کرج تلفظ یکی از کلان‌شهرها ایران و همچنین مرکز استان البرز و مرکز شهرستان کرج است. کرج یک شهر کوهپایه‌ای در ایران است که در دامنهٔ رشته کوه‌های البرز و در بلندای ۱۳۰۰ متر بالاتر از سطح دریا قرار دارد. جمعیت شهر کرج برپایه سرشماری سال ۱۳۹۵ برابر با ۱٬۵۹۲٬۴۹۲ تن بوده که این رقم با احتساب جمعیت ساکن در حومهٔ شهر به ۱٬۹۷۳٬۴۷۰ تن می‌رسد. کرج پس از تهران بزرگ‌ترین شهر مهاجرپذیر ایران است و هَمچنین جمعیت این شهر نسبت به سایر شهرهای بزرگ ایران جوان‌تر است ، و همچنین بالاترین میزان رشد موالید یا زاد و ولد را به خود اختصاص داده است که به هَمه دلایل مُشخص گفته شده دولت نیز باید سرمایه گذاریهای بیشتر در بخشهای آموزشی علمی فرهنگی ورزشی و بهداشتی و زیر ساختهای شهری هَمچنین اشتغال زایی و مَحرومیت زدائی برنامه‌ریزی و به انجام برساند. این شهر در میان کلان‌شهرهای ایران با رشد جمعیت سالانهٔ ۳/۱۴ درصد بالاترین رشد جمعیت را دارد.

موقعیت و تقسیمات کشوری

کرج در ۳۶ کیلومتری غرب تهران، در کرانهٔ غربی رود کرج و در دامنهٔ جنوبی رشته کوه البرز گسترده شده‌است. این شهرستان از شمال به استان مازندران، از شرق به شهرستان تهران، از جنوب به شهرستان شهریار و استان مرکزی و از غرب به شهرستان ساوجبلاغ و استان قزوین محدود است.

شهر کرج با طول جغرافیایی ۵۱ درجه و ۰ دقیقه و ۳۰ ثانیهٔ خاوری و عرض جغرافیایی ۳۵ درجه و ۴۸ دقیقه و ۴۵ ثانیهٔ شمالی (پل تاریخی کرج، ورودی جاده کرج-چالوس)، با ارتفاع ۱۲۹۷ متر از سطح دریا (ایستگاه راه‌آهن)، در فاصله ۴۸ کیلومتری غرب شمالی تهران واقع شده‌است. این شهر با مساحتی معادل ۱۷۵/۴ کیلومتر مربع و حریمی به وسعت ۱۷۸/۹ کیلومتر مربع در دامنه رشته کوه البرز مرکزی قرار دارد و مرکز شهرستان کرج می‌باشد.

جلگهٔ پهناور کرج با ارتفاع متوسط ۱۳۲۰ متر از سطح دریا در مسیر راه ارتباطی وسائل نقلیه حامل کالاها وارداتی و صادراتی از مرز ترکیه و آذربایجان و به مقصد تهران و بالعکس است.

رشته کوه‌های البرز همچون دیواری بلند استان مازندران را از کرج جدا کرده‌است. دهستان کرج در میان دره‌ها پرپیچ و خم البرز و در اطراف جاده چالوس قرار دارند. از تونل کندوان تا روستا مراد تپه در غرب اشتهارد، حوزه فرمانداری کرج را تشکیل می‌دهد.

حوزه فرمانداری کرج در سال ۱۳۳۷ برای جمعیتی در حدود ۳۵ هزار نفر و با وسعتی در حدود ۵۸۳۰ کیلومتر مربع بنیاد شد.

با گذشت زمان و افزایش جمعیت، شهرستان‌ها طالقان، ساوجبلاغ، نظرآباد، اشتهارد و فردیس از شهرستان کرج جدا و هر کدام تبدیل به یک شهرستان مستقل شدند. شهر کرج امروزه به عنوان مرکز شهرستان کرج به حساب می‌آید.

پیشینه تاریخی

آثار باقی‌مانده در عهد باستان و دوران حکومت هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان در منطقه کرج گواه است که این ناحیه در روزگاران گذشته از تمدن پیشرفته‌ای برخوردار بوده‌است.

کرج مدتی جزء مازندران و زمانی بخشی از ری بوده‌است و گاهی از روستاها طالقان یا شهرستانک محسوب می‌شده‌است. تا پیش از حمله مغول رفت‌وآمد کاروان‌ها بیشتر از راهی بوده که از طریق سگز آباد و شهریار به ری می‌رفته‌است. پس از این دوره راه قزوین–کرج–ری اهمیت بیشتری یافت ولی اهمیت کرج در دوره صفوی به دلیل قرار گرفتن بر سر راه تهران-قزوین-تبریز بیشتر شده و کاروانسراها، پل‌ها و قلعه‌ها ایجاد شده در حاشیه این جاده به آن هویت بخشیده‌است.

مقدسی در سده چهارم هجری قمری از کرج به عنوان یکی از روستاهای ری نام برده‌است. در آغاز سده هفتم هجری قمری یاقوت حموی نیز کرج را تابع ری دانسته‌است.
حمدالله مستوفی در سده هشتم هجری قمری در کتاب مشهور خود (نزهة القلوب) کن و کرج را از ولایات تابع طالقان برشمرده و در ذکر رودخانه‌های عراق عجم از کوهرود نام می‌برد که ویژگی‌های آن به‌طور دقیق قابل تطبیق بر روی رودخانه کرج است.

در سده‌ها میانه اسلام و پس از آن به ویژه در عهد آخرین پادشاهان صفوی که تهران مقر حکومتی دربار می‌شود، مسیر تهران–کرج–قزوین مورد توجه قرار می‌گیرد و به احتمال فراوان کاروانسرا صفوی کرج قابل انتساب به همین دوره‌است.

دوره قاجار به ویژه دوره فتحعلی شاه و ناصرالدین شاه کرج به علت هم جواری با پایتخت و قرار گرفتن بر سر راه ارتباطی سلطانیه و تبریز مورد توجه سلیمان میرزا قرار گرفت و کاخ سلیمانیه را در آنجا ساخت. در همین دوران سپاهی‌ها زیادی از منطقه عبور کرده و یادداشت هائی از خود بر جا گذاشته‌اند. در این دوره کرج به عنوان قسمتی از راه اصلی تهران-قزوین شناخته می‌شد. در بیشتر سفرنامه‌ها ایرانی و غربی به گستردگی از این مکان یاد نشده‌است.

