روستای لرد در بخش شاهرود شهرستان خلخال از توابع استان اردبیل قرار دارد. شهرستان خلخال در ۴۸ درجه و۳۲ دقیقه طول جغرافیایی و۳۷ دقیقه و۳۷ درجه عرض جغرافیایی از نصف النهار گرینویچ قرار گرفته‌است.

تلفظ اصلی و صحیح نام این آبادی ( لِرد = lerd) می‌باشد اما اهالی روستای کرین نام این روستا را " لُرد" تلفظ می کنند.

بخش شاهرود، در جنوب خلخال واقع شده‌است و مرکز آن شهر کلور می‌باشد. بخش شاهرود دارای ۳۴ روستا می‌باشد این روستاها در سه دهستان شاهرود، شال و دهستان پلنگا واقع شده‌اند.

روستای لِرد جزو دهستان پلنگا می‌باشد. نام این دهستان از نام کوه بزرگی که در ضلع شرقی آن قرار دارد، برگرفته شده است.

روستای لِرد در ۲۷ کیلومتری شهر کلور مرکز بخش شاهرود واقع شده‌است. راه اصلی این روستا ازمسیر شاهرود به طول ۶۵ کیلومتر و راه فرعی از مسیر روستای بفراجرد به طول ۳۲ کیلومتر با شهر خلخال، مرکز شهرستان خلخال فاصله دارد. این روستا از شمال به روستای میان رودان و از جنوب به روستای کرنق و از مشرق به کلور و روستای درو جنوب شرقی به روستای کرین و از مغرب به کوه سر به فلک کشیدهٔ آق داغ متصل است.

این روستا بزرگترین و پرجمعیت ترین روستای شهرستان خلخال می‌باشد و در حال حاضر دارای ۹۲۶ خانوار و نزدیک به ۴۰۰۰ نفر جمعیت ثابت است و با توجه به مهاجرت فصلی تعدادی از اهالی آن به شهرهای گیلان که در فصول بهار و تابستان برای کاشت و داشت و برداشت محصولات کشاورزی به روستا برمی گردند و خانه و لوازم زندگیشان همچنان در روستا دایر و پابرجاست، جمعیتش به حدود ۵۰۰۰ نفر می‌رسد.

قابل ذکر است که در اجرای مصوبهٔ مجلس و دولت مبنی بر تبدیل روستاهای بالای سه هزار و پانصد نفر جمعیت به شهر از سال ۱۳۹۰ با پیگیری‌های مستمر نماینده محترم قبلی خلخال در مجلس شورای اسلامی جناب آقای دکتر خالقی و تصمیماتی که مسئولان ذی‌ربط در استان اردبیل و شهرستان خلخال اتخاذ گردیده‌است، قرار است انشاء الله این روستا بزودی به شهر تبدیل شود. امیدواریم که جناب آقای دکتر جعفری نماینده محترم فعلی خلخال این موضوع را تا رسیدن به نتیجهٔ قطعی پیگیری نمایند تا مردم محروم این روستا به آرزوی دیرینهٔ خود دست یابند و با فراهم شدن امکانات رفاهی و توجه به اشتغال جوانان سخت کوش آن از مهاجرت‌های بی‌رویه جلوگیری گردد.

در ادامه معرفی روستای لرد به قلم استاد جواد معراجی لرد آورده شده است : :

موقعیت اقلیمی

از لحاظ اقلیمی، این روستا در منطقه کوهستانی و در دامنهٔ شرقی کوه بلند آق داغ قرار دارد. به همین دلیل در پاییز و زمستان دارای هوای بسیار سرد و در بهار و تابستان معتدل می‌باشد. به طوری که در زمستان گاهی درجهٔ هوا به ۳۰ درجه زیر صفر و در تابستان حداکثر تا ۳۰ درجه بالای صفر می‌رسد.

محصولات کشاورزی و دامی

محصولات عمدهٔ کشاورزی این روستا سیب و انواع گلابی «چَرَلی و بَبَه»، گردو، گیلاس، آلبالو، آلو، زرد آلو می‌باشد و کشت گندم و جو و عدس و لوبیا نسبت به سابق از رونق افتاده‌است و مردم به جای آن برای تهیّهٔ علوفهٔ دام‌ها به کشت یونجه و اسپرس «خَشَه» روی آورده‌اند. هر دو نوع کشت آبی و دیمی رواج دارد. در امر صنعت چوب نیز کشت انواع درخت چنار و سپیدار و بید رواج خوبی دارد.

گونه‌های گیاهی

زالزالک قرمز، تمشک، زرشک، گل سرخ و نسترن (گلیک) از دیگر گونه‌های درختی می‌باشند که کم و بیش به صورت خودرو در مزارع می‌رویند. محصولات جالیزی از جمله انواع سبزی‌ها، صیفی جات هم کمابیش در بستان سراها کشت می‌شود. ضمناً انواع گیاهان دارویی به صورت خودرو در علفزاران می‌روید که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به کاسنی، ثعلب، شیرین بیان، کاکوتی، بابونه، گزنه، نعناع، پونه، زیره، پنیرک، ختمی، گلپر، بنفشه کوهی، ترشک، بید مشک، پیاز کوهی، سیر کوهی، ریواس و قارچ … اشاره کرد.

