ۲۵ کیلومتری آن واقع شده‌است. این کوهستان دارای پوشش گیاهی متنوعی است و بیش از ۳۰۰۰ گونه گیاهی در آن شناسایی شده‌است. این کوه، یکی از آتشفشانهای خاموش کشور محسوب می‌شود و ارتفاع بلندترین قله این کوه که سلطان ساوالان نام دارد، ۴۸۴۸ متر از سطح دریا می‌باشد.
آرامگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی
بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی یکی از ده اثر باستانی مهم کشور به‌شمار می‌رود. این بنا در سال ۷۶۵ هجری بنا شده‌است و در طول زمان مورد احترام پادشاهان صفوی بوده‌است. بنای کنونی این بقعه شامل مجموعه‌ای از گورهای شاهان و شاهزادگان صفوی و چند ساختمان دیگر (ازجمله آرامگاه شاه اسماعیل صفوی، مسجد جنت سرا، چینی‌خانه، حرم‌خانه و…) می‌شود. این اثر سال ۱۳۸۹ در فهرست آثار جهانی یونسکو به ثبت رسید.
شورابیل
دریاچه شورابیل در حریم شهری اردبیل قرار دارد و شهرکهای کوثر. مهر. راه و ترابری. دادگستری؛ ولیعصر و دانشگاه‌های محقق اردبیلی. پیام نور. علوم پزشکی و نمایشگاه بین‌المللی اردبیل درحاشیه این دریاچه قرارگرفته‌اند. دریاچه شورابیل که مساحت آن ۱۲۰ هکتار و برای مصارف کشاورزی قابل استفاده بوده و در حال حاضر نوعی ماهی در آن پرورش داده می‌شود.
طبیعت
کوهستان
ارتفاعات واقع در این استان عبارت‌اند از:
- سبلان
- آق داغ
- عجم
- ارتفاعات باغرور (تالش)
- صلوات داغ
- خروسلو
رودخانه‌ها
رودخانه های واقع در این استان عبارت اند از:
- بالقلی چای (داخل شهر اردبیل)
- ارس
- قزل‌اوزن
- خلخال چای
- قره‌سو (قره سو یکی از طولانی‌ترین رودخانه‌های دائمی استان اردبیل است که امروزه بر اثر کمبود بارندگی وسد سازی‌های معیشتی بدون برنامه در حال تبدیل شدن به یک رود فصلی است. قره سو از طبیعت بکری برخوردار بوده ودارای یکی از منحصر به فردترین گونه‌های جانوری می‌باشد، که از این میان گونه‌های آبزی رودخانه از تنوع کم‌نظیری برخوردار است؛ ماهیانی مانند قزل آلا، کپور رودخانه‌ای، شیربیت نوعی ماهی مخصوص این رودخانه، زرد پر و ماهی سفید رودخانه که نسل این دونوع گونه آخری امروزه بر اثر کم‌آبی و استفاده بیش از اندازه آفت کش‌های زراعی در حال نابودی است. در ضمن لازم به یادآوری است که سرچشمه این رود از قسمت جنوبی کوهستان سبلان در اطراف شهرستان اردبیل بوده و بعد از گذراندن مسیر پر پیچ وخم از دل کوه‌ها و دره‌ها به رودخانهٔ ارس می‌پیوندد.)
- بالهارود
- گرمی چای
- دره‌رود
- خیاوچای
- نمین‌چای
- آستاراچای
- کورائیم چای
دریاچه‌ها
دریاچه‌هایی که در استان اردبیل واقع شده‌اند عبارت‌اند از:
- دریاچه شورابیل(دریاچه شورابیل در حریم شهری اردبیل قرار دارد و شهرکهای کوثر. مهر. راه و ترابری. دادگستری؛ ولیعصر و دانشگاه‌های محقق اردبیلی. پیام نور. علوم پزشکی و نمایشگاه بین‌المللی اردبیل درحاشیه این دریاچه قرارگرفته‌اند.)
- دریاچه نئور
- دریاچه شورگل
- دریاچه گیلارلو (گرمی)
- دریاچه نوشهر
- دریاچه آلوچه
- دریاچه کمی‌آباد (سد مخزنی)
- دریاچه ملااحمد
- مرداب قره‌سو
- سبلان
جنگل‌ها
جنگلهای حیران ، نمین ، اطراف جاده اسالم به خلخال و مجموعه جنگلهای فندقلو پیکره سنگی بابا داوود عنبران ، جنگل های نیمه پراکنده دامنه جنوبی و شمالی سبلان و پراکنده ارسباران از جمله جنگلهای واقع در استان اردبیل هستند. روستای یایچی و کولانکوه، از بهترین مکان‌های گردشگری استان اردبیل می‌باشد. مانند باغ بزرگ آلوچه، سیب، گیلدیح و … می‌باشد٫جنگلهای واقع در منطقه حیران تا اق چای.
صنعت
استان اردبیل در حال حاضر دارای ۸ شهرک صنعتی است. این استان همچنین دارای کارخانجات بزرگ نساجی، سیمان، ذوب آهن و کشت و صنعت شهرک خصوص آرتا می‌باشد.
فرهنگ بومی
صنایع دستی
گلیم، جاجیم، شال، مسند، سفال، صنایع چوب مانند معرق، منبت و خراطی، مصنوعات چرمی و قالی بافی (قالیچه قوبای خلخال بسیار معروف است) قلاب بافی، مفرش، خورجین، ورنی (ورنی و زیرانداز حاوی رنگ‌ها و طرحهایی برگرفته از طبیعت زیبای آذربایجان، بیشتر توسط عشایر شاهسون دشت مغان بافته می‌شود).
