استان هُرمُزگان نام یکی از استانهای جنوبی ایران است که در شمال تنگه هرمز قرار گرفتهاست.
استان هرمزگان در حدفاصل بین مختصات جغرافیایی ۲۵ درجه و ۲۴ دقیقه تا ۲۸ درجه و ۵۷ دقیقه عرض شمالی و ۵۳ درجه و ۴۱ دقیقه تا ۵۹ درجه و ۱۵دقیقه طول شرقی از نصفالنهار گرینویچ واقع شدهاست. این استان حدود ۶۸هزار کیلومتر مربع (کمابیش اندازه کشور گرجستان) مساحت دارد که از این نظر هشتمین استان کشور است.
هرمزگان از جهت شمال و شمال شرقی با استان کرمان، غرب و شمال غربی با استانهای فارس و بوشهر از شرق با سیستان و بلوچستان همسایه بوده و جنوب آن را آبهای گرم خلیجفارس و دریای عمان در نواری به طول تقریبی ۹۰۰ کیلومتر دربرگرفتهاست.
تاریخچه
استان هرمزگان تا سال ۱۳۱۶ جزئی از ایالت بنادر و جزایر خلیجفارس به مرکزیت بوشهر بودهاست. در آبان سال ۱۳۱۶ براساس قانون تقسیمات کشوری ابتدا کشور ایران به شش استان شامل استانهای شمالغرب، غرب، شمال، شمالشرق، جنوب و مکران تقسیم شد. بندرعباس که آن زمان عباسی نامیده میشد بخشی از استان جنوب بود.
دیماه همان سال مجدداً تقسیمات جدیدی صورت گرفت و در آن کشور ایران به ۱۰استان تقسیم شد که استان هشتم (به مرکزیت کرمان) شامل شهرستانهای کرمان، بم، بندرعباس، خاش و … بود. بخشهای میناب، قشم و جاسک جزو فرمانداری بندرعباس قرار گرفتند. اما بعضی از شهرستانهای غربی این استان شامل بندرلنگه، بستک و گاوبندی به صورت سه بخش از توابع شهرستان لار جزو استان هفتم (به مرکزیت شیراز) محسوب میشدند.
تا سال ۱۳۳۹ نام استانهای ایران به همان صورت یکم، دوم و … باقی ماند ولی از آن سال به بعد با سوابق تاریخی مناطق، این تقسیمات تغییر یافت و با توجه به آن تأسیس تعدادی فرمانداری کل تصویب شد که فرمانداری کل بنادر و جزایر دریای عمان (به مرکزیت بندرعباس) از آن جمله است.
در سال ۱۳۳۲ بندر لنگه به شهرستان تبدیل شده و بستک، گاوبندی، شیبکوه و جزایر کیش و حومه بخشهای پنجگانه آن شدند.
در سال ۱۳۳۴ میناب هم به شهرستان تبدیل شد و با بخشهای رودان – بیابان و حومه، دوران سیاسی نوین خود را آغاز کرده و بخشهای فین و خمیر به شهرستان بندرعباس افزوده شدند. از مجموع شهرهای بندرعباس و میناب فرمانداری کل بنادر و جزایر بحر عمان تشکیل شد.
در سال ۱۳۴۶ فرمانداری کل بنادر و جزایر دریای عمان و فرمانداری کل بنادر و جزایر خلیج فارس منحل شده و استان بنادر، جزایر، سواحل خلیج فارس و دریای عمان (به مرکزیت بندرعباس) تشکیل شد و شهرستان چابهار و بوشهر نیز جزء شهرهای استان ساحلی محسوب گردید.
در سال ۱۳۵۵ بنا به پیشنهاد وزیر کشور، هیئت وزیران تصویب کرد که نام استان ساحلی، بنادر، جزایر خلیجفارس و دریای عمان به استان هرمزگان تغییر یابد. در نامه وزیر کشور به استاندار وقت در توجیه نام هرمزگان آمدهاست: واژه هرمزگان به مناسبت نام هرمز و به خاطر موقعیت خاص تنگه هرمز که برای ایران ارزش حیاتی خاص دارد و به خاطر موقعیت جغرافیایی این استان که کاملاً در مقابل تنگه هرمز قرار گرفتهاست انتخاب شدهاست.
