شاه کوه سفلی، روستایی است از توابع بخش مرکزی شهرستان گرگان در استان گلستان ایران.

موقعیت و تاریخچه

روستای شاه‌کوه از توابع بخش مرکز شهرستان گرگان، با مختصات جغرافیایی ۵۴ درجه و ۲۵ دقیقه طول شرقی و ۳۶ درجه و ۳۴ دقیقه عرض شمالی، در ۶۵ کیلومتری جنوب شرقی شهر گرگان قرار دارد. این روستا، از شمال به کوه خوش دشتی، از غرب به کوه شیرکش، از جنوب به کنودره و رودخانه فصلی رودبار دله محدود می‌شود. کوه سیاه‌پوش و کوه ترکه چال از دیگر کوه‌های اطراف این روستا هستند. کوه گاوکشان در ۶ کیلومتری جنوب شرقی روستا و کوه سرلیسه در ۵ کیلومتری شمال روستا واقع شده‌اند. روستای شاهکوه، تحت تأثیر اقلیم کوهستانی زمستان‌های سرد و تابستان‌های معتدل دارد. ارتفاع روستا از سطح دریا ۲۵۴۰ متر و میانگین بارندگی سالانه آن ۵۸۴ میلی‌متر گزارش شده‌است. روستای شاهکوه نام خود را از ارتفاعات اطراف گرفته‌است و قدمتی دیرینه دارد. رابینو، در سفرنامه خود از کاروانسرای قزلق و رباط سفید در فاصله چند کیلومتری آن یاد کرده‌است. این روستا در گذشته، در مسیر جاده اصلی و شاهراه ارتباطی بین خراسان بزرگ و شاهرود بوده‌است. مردم روستای شاهکوه به زبان محلی مازندرانی سخن می‌گویند، مسلمان و پیرو مذهب شیعه جعفری هستند.

الگوی معیشت و سکونت

براساس نتایج سرشماری سال ۱۳۷۵، روستای شاهکوه ۶۷۱ نفر جمعیت داشته‌است که در سال ۱۳۸۵ به ۷۰۰ نفر افزایش یافته‌است. با توجه به زمستان سرد و بارش برف سنگین در روستا، در فصل زمستان نیمی از جمعیت روستا، به شهرهای گرگان و اطراف کوچ قشلاقی می‌کنند. درآمد اکثر مردم روستای شاهکوه از فعالیت‌های زراعی، باغداری و دامداری تأمین می‌شود. تعدادی از مردم نیز در بخش خدمات و صنایع دستی اشتغال دارند. زمین‌های زراعی به صورت دیم و آبی کشت می‌شود و محصولات عمده زراعی آن شامل گندم، جو، سیب‌زمینی و سبزیجات است. انواع محصولات باغی از قبیل زردآلو، سیب و بادام در روستا به عمل می‌آید. مراتع غنی پیرامون روستا موجب رونق دامداری در روستا شده‌است. مهم‌ترین محصولات دامی آن عبارتند از: پشم، گوشت، شیر، ماست و کره. روستای کوهستانی شاهکوه با بافت مسکونی متراکم در شیب ملایمی استقرار یافته‌است. سقف خانه‌ها، مسطح با پوششی از کاهگل و چوب است که اکثراً در یک طبقه و ندرتاً دو طبقه ساخته شده‌اند. کالبد خانه‌ها و کاربری فضاهای درونی آن از نوع فعالیت و معیشت ساکنین متأثر شده و با اقلیم کوهستانی منطقه سازگاری یافته‌است. مصالح به کار رفته در ساخت خانه‌ها عمدتاً بومی و شامل سنگ، گل، خشت و چوب می‌باشد. این روستا دو محله بزرگ به نام ده میان و ده دره دارد. ده میان قدیمی‌ترین محله روستا است که از چندین محله کوچک به نام‌های حسام محله، کابوسی محله، دهقان محله و ... تشکیل شده‌است. ده دره نیز شامل نگین محله، بید پند، سرخ چاله و کلاتی محله می‌باشد.