در سال ۱۳۱۲ هجری خورشیدی با احداث جاده آسفالت تهران-کرج به سواحل دریا خزر (چالوس) و همچنین احداث جاده‌ها غرب کشور (قزوین-همدان-زنجان-تبریز-و…)، کرج به گلوگاه مهم ارتباطی تبدیل گردید. در دوره پهلوی احداث کارخانه‌ها و تأسیسات صنعتی فراوان حد فاصل تهران-کرج-قزوین و اطراف آن باعث شکوفائی و گسترش روزافزون شهر گردید. پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، بر سرعت گسترش این کلان‌شهر هر روزه افزوده می‌گردید تا امروزه که چهره یک شهر به نام و مشهور با کلیه پیشرفت‌ها صنعتی، آموزشی، علمی، بهداشتی، تفریحی و… را به خود گرفته، به حدی که چهره چند دهه گذشته آن با چهره کرج امروز غیرقابل مقایسه می‌باشد.

موقعیت راه‌ها استان

از سوی استان تهران (سمت شرقی استان) سه راه به کرج می‌رسند: بزرگراه شهید لشگری، آزادراه تهران-کرج و بزرگراه شهید همت (بزرگراه شهید خرازی) و از سوی استان قزوین دو راه به کرج می‌رسند: آزادراه کرج-قزوین و جاده قدیم قزوین. همچنین کرج از سمت شمال از طریق جاده چالوس به چالوس و شمال ایران متصل است.

ریشه یابی نام

بر پایه زبان کهن کرج، نام کرج از واژه کاوک به معنی میان تهی گرفته شده و به خاطر این است که کرج میان دره واقع شده‌است. همچنین یکی دیگر از وجه تسمیه کرج از واژه کراج است و با پیشینه تاریخی آن که در تپه آتشگاه، کوه‌های کلاک، قلعه دختر شهرستانک و قلعه اشتهارد در روزهای تابستان برای خبر رسانی و دیده‌بانی آتش‌افروزی می‌شده، مرتبط است. همچنین گفته دیگری موجود است که نام کرج از واژه کوه رج به معنی محلی که کوه‌های ردیف شده دارد، می‌داند و مورد دیگری که به آن اشاره شده نام کرج را بدست آمده از واژه اکراج به معنی بانگ و فریاد می‌داند.

در فرهنگ نفیسی کرج به معنی گوی، گریبان، چاک و شکاف آمده و آن رودخانه ایست که در کوه‌های شمال غربی ری جاری می‌شد و بلوک شهریار و ساوجبلاغ را مشروب می‌سازد و نام دهی است در کنار این رودخانه که پادشاهان قاجار در آنجا بناها و قصرهای عالیه برپا نموده‌اند. همچنین در کتب مختلف آمده، لفظ کرج از واژهٔ کرژ به معنی کوهپایه‌است.

مراحل گسترش تاریخی

کرج در محدودهٔ خیابان‌های کشاورز و مصباح، روستایی تابع بخش ساوجبلاغ از توابع حوزه ۱۹ تهران بود و در این دوره مراکز اداری و تجاری آن گاهی تهران، برغان، کردان و هشتگرد بوده‌است. سپس شهر کرج تابع شهرستان تهران شد و نمایندگی‌های ادارات مرکزی به رتق و فتق امور آن می‌پرداختند. این شهرستان با جهشی سریع از دوره روستایی و شهری گذشت و منطقه بسیار وسیعی را دربر گرفت. اشتهارد، شهریار، طالقان، ساوجبلاغ، کوهپایه و بخش حومه تابع استان تهران، همه قلمرو کرج به حساب می‌آمد.

پس از انقلاب اسلامی، با گسترش سریع و افزایش جمعیت و پیدایش قطب‌های جاذبه‌ای، کرج به چندین شهرستان و منطقه تقسیم شد؛ که اینک هر کدام از بخش‌های پیشین به یک شهرستان و بسیاری از روستاهای اقماری آن خود به شهر و شهرک‌هایی تبدیل شده‌اند.

محدوده‌ای که امروز کرج بزرگ (شهر کرج) نامیده می‌شود، در گذشته شامل روستاهایی تابع حوزه کن، شهرستان شمیران، ساوجبلاغ و شهریار بوده‌است؛ و کلاک، سرجو، حصار، وسیه، باغ پیر، بیلقان، حسین‌آباد بیلقان، علی‌آباد پرگیرک، تپه مرادآباد، بیدستان، صحرای ویان، جوادآباد، نهر رستم، دره دروا، حسن‌آباد، حاجی‌آباد، صوفی‌آباد، وهرجرد (ورگرد)، دلمبر، حیدرآباد، میان‌جاده، شنبه‌دژ، نوزمین، سیاه کلان، کسین، کارخانه قند، گلشهر، مهرویلا، مهرشهر، حسین‌آباد، پیشاهنگی، گلدشت، جو مردآباد، سرحد آباد، آسیا برجی، سرآسیاب، ده کرج، حسین‌آباد راه‌آهن، شهر صنعتی، اطراف امامزاده طاهر و امامزاده حسن، باغ فلاحت و مناطق دیگری که درسال‌های اخیر در محدوده شهر کرج قرار گرفته، را در بر می‌گرفته‌است.

در سال ۱۳۸۹ خورشیدی پس از تصویب مجلس شورای اسلامی، شهر کرج به همراه ۳ شهرستان دیگر در قالب استان البرز جای گرفت.

برپایه بررسی‌های سال ۱۳۸۷ خورشیدی کلانشهر کرج در آن سال دارای ۶۸۰ هکتار بافت فرسوده شهری بوده‌است.