غذاهای محلی
عسل با قیماق ، آش شیر، آش دوغ، پیچاق قیمه، کوفته، لَوَنگی، خشیل، هرا، قویماق، ترشی قرمه، ساج ایچی سبزی قرمه، آب پیاز، آش اوماج، آَش یارما، بزباش، خورش قاتق، تاس‌کباب، چیغیرتما، حلوا زرد، تر حلوا، حلوای زنجبیل، قیساوا و قیقاناق،
سوغات
عسل خالص سبلان (اردبیل پایتخت عسل ایران )،قالی، مسند، سرشیر، کره، حلوای سیاه، آبنبات، شیرینیهای محلی، فتیر و تخمه آفتابگردان، عسل ، عصاره شهدآمیز گل‌های رنگارنگ و عطرآگین طبیعت سرسبز خلخال مشهورترین سوغات منطقه می‌باشد. حلوای سیاه استان به صورت معجونی از جوانه گندم و کره طبیعی نشاط بخش و مقوی است.
گونه‌های زبانی
استان اردبیل با توجه به‌وسعت کم خود، دارای تنوع زبانی قابل توجهی می‌باشد در کنار زبان ترکی آذربایجانی که اکثریت ساکنان استان به آن تلکم می‌کنند، زبان تاتی نیز در شهر کلور و در روستاهای بخش شاهرود و خورش رستم از شهرستان خلخال، تالشی در بخش عنبران از شهرستان نمین تکلم می‌شود.
نظرسنجی سال ۱۳۸۹طی پژوهشی که شرکت پژوهشگران خبره پارس به سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال ۸۹ انجام داد و براساس یک بررسی میدانی و یک جامعه آماری از میان ساکنان ۲۸۸ شهر و حدود ۱۴۰۰ روستای سراسر کشور، درصد اقوامی که در این نظر سنجی نمونه‌گیری شد در استان اردبیل به قرار زیر بود: ۹۸٫۲ ترک (۹۷٫۱٪ مرد، ۹۹٫۳٪ زن)، ۱٫۱ تات (۱٫۵٪ مرد، ۰٫۷٪ زن)، ۰٫۴ کرد (۰٫۷٪ مرد) و ۰٫۴ بدون‌جواب بودند.
نگارخانه
جستارهای وابسته
- جمعیت شهرهای استان اردبیل
پانویس
منابع
- «آتشفشان سبلان». دانشنامه رشد. دریافت‌شده در ۲۸ مرداد ۱۳۸۶.
- «استان اردبیل». دانشنامه رشد. دریافت‌شده در ۲۸ مرداد ۱۳۸۶.
- «استان اردبیل در یک نگاه». سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل. دریافت‌شده در ۲۸ مرداد ۱۳۸۶.
- «استاندار اردبیل از بزرگ‌ترین کارخانه نساجی و پوشاک کشور بازدید کرد». خبرگزاری ایرنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ سپتامبر ۲۰۰۷. دریافت‌شده در ۳۱ مرداد ۱۳۸۶.
- سالنامه آماری استان اردبیل، ۱۳۸۵، اردبیل: معاونت برنامه‌ریزی استانداری اردبیل، ۱۳۸۶
- «تشکیل کمیته‌ای ویژه برای ثبت جهانی بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی». میراث آریا، پایگاه اطلاع‌رسانی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور. ۲۱ مرداد ۱۳۸۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۸ اوت ۲۰۰۷. دریافت‌شده در ۲۰ اوت ۲۰۰۷.
- «جاذبه‌های طبیعی استان اردبیل». مرکز گردشگری علمی و فرهنگی دانشجویان ایران. دریافت‌شده در ۲۸ مرداد ۱۳۸۶.
- «دریاچه شورابیل». شهرداری اردبیل. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ سپتامبر ۲۰۰۷. دریافت‌شده در ۲۹ مرداد ۱۳۸۶.
- «شرکت کشت و صنعت مغان به عنوان واحد نمونه سال استان اردبیل معرفی شد». خبرگزاری ایرنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ سپتامبر ۲۰۰۷. دریافت‌شده در ۳۱ مرداد ۱۳۸۶.
- «شهرکهای صنعتی استان اردبیل». پایگاه اینترنتی شرکت شهرکهای صنعتی استان اردبیل. بایگانی‌شده از اصلی در ۹ اکتبر ۲۰۰۷. دریافت‌شده در ۳۱ مرداد ۱۳۸۶.
- «فاز دوم ذوب‌آهن اردبیل خرداد ۸۵ به بهره‌برداری می‌رسد». پایگاه اینترنتی روزنامه آسیا. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ اکتبر ۲۰۰۷. دریافت‌شده در ۳۱ مرداد ۱۳۸۶.
- «معرفی استان». پایگاه اینترنتی استانداری اردبیل. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ اوت ۲۰۰۷. دریافت‌شده در ۲۸ مرداد ۱۳۸۶.
- «نماینده مردم خلخال در مجلس: احداث کارخانه سیمان خلخال به‌زودی آغاز می‌شود». خبرگزاری ایرنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ سپتامبر ۲۰۰۷. دریافت‌شده در ۳۱ مرداد ۱۳۸۶.
- «هنر ایران اسلامی». شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی. ص. ۱. دریافت‌شده در ۲۹ مرداد ۱۳۸۶.
پیوند به بیرون
- وبگاه استانداری اردبیل
- دریاچه شورابیل
- بررسی نجومی آثار باستانی استان اردبیل از دیدگاه نجوم
- آمار تفصیلی نفوس و خانوار نقاط جمعیتی استان اردبیل از «نتایج سرشماری ۱۳۹۰». درگاه ملی آمار. بایگانی‌شده از اصلی (اکسل) در ۲۱ آبان ۱۳۹۲.