جاذبه‌های گردشگری

روستای شاهکوه در امتداد دره دینو و کنودره واقع شده‌است و پیرامون آن را کوه‌های خوش دستی، شیرکش، ترکه چال، سیاهپوش، گاوکشان و سرلیسه فرا گرفته‌اند. کوه نیمه جنگلی و بسیار زیبای سرلیسه در ۵ کیلومتری شمال غربی روستا، با ارتفاع ۲۹۱۰ متر یک مقصد طبیعت گردی است و کوهنوردان بسیاری را به سوی خود جلب می‌کند. رشته کوه گاوکشان در ۶ کیلومتری جنوب غربی روستا واقع شده و با ارتفاع ۳۸۱۳ متر یکی از بلندترین ارتفاعات استان و سرچشمه رودهای سرتنگه، چهارده و آب ترودبان است. دامنه‌های شمالی این کوه به شهرستان گرگان و دامنه‌های جنوبی آن به شهرستان‌های شاهرود و دامغان مشرف است. یخچال‌های طبیعی رشته کوه‌های گاوکشان، بر زیبایی و جذابیت ارزش‌های گردشگری ورزشی آن افزوده‌است. از دیگر جاذبه‌های طبیعی روستا می‌توان به چشمه‌های متعدد و زیبای اطراف روستا و حواشی سرسبز و دیدنی زرد چشمه، چشمه سار، سرخ چشمه، سنگ چشمه، استل سر و شلیار اشاره کرد. رودخانه فصلی رودبار دله در جنوب روستا، رستنگاه درختان ارس در ارتفاعات اطراف، بر جلوه‌های زیبای طبیعت روستا می‌افزاید. آرامگاه امامزادگان یوسف و حسین از نوادگان امام موسی بن جعفر (ع)، که به امامزاده غائب معروفند، در شمال روستا واقع شده‌است. این آرامگاه ساده اتاقی کوچک است که از خشت و گل و سقفی چوبی ساخته شده‌است. کاروانسراهای قزلق و رباط سفید آثار تاریخی برجسته نزدیک این روستا است. این کاروانسرا در ۴ کیلومتری شمال روستای چهارباغ و در مسیر راه دهانه قزلق به شاهکوه قرار دارد. رابینو در سفرنامه خود از این کاروانسرا یاد می‌کند. در ساخت کاروانسرا بیشتر از سنگ، آجر و گچ استفاده شده و شامل تالار، قهوه‌خانه، اتاق‌ها و دالان‌های فراوان و سقف گنبدی می‌باشد. چشمه ضلع شمالی کاروانسرا، آب آن را تأمین می‌کرده‌است. این کاروانسرا در مسیر راه باستانی و شاهراه خراسان به شاهرود ساخته شده‌است.

از بازی‌های محلی روستا می‌توان به کشتی با شال، کمربندبازی و کلنگ بازی اشاره نمود. موسیقی محلی همراه با نی و نغمه‌های محلی در مراسم عروسی و شادی به اجرا درمی‌آید.پوشاک مردم روستا از لباس‌های معمولی و رایج تشکیل شده‌است، ولی میانسالان و کهنسالان روستا، از لباس محلی استفاده می‌کنند. مردان روستا معمولاً کلاه‌های پشمی و نخی بر سر می‌گذارند و زنان نیز، از لباس‌های محلی مازندرانی شامل دامن‌های پرچین، پیراهن بلند، شلوار، نیم تنه و روسری استفاده می‌کنند. غذاهای محلی روستا مشتمل بر انواع آش، آبگوشت، کباب و انواع خورش‌ها است. مواد لبنی شیر، پنیر، ماست و کره از غذاهای مکمل روستاییان می‌باشد.این روستا از طریق شهر گرگان، با جاده‌ای آسفالت قابل دسترسی است.

منابع