ماکو یکی از شهرهای استان آذربایجان غربی در شمال غربی ایران است. این شهر در نزدیکی مرز ایران و ترکیه قرار دارد. شهر ماکو مرکز شهرستان ماکو است. شهر ماکو در دره‌ای بنا شده که رودخانه زنگمار از آن می‌گذرد و شهر را به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم می‌کند. قسمت جنوبی شهر در دامنه کوه سبد قرار گرفته و بخش شمالی در دامنه کوه قیه است.

این شهر به دلیل آنکه در کنار مرز و گمرک بازرگان واقع شده‌است محل عبور مسافرینی است که قصد دارند از طریق زمینی به ترکیه سفر کنند.

مردم

بافت مردمی ماکو از مردمان آذربایجانی و کُرد تشکیل شده که آذربایجانی‌ها شیعه بوده و به زبان ترکی آذربایجانی سخن می‌گویند و کردها سنی بوده و به زبان کردی کرمانجی صحبت می‌کنند.

وجه تسمیه

ساکنین ماکو در سده اول قبل از میلاد مسیح به دلیل اینکه به مذهب زرتشتی گرویده بودند این شهر را «ماغ کوی» یعنی شهر روحانیان زرتشتی می‌نامیدند. (مغ در زبان زرتشتی و زبان کهن به معنای روحانی زرتشتی می‌باشد) ماکو به زبان ارمنی به معنی چراگاه‌است و از این رو به آن ماکو گفته‌اند چرا که چراگاه‌های بزرگ در پیرامون ماکو وجود دارد. همچنین برخی معتقدند مادها که در زمان پادشاهی ایشتوویگو در این منطقه ساکن شدند، آن را مادکوه (کوه مادها) نامیدند. این نام بعداً به صورت ماکو درآمد. یاقوت حموی عقیده دارد ماکو محل زندگی روحانیون زردشتی بوده‌است لذا در اصل ماغ کوی نام داشته که به مرور ایام ماکو شده‌است.

تاریخ

در منطقه آزاد تجاری ماکو بازمانده‌های یک شهر بزرگ قدیمی که دامبات و خاورزمین نام داشت دیده می‌شود.

گله‌داران ساسانی از ساکنان این منطقه بودند. این شهر ویرانه را هنوز خاورزمین می‌نامند.

در دوره‌های بعدی ماکو بخشی از ایالت واسپورکان ارمنستان شد گروهی محل شهر کنونی ماکو را محل قبلی دژ قابان دانسته‌اند. در جلد ششم فرهنگ معین (به تألیف جعفر شهیدی) آمده‌است: «ماکو در قدیم قلعه‌ای بود به نام قابان که چون محل دزدان بود شاه عباس آن را خراب کرد. بنای شهر ماکوی امروزی را می‌توان از سال ۱۰۱۲ ه‍.ش دانست.» در دوره‌های بعد، اعراب و ترکان سلجوقی بر منطقه چیره شدند.

کلاویخو، سفیر ‍پادشاه اس‍پانیا، که درتاریخ اول ژوئن ۱۴۰۳ م از ماکو دیدن می‌کند، آن را قلعه‌ای می‌نامد که حاکمش مسیحی و نورالدین نام دارد. به گفتهٌ وی قراولان همگی از ارمنستان هستند ولی آشنا به زبانهای ترکی و فارسی.

به هنگام انعقاد عهدنامه گلستان، در مورد ماکو میان روس و عثمانی رقابت بود. در پی آن به مردم و خان‌های ماکو اختیار داده شد تا به هر سو که مایلند ملحق شوند و آنان الحاق به ایران را انتخاب کردند. از این حیث خوانین ماکو به‌ویژه تیمورپاشا و اقبال‌السلطنه طرف رعایت و ملاحظه قاجاریه بودند.

آب و هوا

ماکو دارای آب و هوای نیمه خشک با توجه به مکانش تحت تأثیر باران‌هایی از کوه‌های زاگرس است. هوای شهر گرم و خشک در تابستان، و سرد همراه با بارش برف در زمستان است. بیشترین بارش ناشی از رگبارهای بهاری است.

اماکن مهم گردشگری ماکو

• معبد سنگی در ده شدی دشت زنگنه
• برج و بارو و کتیبه در، ساری قیه و در صخره ماکو
• خرابه‌های تعدادی کلیساهای ارمنی در دهات مختلف
• آثار تاریخی شهر دامبات
• خرابه‌های قدیمی گزلو در ده مخند
• سنگ‌های بازالتی قرمزلیخ در روستا ی آواجیق
• آبشار شرشر در روستای آواجیق
• اب‌های گازدار روستای عرب دیزج در آواجیق
• آثار و علایم منقوش در سنگ در ده قزلجه قلعه دهستان قره قویون
• دالانها و غارهای زیرزمین در اطراف آرارات
• شهر روسا یا قلعه جم خور در ده بسطام چایپاره
• اتاق سنگی در ده چیره کندی چای پارا
• گورستان تاریخی پیر احمد کندی در دهات آواجیق
• پل بشگوز در نزدیک شهر ماکو
• خرابه‌های سه گوش در ده قزلداغ
• اتاق سنگی در ده دلیک داش
• کلیسای زور زور در ده بارون
• دیری متعلق به فرقه دمینکن در پای کوه قیه
• اتاق سنگی در ده سنگر
• کلیسای مریم ننه در شمال شهر ماکو
• بنای باشکوه کلاه فرنگی در بیمارستان ماکو
• کاخ باغچه جوق
• از ارتفاعات ماکو می‌توان چهارکشورایران ترکیه آذربایجان و ارمنستان رادید.

ماکو روستاهای زیبایی نیز دارد قره خاچ با آب هوای ییلاقی و محیطی آرام یکی از جاذبه‌های طبیعی این شهر می‌باشد علاوه بر آن روستاهای بارون، رند، هندور، سنگر، و قلعه جوق و باغچه جوق از زیباترین روستاهای ماکو می‌باشند.

منابع

• موسوی ماکویی، میر اسدالله، تاریخ ماکو، تهران: نشر بیستون، ۱۳۷۶، ص۳۵. (شابک: ۹۶۴۹۰۰۳۶۲۲)، با نقل از مینورسکی
• مختصات و ارتفاع

پیوند به بیرون