18.4K
شیروان مرکز شهرستان شیروان و دومین شهر بزرگ و مهم استان خراسان شمالی است. جمعیت این شهر در سرشماری سال ۱۳۸۵ مرکز آمار ایران برابر با ۸۲٬۷۹۰ نفر بودها...
شیروان مرکز شهرستان شیروان و دومین شهر بزرگ و مهم استان خراسان شمالی است. جمعیت این شهر در سرشماری سال ۱۳۸۵ مرکز آمار ایران برابر با ۸۲٬۷۹۰ نفر بودهاست که این جمعیت شامل ۲۰٬۸۷۸ خانوار میشود.
نام شیروان منسوب به نقش شیری است که شکل و شمایل آن در دامنه کوهی که در فاصله چند کیلومتری جنوب شهر وجود دارد مشاهده میگردد. این کوه به شیرکوه نیز معروف است. سنگهای تشکیل دهنده شکل شیر با دیگر سنگهای کوههای جنوب شهر، ازنظر جنس، نوع و رنگ متفاوت است و باعث میشود که هر بینندهای این وجه تمایز (شکل شیر) را به وضوح مشاهده کند. شیروان از کهنترین مراکز فرهنگ و تمدن و تاریخ در خراسان شمالی و ایران است و قدمت تمدن در این شهر به ۷۰۰۰ سال (۵۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح و ۲۵۰۰ سال قبل از امپراتوری هخامنشیان) میرسد. تاکنون بیش از ۱۲۰ اثر باستانی و مکان فرهنگی در آن شناسایی شدهاست. تپه باستانی ارگ شیروان سابقاً مرکز حکومت و فرماندهی خطه شمال خراسان بودهاست و اکنون عظیمترین و مهمترین محوطه باستانی شمال شرق کشور است. این ارگ که در اطراف آن سفالهای دارای قدمتی ۷۰۰۰ ساله به دست آمدهاست، به عنوان کهنترین زیستگاه خراسان شمالی مورد تحقیق و بررسی و پژوهش باستانشناسان ایرانی و خارجی قرار گرفتهاست. قبرهای زرتشتی در اطراف تپه مذکور و روستاهای قدیمی گلیان و خانلق و بعضی از آداب و رسوم مردم شیروان زندگی زرتشتیان در شیروان را تأیید مینماید. در دوران پیش از اسلام شیروان پایتخت قوم پارت بودهاست. دیاکونوف محقق و نویسنده روسی بر این باور است که نخستین امپراتوری مقتدر پارتها در شیروان به وجود آمدهاست. ایزدوخاراکسی و استرابون از مورخین و جغرافیدانان یونان محل زندگی و حکومت پارت را در دره رود اترک ذکر کردهاند. شیروان در زمان اشکانیان در زمره قلمرو آنان قرار داشته و وجود قبرهای زرتشتی و آثار تاریخی در نقاط گوناگون ناحیه شیروان، نه تنها بر شناخت رویدادهای تاریخی شیروان در پیش از تاریخ کمک مینماید، بلکه آبادی و اهمیت این شهر را در آن زمان نشان میدهد.
رونق شهر شیروان پس از اسلام به دوره فرمانروایی خوارزمشاهیان (قرن ۶ ه. ق) مربوط میشود که از آن دوران، بناهای اسلامی مانند بقعه امام زاده سلطان محمدرضا به جای ماندهاست. در حملات گورکانیان، این منطقه آسیب فراوان دید و کشتار فراوانی در آن صورت گرفت. در دوره صفویان، مهمترین واقعهای که در این شهر روی داد، کوچاندن چهل هزار خانوار عشایر کُرد به این منطقه بود که برای مقابله با حملات ازبکها، توسط شاه عباس انجام یافت. این شهر در دوران حکومت قاجار همواره یکی از مناطق مهم درگیریهای حاکمان محلی بود.
شهر شیروان در سال ۱۳۰۸ بر اثر زلزله به کلی ویران شد و پس از دو سال، بار دیگر با روشهای نوین شهرسازی دوباره ساخته شد و شیروان کنونی هیچ شباهتی به شهرهای باستانی ندارد.