مردم‌شناسی

نظرسنجی سال ۱۳۸۹

طی پژوهشی که شرکت پژوهشگران خبره پارس به سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال ۸۹ انجام داد و براساس یک بررسی میدانی و یک جامعه آماری از میان ساکنان ۲۸۸ شهر و حدود ۱۴۰۰ روستای سراسر کشور، درصد اقوامی که در این نظر سنجی نمونه‌گیری شد در کرج به قرار زیر بود:

مراکز علمی و آموزشی

• دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج
• دانشکده فنی سما واحد کرج
• پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران
• دانشگاه خوارزمی
• دانشگاه هنر
• دانشگاه محیط زیست
• دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی البرز
• دانشگاه جامع علمی - کاربردی
• دانشگاه علمی کاربردی فرهنگ و هنر البرز
• دانشگاه علمی کاربردی شهرداری کرج
• دانشگاه علمی کاربرد مرکز تربیت مربی
• دانشگاه علمی کاربردی قند کرج
• دانشگاه علمی کاربردی داروگر
• دانشگاه پیام نور
• پژوهشگاه مواد و انرژی
• مرکزتربیت مربی سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای کشور
• سازمان سنجش آموزش کشور
• مرکز تحقیقات کشاورزی و پزشکی هسته‌ای کرج
• مؤسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر
• مؤسسه تحقیقات واکسن و سرم سازی رازی حصارک
• مجتمع تولیدی، تحقیقاتی انستیتو پاستور ایران
• مؤسسه تحقیقات علوم دامی کشور
• مؤسسه تحقیقات خاک و آب
• مؤسسه آموزشی و فرهنگی سلمان فارسی(ره)
• مرکز فضایی ماهدشت
• مرکز مطالعات خلیج فارس
• مرکز تحقیقات فضایی (مجتمع دانشگاهی هوا فضا)
• مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران
• پژوهشکده توسعه صنایع شیمیایی ایران
• مؤسسه تحقیقات و آموزش مدیریت (وابسته به وزارت نیرو)
• معاونت آب و خاک وصنایع (وابسته به وزارت جهاد کشاورزی)
• مرکز پژوهشهای کاربردی سازمان زمین‌شناسی
• دانشکده پزشکی گلشهر
• مرکز تربیت مربی و پژوهش‌های فنی و حرفه‌ای
• مرکز آموزش عالی امام خمینی (وابسته به وزارت جهاد کشاورزی)
• مرکز تربیت معلم حکیم ابوالقاسم فردوسی فردیس
• مرکز آموزش عالی علمی و کاربردی جهاد دانشگاهی شعبه کرج
• آموزشکده فنی و حرفه‌ای پسران کرج (شهید بهشتی)
• آموزشکده فنی و حرفه‌ای دختران کرج (هفده شهریور)
• مرکز آموزشی اسوه
• دبیرستان و پیش دانشگاهی نمونه دولتی دخترانه شهید بهشتی
• دبیرستان و مرکز پیش دانشگاهی البرز
• دبیرستان و مرکز پیش دانشگاهی دهخدا
• دبیرستان و مرکز پیش دانشگاهی شهید رجایی
• مرکز آموزشی شهید سلطانی کرج (تیزهوشان کرج، دفتر سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان)
• مؤسسه آموزش عالی رسام کرج

نهادهای مدنی

• بنیاد تاریخ و میراث فرهنگی البرز، اولین نهاد مدنی شهرستان و استان البرز و از مهمترین نهادهای غیردولتی کشور در زمینه حوزه‌های چهارگانه میراث ملموس، میراث ناملموس، گردشگری و صنایع دستی بوده که از سال ۱۳۸۴ با نام ثبتی انجمن دوستداران تاریخ و میراث فرهنگی کرج و شماره ثبت ۸۲۸ و طبق مجوز سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری کشور شروع به کار نمود و تاکنون برنامه ارزشمندی را در سطوح منطقه‌ای و ملی به اجرا گذاشته‌است. این نهاد در حال حاضر طبق قوانین جمهوری اسلامی در حوزه‌های صدرالاشاره فعالیت کرده و از هرگونه رفتارهای سیاسی و شبهه برانگیز دوری می‌کند.

مراکز صنعتی کرج

کرج دارای تعداد زیادی واحدهای تولیدی و صنعتی است که در مناطق مختلف شهر یا عمدتاً در شهرکهای صنعتی متمرکز شده‌اند. برای نمونه دو شهرک صنعتی سیمین دشت و بهارستان مجموعاً بیش از ۴۷۰ واحد تولیدی فعّال دارند و بیش از ۹۵۰ واحد دیگر در مناطق مختلف شهر و حومه آن قرار دارند.

مکان‌های تاریخی، فرهنگی

در حوزه فرمانداری کرج بیش از ۱۰۰ اثر با ارزش فرهنگی – تاریخی و هنری شناسایی شده و در گزارش بررسی و شناسایی این منطقه درج گردیده. از آثار و مکانهای تاریخی که دارائه قدمت دوره اسلام و بیش از اسلام و دوره قاجار و صفوی و قرن ۷ و ۸ و ۹ هجری می‌توان موارد زیر را نام برد. آثار فرهنگی و تاریخی دهستان‌های نسا، آسارا و آدران در منطقه‌ای کوهستانی قرار داشته و آبادی‌های آن‌ها در دره‌های پرشیب یا بر کناره بلند کوه‌ها ایجاد شده‌است.

در شهرهای کمال شهر، گرمدره، محمدشهر از حوزه فرمانداری کرج آثار ارزشمند و چشمگیری وجود دارد که شماری از آن‌ها توسط کارشناسان میراث فرهنگی استان تهران و کرج شناسایی شده و تعدادی نیز در حال بازسازی و استحکام بخشی هستند. دو گرمابهٔ قدیمی واقع در روستاهای هلجرد و بیلقان نیز از آثار تاریخی کرج است.

جاذبه‌های گردشگری

از جمله جاذبه‌های گردشگری کرج می‌توان جاده کرج - چالوس، باغ سیب مهرشهر، کاخ مروارید (شمس)، روستای تاریخی آتشگاه را نام برد. باغ لاله‌های گچسر، کاروانسرای شاه‌عباسی، کاخ ناصرالدین شاهی شهرستانک، پل تاریخی کرج، پارک خانواده جهانشهر و امامزاده طاهر کرج که مدفن بسیاری از ناموران شعر و هنر معاصر ایران است از دیگر جاذبه‌های تاریخی - فرهنگی گردشگری کرج به‌شمار می‌روند.