شهرستانها و تقسیمات کشوری
استان هرمزگان دارای ۱۳ شهرستان، ۲۳ شهر، ۳۳ بخش و ۷۱ دهستان و ۲۱۷۰ آبادی دارای سکنه است. بنا به سرشماری بهعمل آمده در سال ۱۳۹۵ جمعیت استان هرمزگان ۱۷۷۶۴۱۵ نفر است.
فهرست شهرستانهای استان هرمزگان عبارتاند از:
جزایر
استان هرمزگان دارای ۱۴جزیره است که عبارتاند از:
- جزیره قشم
- جزیره ابوموسی
- جزیره کیش
- جزیره لاوان
- جزیره هندرابی
- جزیره شیدور (ماران)
- جزیره لارک
- جزیره هرمز
- جزیره هنگام
- جزیره تنب بزرگ
- جزیره تنب کوچک
- جزیره سیری
- جزیره فرور بزرگ
- جزیره فرور کوچک
شهرستان بندرعباس
بندرعباس بهعنوان مرکز استان امروزه یکی از شهرهای بزرگ ایران و مرکز مهم فعالیتهای اقتصادی و تجاری است. این شهر که در قسمت انتهایی خلیجفارس و در فصل مشترک شاهراه خلیجفارس و دریای عمان واقع شدهاست، نقش مهمی در زمینه صادرات و واردات کشور ایفا میکند. تأسیسات مهم دریایی و زیربنایی کشور همچون بندر شهید رجایی، پالایشگاه نفت بندرعباس، کارخانه آلومینیوم المهدی، کارخانه آلومینیم هرمزگان، کشتیسازی خلیجفارس، فولاد و سیمان هرمزگان از این جمله هستند.
استان هرمزگان از طریق زمینی به استانهای بوشهر، فارس، کرمان و سیستان و بلوچستان ارتباط دارد و با راهآهن به راهآهن سراسری ایران متصل است و از طریق هوا با داشتن فرودگاههای بینالمللی بندرعباس، کیش، بندرلنگه و قشم به سراسر جهان متصل است.
استان هرمزگان جزو پنج استان پردرآمد ایران محسوب میشود، اما متأسفانه از نظر تقسیم بودجه در رده بیست و چهارمین استان قرار دارد.
زبان و نژاد
استان هرمزگان از دیرباز محل نخستین اجتماعها و گاهواره فرهنگی کهن و مرکز آبادی بوده و نخستین حکومتهای با فرهنگ، در کرانههای آن به وجود آمدهاست. در کرانهها و جزیرههای هرمزگان، لرها، فارسها، بلوچها، عربها و سیاهان و تیرههای آمیخته در کنار هم به سر میبرند که گاهی در اثر ائتلافهای جمعیتی، هویتهای جدید شهری همچون بندری و مینابی را به وجود آوردهاند.
زبان مردم هرمزگان عموماً لهجههای گوناگون گویش بندری (از وارثین پارسی میانه و باستانی) است که از زیرشاخههای زبان فارسی محسوب میشود و دارای پیوندهای بسیار نزدیکی با گویش مردم شهرستان های کهنوج و جیرفت در جنوب استان کرمان (فارغانات قرارگرفته) که با گویش فارغنی که ریشه در گویش اوستایی دارد وبسیار بکر باقی مانده است وگستره لغاتی ان بنابه نوع قرار گیری در حاشیه زاکرس کناره قله بلند تشگرد 3260بسیار متنوع می باشدو لارستان در جنوب استان فارس است. همچنین در نواحی شرقی مانند جاسک زبان بلوچی رواج دارد. در نواحی غربی و جزایر ایرانی خلیج فارس زبان عربی رایج است، بهطور مثال: مثلاً در روستای شناس و دهستان چیرویه در شهرستان بندرلنگه ساکنان این مناطق به زبان عربی سخن میگویند.