گونه‌های جانوری

انواع گونه‌های جانوری در این منطقه وجود دارد. عده‌ای از مردم هنوز هم در حد محدود و معدود به پرورش حیوانات اهلی مثل گاو و گوسفند و بز و و مرغ و خروس و اردک و بوقلمون و غاز و زنبور عسل اقدام می‌کنند که از فروش فراورده‌های آن از قبیل (شیر، ماست، کره، پنیر، دوغ، لور، شور، کشک، پوست، گوشت، پشم، تخم مرغ و عسل) بخشی از هزینه‌های زندگی خود را تأمین می‌کنند. تعدادی اسب و استر (قاطر) و الاغ و سگ و گربه هم در روستا وجود دارد. از گونه‌های جانوران وحشی نیز می‌توان به بزکوهی، گرگ، روباه، خرگوش، خرس، گراز، خوک، ندرتاً پلنگ، سمور، سنجاب، راسو، موش خانگی و موش صحرایی انواع پرندگان مثل کبک، بلبل، انواع کلاغ، زاغ، جوجه تیغی، سار، گنجشک، بلدرچین، مرغ کوهی، چلچله، دارکوب، کبوتر، عقاب، جغد، شانه بسر، پرستو، قرقی و فاخته، یا کریم، دم جنبانک و … و از خزندگان و حشرات مثل مار، عقرب، لاک‌پشت، سوسمار، مارمولک، کرم خاکی، قورباغه، آفتاب‌پرست، انواع زنبور، مگس، کژدم، ملخ، مورچه، گوش خزک، کنه، زالو، پشه، انواع پروانه، خرچنگ، کفشدوزک، سوسک، سرگین گردان، کک، شپش، ساس، جیرجیرک، خرمگس، هزار پا و … اشاره نمود.

مراتع و مزارع

مراتع و مزارع معروف آن عبارتند از: «دینار دول، طالشَه دَرَه، قلعَه گردن، موزگا، خرزان، قره غن، ازنو، یوسورد، قره بلاغ، ورگه دره، کَلَمان، جاجخلی، درَه باغ، کُخُلان بر، قرّه خانی، گگه دول، سیله سان، نوئه درَه، چشمه دره، شخان زمی، کشکانه سر، رُباران باغ، تنبله کو، قُرُق، قبله سِگ، آق داغ، جنگی، حاج ارخی، جبران، خُرمایی، ننه باغ، خانان باغ، گبرَه قبرسان، صلوات خانه، لردَه گیروَه، وَیا، الوئه باغ، بَدیم، سیبیه خانی و …».

رودخانه‌ها و چشمه‌های مهم

دو رودخانهٔ «پیلَّه رُبار» به معنی رودخانهٔ بزرگ و «ویلّییَه رُبار» به معنی رودخانهٔ کوچک در این روستا جاری می‌باشند. «پیلَّه رُبار» در شمال روستا و در منطقهٔ خوش آب و هوای طالشَه درَه از به هم پیوستن دو رودخانه که یکی از کوه‌های روستای میان رودان و دیگری از کوه‌های روستای بفراجرد و دامنه‌های آق داغ سرچشمه می‌گیرد، تشکیل شده و در اطراف مسیر خود مزارع و باغات را سیراب می‌کند و «ویلّییَه رُبار» هم که از مغرب روستا در محلّی به نام چشمَه درَه سرچشمه می‌گیرد و پس از سیراب کردن باغات از وسط روستا گذشته و در قسمت جنوبی روستا به «پیلَّه رُبار» پیوسته و پس از عبور از روستاهای کرنق و برندق در خورش رستم به رودخانهٔ «قزل اوزن» ملحق و سپس از طریق سفید رود به دریای خزر می‌ریزد.

طایفه‌ها

مردم این روستا از قدیم‌الایّام به چند طایفه تعلّق دارند که معروف‌ترین آن‌ها عبارتند از: زِین اولاد، اسماعیل اولاد، ملّا احمد اولاد، فتح علی اولاد، نصیر اولاد، ریزعلی اولاد، خواجه احمد اولاد، نظر اولاد، علی اولاد، زلف علی اولاد، غغه اولاد.