دیگر جاذبه‌های گردشگری کرج:

• مجموعه سد امیرکبیر، امکانات ورزش‌های آبی از جمله قایق‌سواری، اسکی روی آب، ماهیگیری
• پیست اسکی دیزین
• پیست اسکی خور
• روستای آتشگاه کرج
• دهکده واریان
• آتشکده تخت رستم
• کاخ سلیمانیه واقع در دانشکده کشاورزی
• حمام تاریخی مصباح
• باغ سیب مهرشهر
• دره ارنگه
• روستای برغان
• دریاچه سد طالقان
• باغات طالقان
• روستای آغشت
• رودخانه کرج
• غار یخ‌مراد
• دره پل خواب
• روستای وینه
• آبشار آدران
• دهکده آبی پارس
• موزه تاریخ طبیعی کرج
• پارک خانواده کرج با امکانات ورزشی و تفریحی
• پارک تنیس
• باغات جهانشهر
• مسیر کوهنوردی عظیمیه
• کوه باغستان کرج
• پیست موتور کراس حصارک

بوستان‌های کرج

شهر کرج در گذشته‌ای نه چندان دور، با توجه به آب و هوای مناسب و وجود منابع آبی چون رودخانهٔ کرج، باغ شهری زیبا و سبز با درختان کهن و بی‌شمار بوده‌است که آثار آن هنوز هم در شهر به چشم می‌خورد. در طی ۴۰ سال اخیر و با هجوم جمعیت از سراسر ایران به این شهر، رفته رفته باغ‌های آن تخریب و با مناطق مسکونی و راه‌ها جایگزین گردید.

از مناطقی که دارای درختان انبوه زیادی بوده‌اند و در حال حاضر نسبت به دیگر مناطق کرج دارای فضای سبز و درختان بیشتری هستند می‌توان به جهان‌شهر، مهرشهر و عظیمیه اشاره کرد. پارک جهان‌نما، باغ سیب مهرشهر و باغ‌های محمدصادق فاتح در جهان‌شهر از جمله باغ‌های بزرگ کرج هستند که البته قسمت‌های زیادی از آن‌ها در ۳۰ سال اخیر توسط مسئولان شهری و کشوری و ساکنان آن از بین رفته‌است. در حدود ۵ الی ۶ سال اخیر شهرداری کرج تصمیم گرفته که هویت باغ‌شهر کرج را به این شهر برگرداند و اقدام به ساخت پارک‌ها و بوستان‌های متعدد در سطح شهر کرده‌است. البته راه زیادی تا احیای باغ‌های انبوه از دست رفته باقی است.

در حال حاضر شهر کرج دارای بیش از ۱۷۰ پارک و بوستان کوچک و بزرگ است. از معروفترین آن‌ها می‌توان به پارک جهان‌نما، پارک چمران، پارک تندرستی، پارک ایران زمین، باغ خانواده، پارک تنیس و پارک هامون اشاره کرد.

پارک جهان‌نما

پارک جنگلی جهان‌نما بزرگترین پارک شهر کرج با گونه‌های گیاهی و دریاچه زیباست که قدمتش به نیم قرن می‌رسد. این پارک در زمینی به مساحت هزار و ۴۰۰ هکتار و در حد فاصل اتوبان تهران – کرج و بزرگراه شهید همت واقع شده‌است؛ پارکی که قرار است به همت مسئولان به یکی از زیباترین پارکهای کشور بدل شود.

آنگونه که تاریخ برای این پارک روایت شده‌است؛ جهان‌نمای کرج از بزرگان و نامداران کشورهای جهان قول گرفته بود که در سفرهایشان به این پارک به یادگار درختی بکارند تا حکایتی باشد برای آیندگان.

وجود درختان جوان و کهنسال پارک زمینه را برای نماد گردشگری طبیعی و تاریخی مهیا کرده‌است و در روز طبیعت به یکی از مناسب‌ترین مکانها برای تفریح خانواده‌ها بدل شده‌است. در دنیای امروز کرج که جمعیت بیش از دومیلیونی را در خود سکنی داده و زمین و آسمانش را دود و صدای ماشین گرفته‌است، وجود پارکی سر سبز به نام و وسعت " پارک جهان نما " نعمتی بزرگ است، گونه‌های نادر گیاهی، دریاچه و جزیره مصنوعی این پارک که در زمان گذشته با طراحی زیبا و منحصر به فردی ایجاد شده بود از دیگر جاذبه‌های این مجموعه زیبا و منحصر به فرد است. چندین سال است که واگذاری پارک " جهان نما " با تولی گری اداره منابع طبیعی به شهرداری کرج مطرح است. تا جایی که نمایندگان مردم کرج در مجلس شورای اسلامی نیز با هدف حفظ منابع و سرمایه‌های طبیعی همچنین ایجاد پارکی با شکوه برای استفاده شهروندان به دنبال تحقق این موضوع برآمدند. سال گذشته و پس از برگزاری جلسات متعدد بالاخره جهان‌نما به شهرداری کرج واگذار شد تا این دستگاه بزرگ اجرایی شهر با مدیریت سازمان پارکها و فضای سبز چهره‌ای تازه به جهان‌نما ببخشد و از این رو نیز کاشت نهال و بهسازی و نوسازی پارک جنگلی جهان‌نما از سوی شهرداری آغاز شد.

پارک چمران

منطقه خوش آب و هوای کرج یکی از مهمترین مناطق پرورش گل در ایران بوده و گل گوهر شب‌چراغ نیز به‌طور استثنایی تنها در این منطقه قابل تولید و پرورش است. پارک دکتر چمران از اواسط بلوار سر سبز ورودی اصلی شهر کرج که به همین نام است آغاز شده و منطقه وسیعی را تا تپه‌های کلاک و ورودی جاده چالوس در بر می‌گیرد. وسعت این پارک حدود ۴۰ هکتار است.