موقعیت اقتصادی
از جمله فعالیتهای رایج مردم هرمزگان زمینههای کشاورزی، ماهیگیری و تجارت است. منطقه میناب و رودان منطقه فارغانات زراعت وباغ داری (نارنگی مرغوب، ذرت وگندم، نخل خرمای پیارم)به عنوان قطبهای کشاورزی استان بهشمار میآید. این استان همچنین دارای معادنی از قبیل نفت، گاز، کرومیت،فولاد، آلومینیوم، خاکسرخ و … است. در ضمن هرمزگان در زمینه حمل و نقل دریایی و شیلات از موقعیت اقتصادی برجستهای برخوردار است. جزایر کیش و قشم به عنوان مناطق آزاد تجاری از لحاظ اقتصادی برای این استان سود سرشاری را به دنبال دارند. همچنین بندر شهید رجایی بزرگترین بندر تجاری و گمرک ایران دروازهٔ ورود کالا به ایران میباشد، با این اوصاف میتوان بندرعباس را پایتخت اقتصادی ایران نامید که اقتصاد ایران به آن وابسته اس
مردمشناسی
بافت جمعیتی استان تنوع فراوانی دارد. از شرق با فرهنگ و سنن بلوچها شروع میشود و پوشش مردم بهخصوص زنان بسیار شبیه بلوچها است و در مرکز و غرب استان بیشتر از فرهنگ بومی خود و لباس آنها بیشتر فرنگی است و زنان پوشش مشهور بندری، لباسی با پارچههای رنگی شاد قرمز سبز زرد و آبی و اکثراً زریبافی شده. روایتها فرهنگ مردم هرمزگان حکایت از رشد، تکامل، اختلاط و تنوع بسیار دارد از جمله خطه شمال هرمزگان که در اخرین رشته کوه زاکرس( کوه فارغان قله تشگرد 3262 متر ) هست ومردمی با گویش فارغنی تکلم میکنند.
آیینها، افسانهها و اعتقاداتی که از قلهٔ کوهها تا حضور دریا و صیادان را دربر گرفتهاست، بر این چهارراه فرهنگی میتوان از همهٔ اقوام، ملتها و ادیان آمده و رفته چیزهای بسیار بر جای مانده یافت. پس باید با ضرب دهلها ونقش لباس همراه شد و به تماشای زار و عضوا نشست تا تاریخ دیرینهٔ فرهنگ و تمدن هرمزگان را که حکایت مردم دیرزی این دیار وهم نشینی آنان با مهاجران از دور آمده را دریافت. همچنین شماری از مردم این استان از ایرانیان آفریقاییتبار( حبشیه) هستند.
حیات جانوری
جانوران خشکی
به دلیل تنوع ناهمواریها در استان هرمزگان میتوان به گونه های جانوری گرمسیری مانند کمنزیل،شتر،بزمچه اشاره کرد. در کنار گونه های سردسیری کوهستانی مانند قوچ و پلنگ در کوه(تشگرد فارغان ) گونه صحار تورانی وایرانی وبارش برف در هر سال در فارغان وبخون در قسمت شمالی مشاهده نمود. علاوه بر این، نزدیکی قله تشگرد فارغان3260 متربه دریا، سبب پیدایش گونه هایی از جانوران نظیر عقاب ماهیگیر، جبير، اورینتال چشم سفید، دارکوب بلوچی شده است
حملونقل
شبکه راههای زمینی
عمده راههای زمینی هرمزگان عبارتند از:
بندرعباس ـ بندرلنگه-پارسیان-بوشهر
بندرعباس-گهکم-داراب-شیراز
بندرعباس-بستک-لار-جهرم-شیراز
بندرعباس-حاجیآباد-سیرجان-کرمان
بندرعباس-رودان-کهنوج-کرمان
بندرعباس-میناب-جاسک-چابهار
بندرعباس-لار-جهرم-شیراز
شبکه راهآهن
ریلگذاری اولین شبکه راهآهن استان در زمستان ۱۳۷۳خورشیدی به پایان رسید. عملیات ریلگذاری این شبکه از بافق تا بندرعباس به طول۷۰۰ کیلومتر با اعتباری افزون بر ۱۶۴ میلیارد ریال اجرا شد. باند دوم مسیر بافق به بندرعباس در سال۱۳۹۱ توسط رئیسجمهور محمود احمدینژاد افتتاح شد.
هماکنون مسیر ریلی شیراز-جهرم-لار-بندرعباس در دست ساخت است.
فرودگاهها
استان هرمزگان با توجه به موقعیت استراتژیکاش دارای چندین فرودگاه بینالمللی و داخلی است که هر روز در آنها پروازهای متعددی به نقاط مختلف ایران و منطقه انجام میشود.