شیروان در عرض جغرافیایی ۳۷ درجه و ۴۰ دقیقه و طول جغرافیایی ۵۷ درجه و ۹۳ دقیقه با ارتفاع ۱۰۹۷ متری از سطح دریا و مساحت ۳۷۸۹ کیلومتر مربع قرار گرفتهاست. از شمال به پایتخت کشور ترکمنستان شهر عشقآباد، از جنوب به شهرستاناسفراین، از شرق به شهرستان فاروج و از غرب به بجنورد محدود میشود. شهر شیروان در مجاورت رود اترک قرار دارد. شیروان با فاصله ۲۲ کیلومتری نزدیکترین شهرستان به عشق آباد پایتخت ترکمنستان میباشد. (البته گمرک و همچنین جادهای از شیروان به ترکمنستان وجود ندارد)
نام شیروان منسوب به نقش شیری است که شکل و شمایل آن در دامنه کوهی که در فاصله چند کیلومتری جنوب شهر وجود دارد مشاهده میگردد. این کوه به شیرکوه نیز معروف است. سنگهای تشکیل دهنده شکل شیر با دیگر سنگهای کوههای جنوب شهر، ازنظر جنس، نوع و رنگ متفاوت است و باعث میشود که هر بینندهای این وجه تمایز (شکل شیر) را به وضوح مشاهده کند.
شیروان از کهنترین مراکز فرهنگ و تمدن و تاریخ در خراسان شمالی و ایران است و قدمت تمدن در این شهر به ۷۰۰۰ سال (۵۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح و ۲۵۰۰ سال قبل از امپراتوری هخامنشیان) میرسد. تاکنون بیش از ۴۹ اثر باستانی ثبت شده و ۲۵۲ مکان فرهنگی در آن شناسایی شدهاست. تپه باستانی ارگ شیروان سابقاً مرکز حکومت و فرماندهی خطه شمال خراسان بودهاست و اکنون عظیمترین و مهمترین محوطه باستانی شمال شرق کشور است. این ارگ که در اطراف آن سفالهای دارای قدمتی ۷۰۰۰ ساله به دست آمدهاست، به عنوان کهنترین زیستگاه خراسان شمالی مورد تحقیق و بررسی و پژوهش باستانشناسان ایرانی و خارجی قرار گرفتهاست. قبرهای زرتشتی در اطراف تپه مذکور و روستاهای قدیمی گلیان و خانلق و بعضی از آداب و رسوم مردم شیروان زندگی زرتشتیان در شیروان را تأیید مینماید.
تپه ارگ دوین شیروان از جمله آثار باستانی دیگر شهر شیروان است که با مربوط به هزاره چهارم و پنجم قبل از میلاد مسیح است. بنای تاریخی قزلر قلعه (قلعه دختر) در مجاورت روستای تاریخی زیدر، زادگاه دانشمند بزرگ، شهابالدین زیدری نسوی (منشی سلطان جلالالدین خوارزمشاه) قرار دارد که در زمان هخامنشیان احداث و با حمله مغولان تخریب شدهاست.
در دوران پیش از اسلام شیروان پایتخت قوم پارت بودهاست. دیاکونوف محقق و نویسنده روسی بر این باور است که نخستین امپراتوری مقتدر پارتها در شیروان به وجود آمدهاست. ایزدوخاراکسی و استرابون از مورخان و جغرافیدانان یونان محل زندگی و حکومت پارت را در دره رود اترک شیروان ذکر کردهاند. شیروان در زمان اشکانیان در زمره قلمرو آنان قرار داشته و وجود قبرهای زرتشتی و آثار تاریخی در نقاط گوناگون ناحیه شیروان، نه تنها بر شناخت رویدادهای تاریخی شیروان در پیش از تاریخ کمک مینماید، بلکه آبادی و اهمیت این شهر را در آن زمان نشان میدهد.
رونق شهر شیروان پس از اسلام به دوره فرمانروایی خوارزمشاهیان (قرن ۶ ه. ق) مربوط میشود، که از آن دوران بناهای اسلامی مانند بقعه امام زاده سلطان محمدرضا به جای ماندهاست. در حملات گورکانیان این منطقه آسیب فراوان دید و کشتار فراوانی در آن صورت گرفت. در دوران صفویان، مهمترین واقعهای که در این شهر روی داد، کوچاندن چهل هزار خانوار عشایر کُرد به این منطقه بود که برای مقابله با حملات ازبکها، توسط شاه عباس انجام یافت. این شهر در دوران حکومت قاجار همواره یکی از مناطق مهم درگیریهای حاکمان محلی بود.
شهر شیروان در سال ۱۳۰۸ بر اثر زلزله به کلی ویران شد و پس از دو سال، بار دیگر با روشهای نوین شهرسازی دوبارهسازی شد.
آب و هوای شیروان معتدل و کوهستانی است و وزش بادها در آن بیشتر در جهت شرقی به شمال غربی است. حداکثر درجه حرارت در تابستانها ۴۳ درجه بالای صفر و کمترین آن در زمستانها ۳۱ درجه زیر صفر است.
بررسی و تحقیق نژاد و تیرهٔ مردم شیروان که از نظر موقعیت مکانی در خراسان شمالی قرار دارد، با توجه به مهاجرتها، جنگها، کوچها و اختلاط نژاد و تاخت و تاز اقوام گوناگون در طول سده گذشته مشکل خواهد بود. آقای دکتر عباس سعیدی رضوانی استاد دانشگاه مشهد بر این باور است که: در خراسان شمالی در سطحی حدود ۴۰٬۰۰۰ کیلومتر مربع تقریباً تمام گروههای قومی موجود در ایران زندگی میکنند.