رودخانه کرج از میان این پارک نیمه طبیعی گذر می‌کند و کناره این رودخانه تفرجگاه مناسبی برای اهالی کرج در ایام تعطیل بوجود آورده و نیز این پارک دارای یک شهر بازی زیبا و مجهز است که در سال ۱۳۹۰ به عنوان شهر بازی نمونه کشوری انتخاب گردید. از دیگر امکاناتی که در این پارک وجود دارد سینما تئاتر وزارت فرهنگ ایران است که در ضلع شمال غربی این پارک واقع شده‌است.

باغ گل‌ها در داخل پارک چمران که باغی بسیار زیباست، در سال ۸۴ توسط سازمان پارکها و فضای سبز شهرداری کرج در زمینی به مساحت ۳۰ هزار مترمربع بنا شد که در آن بیش از ۳۰۰ گونه گیاهی از جمله کروپسیس، میخک، ساکولنت، یاس هندی، ارغوان، پیچ اناری و… وجود دارد. این باغ دارای بخش‌های مختلفی از جمله محوطه پرچینهای تو در تو، کلکسیون رز، قفس پرندگان، آلاچیق، رستوران و کافی شاپ و آبشار است.

باغ سیب مهرشهر

باغ سیب مهرشهر یکی از جاذبه‌های گردشگری سرسبز و وسیع کلانشهر کرج به‌شمار می‌رود که به مثابه ریه تنفسی برای این شهر عمل می‌کند. باغ سیب مهرشهر کرج با حدود ۴۰۰ هکتار وسعت در نزدیکی کاخ مروارید (شمس سابق) در جنوب غربی این شهر واقع است واکنون توسط بنیاد مستضعفان اداره می‌شود. این باغ دارای ۷۰ هزار اصله درخت میوه شامل گلابی، سیب، هلو، گردو و آلو می‌باشد. این باغ که قدمت آن به دوران حکومت پهلوی بازمی‌گردد، دارای درختانی کهنسال و چشم‌اندازی زیبا است. باغ سیب مهرشهر به رغم داشتن مالکان حقیقی و حقوقی جزء سرمایه‌های طبیعی شهر کرج محسوب می‌شود.

مناطق شهرداری کرج

در سال ۱۳۹۱ خورشیدی شهر کرج دارای ۱۲ منطقه شهری است.

محله‌ها

از محله‌های قدیمی کرج که دارای ساکنین اصیل و بومی هستند می‌توان به محله‌های قلعه شنبه، مصباح، حاجی‌آباد، جوادآباد، آسیاب برجی، حصارک، میان‌جاده، حصار، کمال‌آباد، کلاک، کردان و سرحدآباد و روستاهای اطراف جاده چالوس تا محدوده تونل کندوان اشاره کرد. گویش بومی کرج که به گویش‌های ایرانی مناطق شمالی‌تر همانندی داشته در این محله‌ها صحبت می‌شده‌است.

حیدرآباد یکی از محله‌های قدیمی کرج مرکزی می‌باشد. این محله از شمال با محله‌های جوادآباد و شاهین ویلا از جنوب با میان جاده و کرج نو از غرب با حصارک و از شرق به اراضی سازمان تحقیقات کشاورزی محدود می‌شود. قدمت این محله به دوران صفویه می‌رسد و حمام قدیمی حیدرآباد که در سازمان میراث فرهنگی ثبت شده گواه این ادعا می‌باشد.

دیگر محله‌ها:

ورزشگاه‌های کرج

مهمترین ورزشگاه‌های کرج عبارتند از:

• ورزشگاه دکتر شریعتی
• ورزشگاه انقلاب اسلامی کرج
• آدرس ورزشگاه شریعتی: کرج، میدان استاندارد به سمت حسین‌آباد راه‌آهن
• آدرس ورزشگاه انقلاب: کرج، میانجاده به سمت میدان فاطمیه بعد از میدان به سمت باغستان ورزشگاه انقلاب اسلامی

ورزشگاه انقلاب کرج در حال حاضر ورزشگاه خانگی تیم‌های سایپا در لیگ‌های برتر کشور محسوب می‌شود به‌طوری‌که تیم‌های فوتبال و والیبال سایپا بازی‌های خود در لیگ برتر را در این ورزشگاه برگزار می‌کنند. تیم فوتبال سایپای کرج در سال ۱۳۸۶ در این ورزشگاه با برد ۲ بر صفر مقابل تیم مس کرمان قهرمان لیگ برتر ششم شد. تیم والیبال سایپای کرج هم در سال ۹۰ با باخت برابر تیم کاله آمل در این ورزشگاه در دیدار فینال به مقام نایب قهرمانی لیگ برتر والیبال کشور نائل شد.

ورزشگاه شریعتی هم بین سالهای ۱۳۷۲ تا ۱۳۷۹ میزبان بازی‌های خانگی باشگاه فوتبال بهمن کرج بود و این تیم در این ورزشگاه به افتخارات زیادی در سطح اول فوتبال کشور رسید. این ورزشگاه همچنین در چند سال ابتدایی میزبان بازی‌های تیم فوتبال سایپای کرج هم بود.

حمل و نقل و شبکه ارتباطی

مسیر جابجایی کاروان‌ها به سمت جاده چالوس از میان روستای کرج که در دوره قاجار ساخته شده‌است امروزه جای خود را به بزرگراه داده‌است. این مسیر تهران را به کرانه‌های دریای خزر از طریق تونل کندوان که در سال ۱۹۳۸ احداث شد، متصل می‌کند. یکی دیگر از راه‌های اصلی که از میان کرج می‌گذرد بزرگراهی بود که تهران را به آذربایجان و گیلان متصل می‌کند.