- فرودگاه بینالمللی بندرعباس
- فرودگاه بینالمللی قشم (دِیْرستان)
- فرودگاه بینالمللی کیش
- فرودگاه بندرلنگه
- فرودگاه ابوموسی
- فرودگاه هندورابی
جستارهای وابسته
- فهرست شهرستانهای استان هرمزگان
- فهرست بخشهای استان هرمزگان
- فهرست دهستانهای استان هرمزگان
- فهرست جزایر استان هرمزگان
- فهرست چشمهها و مراکز آب درمانی استان هرمزگان
- فهرست رودخانههای استان هرمزگان
- فهرست بادهای استان هرمزگان
- فهرست کوههای استان هرمزگان
- فهرست نقاط دیدنی استان هرمزگان
- اصطلاحات جغرافیایی در هرمزگان
- شهرکهای صنعتی هرمزگان
- بادباوری در هرمزگان
- صنایعدستی (هرمزگان)
- جغرافیای طبیعی و اقلیمی استان هرمزگان
- جغرافیای تاریخ استان هرمزگان
پانویس
پیوند به بیرون
- استانداری هرمزگان
- تقسیمات استانی استان هرمزگان
- واج نیوز صدای جنوب کشور
آمار سرشماری عمومی نفوس و مسکن هرمزگان ۱۳۸۵
- پایگاه اطلاعرسانی قشم آن لاین - اخبار بندر عباس، جزیره قشم و کیش
- اداره کل استاندارد و تحقیقات صنعتی هرمزگان
نگارخانه
فهرست منابع
- الوحیدی الخنجی، حسین بن علی بن احمد، «تاریخ لنجه» ، چاپ دوم، دبی: دارالأمة للنشر والتوزیع، ۱۹۸۸ میلادی.
- محمد صدیق، عبدالرزاق، «صهوة الفارس فی تاریخ عرب فارس» ، چاپ اول، شارجه: چاپ خانه المعارف، ۱۹۹۳ میلادی.
- محمدیان، کوخردی، محمد، «شهرستان بستک و بخش کوخرد» ، ج۱. چاپ اول، دبی: سال انتشار ۲۰۰۵ میلادی.
- العصیمی، محمد بن دخیل، عرب فارس ، چاپ اول، دمام (عربستان سعودی): انتشاراتی الشاطیء الحدیثة، ۱۴۱۸ هجری قمری.
- حاتم، محمد بن غریب، تاریخ عرب الهولة، چاپ اول، قاهره: دارالعرب للطباعة والنشر والتوزیع، ۱۹۹۷ میلادی.
- الکوخردی، محمد، بن یوسف، (کُوخِرد حَاضِرَة اِسلامِیةَ عَلی ضِفافِ نَهر مِهران Kookherd, an Islamic District on the bank of Mehran River) الطبعة الثالثة، دبی: سنة ۱۹۹۷ للمیلاد.
- کامله، القاسمی، بنت شیخ عبدالله، (تاریخ لنجة) مکتبة دبی للتوزیع، الامارات:، چاب دوم، انتشار سال ۱۹۹۳ میلادی. (به عربی).
- هرمزگان، ناشر:اداره کل فرهنگ وارشاد اسلامی استان هرمزگان، زیر نظر همایون امیرزاده، سال ۱۳۸۸ خورشیدی.
- محمدیان، کوخردی، محمد، “ (به یاد کوخرد) “، ج۱. ج۲. چاپ اول، دبی: سال انتشار ۲۰۰۳ میلادی.
- Peter Jackson and Lawrence Lockhart (Ed) (1986), Vol. 6th, The Cambridge History of Iran: Cambridge University Press
- القاسمی، کامله، بنت شیخ عبدالله، (تاریخ لنجة) مکتبة دبی للتوزیع، الامارات: الطبعة الثانیة عام ۱۹۹۳ للمیلاد
- ذکرت هرمزجان فی واحد من اهم المراجع الاجنبیة التاریخیة عن ایران فی سنة ۱۶۴۹ للمیلاد، وهو کتاب: (کامبریدج عن تاریخ ایران)، فی المجلد السادس.
- بختیاری، سعید، «اتواطلس ایران» ، “ مؤسسه جغرافیایی وکارتگرافی گیتاشناسی، بهار ۱۳۸۴ خورشیدی.
- اطلس گیتاشناسی استانهای ایران [Atlas Gitashenasi Ostanhai Iran] (Gitashenasi Province Atlas of Iran)
- راهنمای مفصل ایران