مردم و فرهنگ

تا سال ۱۳۴۰ کودکان و نوجوانان این روستا در مکتب به تحصیل می‌پرداختند. مرحوم کربلایی بهلول واعظی از جمله مکتب دارانی بود که کودکان علاوه بر این که از محضرش خواندن قرآن مجید را فرا می‌گرفتند، با فنون نامه نگاری و خواندن گلستان سعدی و مفاهیم اولیهٔ ریاضیات نیز آشنا می‌شدند. همچنین مردم از مجالس وعظ و اندرز عالم فاضلی به نام مرحوم شیخ مرتضی نجفی لردی و روحانیون محترمی مثل مرحوم حجت‌الاسلام حاج شیخ احمد واعظی و مرحوم حجت‌الاسلام زین العابدین تبرّکی بهره می‌بردند. تا این تاریخ دختران از رفتن به مکتب محروم بودند و فقط تعداد معدودی از دختران موفق می‌شدند در نزد یکی دونفر از خانم‌های باسواد خواندن قرآن را یاد بگیرند.

از سال ۱۳۴۰ اولین مدرسه به سبک جدید به نام «دبستان توانا» با کمک و خودیاری اهالی احداث شد و امیر غفوریان از اهالی خوجین خلخال به عنوان اولین مدیر و آموزگار کار تدریس دانش آموزان را بر عهده گرفت.

در مرداد ماه ۱۳۹۸ ، روستای لرد میزبان جشنواره فرهنگ، زبان و زیست بوم خلخال بود.

شهدا

بوی خوش گل‌های سرخ محمّدی از مزار پاک و مقدّس گلگون کفنان وادی عشق و ایثار و شهادت، هشت تن از شهدای بزرگوار هشت سال دفاع مقدّس، عقیل نباتی، حسین شیرینی، محرّم علی رحمتی، اصغر اشکانی، تیمور رئوفی، سعادت قلی آرقند، خانعلی اندبیلی و روشن علی پیمایی، فضای روستا را عطر آگین کرده و همواره مشام شیفتگان تقوا پیشه را با شمیم آزادی و آزادگی و فداکاری و عزّت وسرافرازی می‌نوازد. همچنین در مرداد ۹۵ با شهادت افتخارآمیز شهید فرید کاویانی لرد یاد و خاطره شهادت رنگ و بوی تازه ای به خود گرفت و با استقبال بی نظیر و پرشور مردم شهرستان و روستای بزرگ لرد رو به رو شد شهید فرید کاویانی لرد در سال 1356 در یک خانواده مذهبی در روستای لرد، بخش شاهرود شهرستان خلخال به دنیا آمد و در محیط مذهبی تربیت شد.ایشان برای دفاع از حرم اهل بیت (ع) و مقابله با دشمنان اسلام به سوریه اعزام شده بود که به دست نیروهای منافق تکفیری، داعش در سوریه به شهادت رسید. در این روستا دو قبرستان متروکه وجود دارد و قبرستانی که فعلاً مورد استفاد قرار می‌گیرد در ضلع شمالی روستا واقع شده‌است و مزار شهدا نیز در این مکان در سال ۹۵ باز سازی شد.

بافت روستایی

شکل روستا از نوع تیپ مجتمع و متراکم می‌باشد. شکل ساختمان‌ها ی روستا، نمای قدیمی را که از خشت وگل ساخته شده بود از دست داده‌است و سقفشان نیز که با چوب جنگل و گون و گِل پوشانده می‌شد، امروزه به شکل کاملاً مدرن و با مصالح روز ساخته می‌شوند. البته هنوز هم نمونه‌هایی از خانه‌های گلی قدیمی در بافت قدیمی روستا به چشم می‌خورد. کوچه‌ها نسبت به سابق عریض تر شده‌اند و چند تا از خیابان‌های اصلی آسفالت شده‌اند ولی از آسفالت کوچه‌ها هنوز خبری نیست. بخشی از طرح هادی روستا اجرا شده‌است و بقیهٔ طرح هنوز باقی است.

دین و مذهب

مردم این روستا مسلمان و پیرو مذهب شیعه می‌باشند. قابل ذکر است که مردم این روستا اعم از زن و مرد بسیار پرتلاش، سختکوش و زحمتکش و خستگی ناپذیر می‌باشند و بیکاری را مایهٔ ننگ و عار می‌دانند و کار کردن را مایهٔ افتخار و خیر و برکت می‌شمارند. به لحاظ فرهنگی مردم هنوز شیوه سنتی خود را مخصوصاً در لباس پوشیدن حفظ نموده‌اند. مهمان نوازی و مهربانی و احترام به بزرگترها از ویژگی‌های بارز مردم لرد می‌باشد.

زبان

مردم روستا به زبان ‌تاتی سخن می گویند که گونه‌ای از زبان باستانی ایران می‌باشد ، یادآور می‌گردد که مجموعه لغات این گویش به نگارش جواد معراجی لرد تحت عنوان «فرهنگ موضوعی تاتی به فارسی» در ۳۰۴ صفحه توسط انتشارات بلور رشت در سال 1388 به زیور چاپ آراسته و منتشر شد.

قصیده‌ای در وصف شاهرود خلخال

کلیپ تصویری قصیده‌ای در وصف شاهرود با صدای استاد جواد معراجی لرد را می‌توانید از لینک زیر مشاهده نمایید:

قصیده‌ای در وصف شاهرود خلخال

منابع