کلان‌شهر کرج از دیرباز، پل ارتباطی و گلوگاه بسیار مهمی در حد فاصل تهران- قزوین و شهرهای استان مازندران بوده‌است. همچنین در طی سه دهه گذشته با ایجاد شبکه راه‌های جدید و احداث آزادراه‌های منشعب و عبوری از آن بر اهمیت این شهر در مسیر ارتباطی تهران به کشورهای اروپایی افزوده شده‌است. مهم‌ترین راه‌های ارتباطی کرج عبارت‌اند از:

1. آزادراه تهران- کرج- قزوین به طول ۱۴۸ کیلومتر
2. راه آسفالته کرج- هشتگرد به طول ۳۸ کیلومتر
3. راه آسفالته کرج- چالوس به طول ۱۶۱ کیلومتر
4. راه آسفالته کرج- شهریار به طول ۱۸ کیلومتر
5. راه آسفالته کرج- بوئین زهرا به طول ۹۸ کیلومتر
6. راه آسفالته کرج- رباط کریم به طول ۴۰ کیلومتر
7. راه آسفالته کرج- گاجره – دیزین- شمشک به طول ۸۲، ۸۸ و ۱۰۳ کیلومتر
8. راه آسفالته کرج- برغان، طالقان. در دست ساخت
9. بزرگراه کرج - تهران

همچنین در سال ۱۳۸۰ انواع راه‌های موجود در شهرستان کرج (آسفالت، اصلی، فرعی، شنی) بالغ بر ۶۳۶ کیلومتر بوده‌است. پایانه‌های مسافربری کرج نقش عمده‌ای را در زمینه ترابری و جابجایی بار و مسافر از مقصد کرج به سوی نقاط مختلف ایران بر عهده دارند. همچنین در سال ۱۳۷۷ فعالیت روزانه قطار سریع‌السیر کرج- تهران (مترو-خط ۵) مورد بهره‌برداری قرار گرفت و از ایستگاه مرکزی کرج تا ایستگاه صادقیه (آریاشهر) تهران می‌توان استفاده نمود و ادامه مسیر در جنوب تهران به ایستگاه شهر ری و بهشت زهرا و شمال تهران به ایستگاه میرداماد منتهی می‌گردد. در حال حاضر مترو در مسیر کرج- مهرشهر به طول ۱۱ کیلومتر مورد بهره‌برداری قرار گرفته‌است. ایستگاه راه‌آهن شهر کرج که در قسمت جنوب آزادراه تهران-کرج قرار دارد یکی دیگر از شبکه‌های انتقال مسافر و بار می‌باشد که فاصله آن از تهران به کرج ۴۱ کیلومتر و از ایستگاه کرج تا قزوین ۱۰۳ کیلومتر است.

فرودگاه بین‌المللی پیام

فرودگاه بین‌المللی پیام کرج یک فرودگاه پستی و سازمانی اقتصادی با پتانسیل‌های ویژه‌است.

این سازمان دارای فرودگاه بین‌المللی- هاب پستی و تنها منطقه ویژه اقتصادی استان البرز و مرکز کشور است که در مسیر شاه راه ارتباطی ۹ استان کشور قرار گرفته‌است.

منطقه ویژه اقتصادی پیام در زمینی به مساحت سه هزار و ۶۰۰ هکتار در اراضی ۱۰ هزار هکتاری فرودگاه بین‌المللی پیام جهت حمل و نقل بار هوایی و پستی- انبارداری- خدمات سردخانه‌ای- صنایع بسته‌بندی- فراوری کالا و صادرات کالاهای فاسدشدنی در محدوده فرودگاه بین‌المللی پیام واقع در استان البرز در جنوب غربی شهر کرج در سال ۱۳۶۹ تأسیس شده‌است. آنچه که پیام را از دیگر مناطق ویژه کشور متمایز می‌کند و مورد توجه کارشناسان و صاحب نظران عرصه اقتصادی و صنعتی کشوراست، عبارتند از:

1. نزدیکترین منطقه ویژه اقتصادی به تهران، استان البرز وکلان شهر کرج
2. قرار گرفتن در مجاورت راه‌آهن سراسری کشور، مترو و شاهراه‌های ارتباطی
3. قرار گرفتن درداخل فرودگاه بین‌المللی پیام وبهره‌گیری از امکانات و تأسیسات زیر بنایی آن

۴- قرار گرفتن در مسیر ارتباطی ۱۱استان بزرگ اقتصادی و کشاورزی کشور

1. نزدیکی به بازار بزرگ تهران، مراکز خرید، مراکز علمی، بناهای تاریخی، فرهنگی و جاده زیبا و توریستی چالوس که جز چهار جاده معروف و زیبای دنیا محسوب می‌گردد
2. ترانزیت و صدور مجدد کالا بدون محدودیت و امکان مبادله کالا از منطقه ویژه اقتصادی پیام به خارج از کشور.

پس از استان شدن کرج در غالب استان البرز بحث راه‌اندازی خطوط هوایی مسافربری در فرودگاه پیام از طریق نمایندگان کرج در مجلس و استانداران البرز پیگیری شده‌است. در این زمینه بارها قولهایی داده شده‌است اما تاکنون محقق نگردیده‌است.

قطار شهری (مترو)

شهر کرج که در سال ۱۳۳۵ با ۱۴۰۰۰ نفر جمعیت در حقیقت شهرکی کوچک و مصفا و دارای زیرساخت‌های ساده ولی متناسب با نیاز خود بود ناگهان به گونه‌ای انفجار آمیز به شهری متراکم و پرجمعیت مبدل گشت به نحوی که هم‌اکنون با جمعیتی حدود ۰۰۰ ۰۰۰ ۲ نفر که کماکان نیز در حال افزایش می‌باشد، انتظار می‌رود در سال ۱۴۰۴ به ۰۰۰ ۲۰۰ ۲ نفر بالغ گردد و با سرعت اعجاب‌انگیزی جمعیت جذب نموده و متأسفانه، شبکه راه‌ها و شوارع آن نتوانستند هم‌زمان با این افزایش، توسعه و گسترش یابند، لاجرم در حال حاضر وسایط نقلیه همگانی جوابگوی تعدد فزآینده مسافران نخواهند بود و ناگزیر به شبکه ضعیف راه‌ها و خیابانهای این شهر فشار مضاعفی را تحمیل و مسایل اجتماعی بسیار زیادی را ایجاد نموده‌است.

از اینرو شهر کرج بنا به دلایل مشروح ذیل حتی با وجود برنامه توسعه شهری قادر به تأمین نیازهای جمعیتی خود نخواهد بود:

1. عدم وجود زیرساخت‌های شهری.
2. عدم معابر کافی برای جابجائی و تردد شهروندان به دلیل گرانی زمین جهت تعریض معابر.
3. عوامل محدودکننده رشته کوه‌های البرز در شمال، اتوبان تهران - قزوین در جنوب و رودخانه کرج در شرق.