مشیرالدوله در مورد نژاد مردم شمالشرقی خراسان مینویسد: در مورد نژاد پارتها مدتها میان مورخین اختلاف نظر وجود داشت بهطوریکه عدهای از مورخین مردم خراسان را زا نژاد آریائی و عدهای از نژاد مغولی و چینی (گرانیت ایلی) و بعضی هم از اختلاط هر دو نژاد میدانستند اما پس از مطالعات دقیق معلوم گردید نژاد مردم خراسان فعلی آریائی است.
سعید نفیسی مؤلف تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران مینویسد: قبل از اسلام اختلاط قبایل ترک و آریائی در شمالشرقی خراسان دیده میشود، بههر حال هم نژاد ترکان و هم نژاد مغولان در آخرین نظریهٔ محققین نژادشناس هند و اروپائی یا آریائی مشخص شدهاست.
بار تولد، مستشرق روسی مینویسد: … جبال خراسان که امروز سرحد بین ایران و روسیه است و در عهد قدیم و هکذا در قرون وسطی سکنهٔ واحدهای واقعه در امتداد دامنههای جبال را ایرانیان تشکیل میدادند، ولی بدیهی است که واحدهای مزبور بهواسطهٔ موقعیت جغرافیائی خود ناچار میبایستی غالباً مورد حملات متعدد کوچنشینان ترک واقع شده باشد و به تصرف آنان درآید، از همین تاریخ این سرزمین ترکی آتک یا بهطور اصح اتیاک که به معنای ولایت دامنه، کوهپایه نامیده شد.
صنیعالدوله مینویسد: در سلطنت سلطان حسین که امور دولت مختل گردید، اکراد آخالنشین از تاخت و تاز ارگنجی و بخارائی شوریده روی به کوه و معقلهای سخت گذاشتند و آن زمان ولایت شیروان و بجنورد و قوچان و سملقان مسکن طایفه گرائیلی بود، اکراد برای اینکه یورتی بهجهت خود بهدست آرند بنای زد و خورد را با طایفهٔ گرایلی گذاشتند و در اندک مدتی آنها را از محالات مزبور خارج ساختند… و بر این نواحی استیلا یافتند و شیروان را یورت قرار داده تمام چهل هزار خانوار اکراد چشمگزک را که زعفرانلو و شادلو و کاوانلو و عمارلو و قراچورلو باشند، در یورتهای قوچان و شیروان و بجنورد و مضافات ساکن ساختند.
قسمتی از عشیرهٔ ترک افشار در زمان شاه اسماعیل اول به مرز خراسان و دشت اَتک و مرو کوچ داده شد بهطور کلی بهعلت آنکه خراسان شمالی دروازهٔ ایران به طرف آسیای مرکزی و سرزمینهای ماوراءالنهر و ترکستان بوده، از مهاجمان و مسافران شرقی هر گروهی که به ایران حمله میکرده یا وارد ایران میشده، بخشی از جمعیت خود را در این سرزمین ساکن میکردهاست یا خود ساکن میشدهاند، انواع گروههای ترک، که وقت یه ریشهٔ تاریخی آنها بازمیگردیم، برخی متعلق به دورهٔ غزنویان، سلجوقیان، خوارزمشاهیان، ایلخانیان و تیموریان میباشند از این گروه هستند؛ بنابراین ریشهٔ عدهای از ترکان خراسان چون ترکان گرایلی، جانی قربانی و غیره مربوط به پیش از دوران صفویه هستند؛ و همچنین اختلاط شدید قبایل و مهاجرت اولیه آریاییها در پیش از میلاد و کوچانیدن کردها در زمان شاه اسماعیل و شاه عباس اول و ساکنین اولیهٔ شیروان که گرائیت ایلی بودند و مهاجرت مهنیها و قارشی قیزیها و آذریها در یک جمعبندی کلی، میتوان نتیجه گرفت که اصل نژاد مردم شیروان چه ترک و چه کُرد و چه فارس مانند دیگر مردم خراسان شمالی آریائی است.
- در کمتر نقطهای از جهان در سطحی چنین کوچک (خراسان شمالی، که در برگیرندهٔ شیروان نیز میگردد) به این چنین مخلوطی از اقوم و زبانها و لهجههای متفاوت برخورد میکنیم.
- در حال حاضر این اقوام با همهٔ تفاوتها و ویژگیهای قومی ـ زبانی و فرهنگی و علیرغم داشتن تاریخی آشفته و گاه خونآلود با هم به آرامش و مسالمت زندگی میکنند.