شهر کرج در حال حاضر بغیر از تهران سومین شهر پرجمعیت کشور بوده که روند گذشته نشان می‌دهد این شهر از سال ۱۳۳۵ تاکنون با توجه به موقعیت همجوار بودن آن با تهران، رشد سریع پیدا کرده و از ردیف هفتادم جمعیت شهر در سال مذکور به ردیف چهارم در سال ۱۳۸۰ با جمعیت ۰۰۰ ۳۰۰ ۱ نفر رسیده‌است. با توجه به جمعیت ساکن در حوزه شهر کرج بزرگ و همچنین جمعیت شهرکهای اقماری آن جهت اشتغال و دریافت خدمات مختلف که همه روزه در سطح این شهر تردد دارد معابر مرکزی شهر را با عبور و مرور سنگین مواجه نموده‌است و در بعضی از مسیرها در اغلب ساعات روز، ترافیک سنگین و راهبندانها آزاردهنده می‌باشد که نتایج مطالعات به عمل آمده مهندسین مشاور به تفصیل و به استناد آمار و ارقام مؤید نیاز کرج بر ضرورت تسریع احداث قطار شهری (مترو) می‌باشد. مطالعات امکان‌سنجی احداث قطار شهری کرج و حومه که با همکاری سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور صورت گرفته در ابتدای سه‌ماهه اول سال ۸۲ به انجام رسید که کلیات آن در جلسه مورخه ۸۲/۳/۲۱ شورای ترافیک استان تأیید گردید و در جلسه مورخه ۸۲/۵/۸ کمیته فنی شورای عالی ترافیک شهرهای کشور، ۲۵ کیلومتر آن به تصویب رسیده و سرانجام این امر در تاریخ ۸۲/۷/۹ به تصویب نهائی شورای عالی ترافیک شهرهای کشور رسید.

تاریخچه

سازمان قطار شهری کرج و حومه در تاریخ ۸۰/۱۰/۱ با ابلاغ اساسنامه توسط وزیر کشور رسماً فعالیت خویش را با رسالت رفع مشکلات در ادامه احداث مسیر قطار سریع‌السیر کرج – مهرشهر و مطالعات وسیع و عمیق حمل و نقل انبوه ریلی در کرج آغاز نموده‌است. به منظور بهره‌گیری از توان علمی تخصصی داخلی با برنامه‌ریزی متخصصین سازمان و همکاری کارشناسان وزارت کشور، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور، استانداری تهران، شرکت مترو، شهرداری کرج، شرکت‌های مهندسین مشاور ذی‌صلاح کشور اولین شرح خدمات ریلی کشور تدوین و به تصویب کمیسیون ۳۲۰۰ سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور رسید. با بهره‌گیری از شرح خدمات مذکور و انتخاب ۵ شرکت مهندسین مشاور ذی‌صلاح و بهره‌گیری از چهل و هشت هزار پرسشنامه مبدأ و مقصد مطالعات حمل ونقل انبوه ریلی کرج تکمیل و ۶۰٫۶۵ کیلومتر سیستم قطار شهری که در جلسه مورخ ۸۲/۳/۲۱ شورای ترافیک استان تأیید و در جلسه مورخ ۸۲/۵/۸ کمیته فنی شورای عالی ترافیک کشور به تصویب رسید و سرانجام این امر در چهل و هشتمین جلسه شورای عالی هماهنگی ترافیک شهرهای کشور در تاریخ ۸۲/۷/۹ به تصویب نهایی رسید و مطابق صورتجلسه مذکور خط یک از محدوده میدان دانشگاه خوارزمی (کمال شهر) تا محدوده سه راه اندیشه به طول ۲۵ کیلومتر و ۲۶ ایستگاه مورد تصویب قرار گرفت.

نقشه خطوط

شهر کرج دارای ۶ خط مصوب قطار شهری است.

اطلاعات خطوط

اتوبوسرانی

تاریخچه

سازمان اتوبوسرانی کرج و حومه که در حال حاضر یکی از بزرگترین سازمانهای خدماتی کلانشهر کرج محسوب می‌شود در تاریخ ۱۳۷۰/۶/۳۱ فعالیت خود را با کنترل خطوط تحت پوشش مینی بوسرانی در بخش خصوصی رسماً آغاز نمود. پس از مدت کوتاهی با خرید ۱۲ دستگاه اتوبوس در واقع پایه اصلی حمل و نقل ناوگان اتوبوسرانی کرج در اواخر سال ۱۳۷۰ پایه‌گذاری شد. خطوط تحت پوشش این سازمان از شمالی‌ترین نقطه شهرستان کرج به طول ۱۲۰ کیلومتر رفت و برگشت (گچسر)، جلگه‌ای‌ترین نقطه در جنوب غربی شهرستان به طول ۱۷۰ کیلومتر رفت و برگشت (اشتهارد)، از سمت غرب با ۱۷۰ کیلومتر مسافت رفت و برگشت (طالقان) و از سمت شرق با ۷۵ کیلومتر طی مسیر رفت و برگشت (میدان آزادی) را شامل می‌شود. خط اتوبوسرانی اشتهارد طولانی‌ترین خط اتوبوسرانی تحت پوشش سازمانهای اتوبوسرانی کلانشهرها در کشور است. این سازمان در سال ۱۳۸۱ با اعمال سیاست دولت مبنی بر سبک‌تر نمودن نقش اجرائی بخش دولتی و پررنگ شدن فعالیت‌های بخش خصوصی، اقدام به واگذاری بخش عمده‌ای از اتوبوسها به بخش خصوصی نمود بطوری‌که هم‌اکنون ۸۰٪ اتوبوسها تحت پوشش در بخش خصوصی و زیر نظر این سازمان مشغول سرویس دهی به شهروندان گرامی می‌باشد.

وضعیت کنونی

در حال حاضر تعداد کل اتوبوس‌های سازمان اتوبوسرانی کرج و حومه یک هزار و ششصد دستگاه می‌باشد که در بیش از ۸۰ خط مصوب به شهروندان خدمت رسانی می‌کنند. از مجموع اتوبوسهای سازمان ۲۵۹ دستگاه مربوط به اتوبوس‌های بخش ملکی سازمان و یک هزار و ۱۲۳ دستگاه نیز مربوط به بخش خصوصی است. ۲۱۱ دستگاه نیز تحت نظارت واحد دربستی فعالیت می‌کنند. از تعداد ۲۵۹ دستگاه اتوبوس ملکی سازمان ۱۶۸ دستگاه فعال می‌باشند و ۹۱ دستگاه نیز آماده بکارگیری هستند. از اتوبوسهای بخش خصوصی نیز ۹۲۲ دستگاه اتوبوس فعال و ۲۰۱ دستگاه خارج از خط می‌باشند. بر اساس آمار ناوگان اتوبوسرانی و تعداد خطوط فعال، سازمان اتوبوسرانی کرج و حومه سومین ناوگان برتر کشور می‌باشد.

میانگین سنی اتوبوس‌های فعال در شهرستان کرج پنج سال است و این امر موجب شده‌است تا کلانشهر کرج دارای جوان‌ترین ناوگان اتوبوسرانی کشور باشد.

آب و هوا

در مقیاس کلی منطقه کرج همانند سایر بخش‌های استان البرز در فصول سرد سال متأثر از سیستم‌های شمالی و شمال غربی و غربی به ویژه جنوب غربی بوده و ریزشهای جوی آن که از ماه‌های آبان و آذر آغاز و تا اواسط اردیبهشت ماه ادامه دارد، تابعی از فعالیت‌های سیستم‌های فوق می‌باشد.

از نظر ویژگی‌های خرد اقلیمی، منطقه کرج از پاره‌ای جهات دارای مختصات شاخصی است که به آن‌ها اشاره می‌شود:

منطقه کرج به لحاظ اقلیمی تحت تأثیر ارتفاعات البرز و دره چالوس و رودخانه کرج قرار دارد که موجب خنک و مرطوب تر شدن این منطقه نسبت به تهران می‌گردد و این تمایز تقریباً در تمام طول سال مشاهده می‌گردد. علت اختلاف دمای کرج نسبت به تهران به خصوص در شبها به سبب نزدیکی کرج به ارتفاعات شمالی و سرد شدن شبانه این دامنه‌ها و وزش باد کوه به دشت می‌باشد. دور بودن کرج از دشت کویر نیز موجب برودت و رطوبت بیشتر این منطقه نسبت به تهران در فصول مختلف سال، به ویژه در تابستان می‌گردد.

در مورد بارندگی‌های تابستانه کرج می‌توان این‌گونه بیان داشت که گاهی اوقات برخورد دو توده هوای گرم جنوبی و نسبتاً سرد و مرطوب شمالی که در سطوح فوقانی ناحیه البرز صورت می‌گیرد، موجب می‌گردد که ابرهای جوششی بسیار فعال در منطقه پدید آمده و ریزشهای رگباری شدیدی را بوجود آورد که غالباً همراه با سیل است.

برخی از مشخصه‌های اقلیمی ایستگاه تحقیقات هواشناسی کشاورزی کرج در دوره آماری ۱۳۵۰ تا ۱۳۸۰ به شرح ذیل می‌باشد:

میانگین بارندگی سالیانه کرج حدود ۲۵۱ میلیمتر با ضریب تغییرات ۲۴/۱ درصد و حد اقل ۸۹/۳ میلی‌متر و حد اکثر ۳۷۴/۴ میلی‌متر می‌باشد. فصل زمستان با ۴۲/۳ درصد و فصل تابستان با ۱/۵ درصد بیشترین و کمترین سهم را در بارش سالیانه بر عهده دارند.

حداقل و حد اکثر مطلق دما به ترتیب ۲۰- و ۴۲ درجه و میانگین سالیانه نیز ۱۴/۱ درجه سانتیگراد می‌باشد. ماه تیر با میانگین ۲۶/۰ درجه سانتیگراد و دی با ۱/۲ درجه سانتیگراد به ترتیب گرمترین و سردترین ماه سال محسوب می‌شوند.

مجموع واحدهای حرارتی بالاتر از صفر ۵۱۷۵ درجه روز و مجموع واحدهای حرارتی بالاتر از ده ۲۳۳۴ درجه روز بدست آمده‌است.

میانگین تعداد روزهای یخبندان با آستانه‌های صفر، ۵- و ۱۰- به ترتیب ۷۶٬۲۴ و ۷ روز می‌باشد. میانگین سالیانه رطوبت نسبی ۵۲ درصد و میانگین حداکثر و حداقل آن به ترتیب ۷۲ و ۳۸ درصد می‌باشد. جمع تبخیر سالیانه از تشت کلاس A بالغ بر ۲۱۸۴ میلیمتر می‌باشد. دی با متوسط ۲۶ میلیمتر و تیر با ۳۷۵ میلیمتر به ترتیب کمترین و بیشترین مقدار تبخیر را دارا هستند.

مجموع سالیانه تبخیر-تعرق پتانسیل کیاه مرجع به روش پنمن مانتیث ۱۳۰۷میلی‌متر محاسبه گردیده‌است. میانگین ساعات آفتابی سالیانه در طی دوره آماری برابر با ۲۸۹۹ ساعت به ثبت رسیده‌است.

باد غالب در کرج که بر مبنای سه نوبت دیدبانی (صبح، ظهر و عصر) محاسبه گردیده‌است، در جهت شمال غربی بوده و متوسط آن ۳/۴ متر بر ثانیه می‌باشد. بیشترین سرعت باد درکرج ۲۴/۵ متر بر ثانیه از سمت غرب و میانگین سرعت باد ۲/۲ متر بر ثانیه به ثبت رسیده‌است.

امروزه هوای کرج به دلیل گسترش شهر و تردد زیاد وسائل نقلیه و وجود کارخانه‌ها و شهرکهای صنعتی رو به آلودگی است به‌طوری‌که در فصل‌های پاییز و زمستان وارونگی هوا کاملاً قابل لمس بوده‌است.

مکانهای مهم و مشهور

• فرودگاه پیام
• کاروانسرای شاه عباسی
• سرم سازی رازی
• جاده چالوس

سپهسالار کوه نور مزار شهدای بزرگوار برغان روستای دیدنی

نگارخانه

منابع