- این زندگی مسالمتآمیز و درآمیختگی قومی ـ فرهنگی در بین اقوام و زبانهای مختلف در شمال خراسان ویژگی بزرگ انسانی این ناحیه است.
بیشتر ساکنان شیروان را کردها تشکیل میدهند که با زبان کردی کرمانجی (بادینانی) تکلم میکنند. گویش رسمی و فارسی در شیروان که ترکیبی از زبانهای کرمانجی، ترکی و تاتی است، لهجه فارسی منحصر بفردی است و اغلب کسانی که مهمان باشند کاملاً متوجه میشوند. اما مردم شهر شیروان معمولاً به زبانهای کردی، ترکی که قدمت اقامت آنها به چندین قرن پیش میرسد تکلم میکنند و زبان روستائیان شیروان از ترکیب خاصی برخوردار است، مثلاً مردم روستاهای زوارم، فجرآباد (بزاوه) و مشهد طرقی که به ترتیب در فواصل ۲ و ۸ کیلومتری ایکدیگر قرار گرفتهاند، زوارمیها: ترکی، بزآبادیها: کردی و مشهد طرقیها: فارسی صحبت میکنند یا قراء اسطرخی، پهلوانلو گلیان که هر سه در مسیر یک دره واقع شدهاند و جزء یک دهستان هستند به ترتیب: ترکی، کردی و تاتی تکلم میکنند. برخی از این گروهها در طول قرون با هم به زد و خورد مشغول بودهاند. داستان ترکمن تازی و برخوردهای میان کردها و ترکمنها و سایر اقوام خراسان مسئلهای است که تا حدّ زیادی شناخته شدهاست. در رابطه با اختلاف قومی ـ زبانی و فرهنگی آقای دکتر پاپلی یزدی تحقیقی در دو روستای نوار مرزی دهستان قوشخانهٔ شیروان انجام دادهاند که بسیاری از واقعیتها را در این مورد مشخص میکند به هر حال با توجه به آماری که در سال ۱۳۶۵ شمسی انجام گرفتهاست و در شناسنامهٔ شهرستان شیروان ثبت است مردم شهرستان شیروان به زبانهای کردی ، ترکی و فارسی صحبت میکنند.
۱- قُشمه: از دو نی استخوانی که کنار یکدیگر قرار گرفتهاند و مانند نی سوراخهایی دارند درست شدهاست.
۲- دوتار: از دو رشته سیم که ۱۱ تا ۱۳ پرده دارد تشکیل میشوند و با انگشتان مینوازند.
۳- دُهل: شبیه طبل بزرگی است که معمولاً به گردن میآویزند و با دو چوب که یکی ضخیمتر از دیگری است در دو جهت نواخته میشود.
۴- سُرنا: مانند شیپوری است به طول تقریبی ۳۵ سانتیمتر که صدای فوقالعاده بلند و رسا دارد از دوهل و سرنا در مراسم برگزاری کشتی با چوخه، استفاده میشود و در جشنها نیز مورد استفاده قرار میگیرد.
۱-هُوَلَنْدِه (مشابه پرشهای طول و ارتفاع) ۲- زنجیره ۳- رها رها ۴- پیشته پیشته ۵- اله چمبه ۶- کِبِدی کِبِدی ۷- چِلِی ۸ - بای (تاب بازی) ۹- اصولولی ۱۰ - تسمه تسمه ۱۱- قره گُردِم ۱۲- اُستا زنجیر باف ۱۳ -گوز باقْلَنْدِه ۱۴- قُلاقِ چکْمَه ۱۵- گرگم به هوا ۱۶- گل گل ۱۷- نون نون (لانه شیطان) ۱۸- پارا ۱۹- کلاس کلاس ۲۰- رقص چوب ۲۱- اُوپشتک ۲۲- دوز ۲۳- مَزَلاق ۲۴- لَپَّر ۲۵- ملاّ ملاّ ۲۶- زوو ۲۷- دونقوز، دونقوز ۲۸- دستمال دستمال ۲۹- دو.. د ۳۰- کچه کچه
. کتابخانه استاد زارعی
. کتابخانه امام علی
۱۱- چُزمه: نوعی نان محلّی نازک است که در داخل روغن سرخ میشود. ۱۲- قوتاب (قطاب): داخل خمیر را با انواع سبزیها و گوشت کوبیده پر میکنند و سپس آن را داخل روغن سرخ مینمایند.
جامی
فلسطین
شهرک امام
گنبدی
زیباشهر
نادری
پاسداران
جانبازان
فروغی
سلمان فارسی
ابوذر غفاری
زمین کشوری
چنگل آباد
شفا
بیست متری
چهارراه ژاندارمری
. پارک فرهنگ