دستگرد به معنای باستانی آن دسته‌گرد است یعنی یک دسته یا گروه گشت نظامی و امنیتی. در آغاز به ارگ‌های نظامی یا پاسگاها اطلاق شده‌است. در زمان ساسانیان در معنای زمین‌های شاهی کاربرد یافت. همچنین در فرهنگ فارسی معین، دستگرد به معنای زمین پست و هموار و در لغت‌نامه دهخدا، به زمین هموار، زمین و ملک زراعی و بنائی مانند کوشک که خانه‌ها به دور آن باشد، معنی شده‌است. بیشتر نقاطی که در ایران و کشورهای پیرامون آن با نام‌های دستگرد و دستجرد معروفند، همان زمین‌های شاهی ساسانی هستند.

دستگرد ساسانی

خسروپرویز که در تیسفون نشیمن داشت، سنت شاهان ایران را که همیشه کاخ و محل اقامت تابستانی خود را در فلات ایران می‌ساختند، کنار گذاشت و در جایی در شمال شرقی تیسفون، تابستانگاهی به نام دستگرد ساخت. ویرانه‌های این محل امروزه به نام دستکرة که عربی شدهٔ دستگرد است، شناخته می‌شود.

همچنین بسیاری از مناطق در سرزمین ایران، با نام دستگرد شناخته می‌شوند. از جمله مشهورترین آن‌ها دستگرد بیرجند ، دستگرد (برخوار) اصفهان، دستگرد خیار در نزدیکی شهر اصفهان و دستگردامامزاده در ۲۸ کیلومتری شهرکرد، مرکز استان چهارمحال و بختیاری است.

دستگرد برخوار در کنار گز برخوار از قدیمی‌ترین شهرهای اطراف اصفهان به‌شمار میرود و بنا به روایتی محل جمع‌آوری لشکریان برای دفاع از شهراصفهان بوده‌است. هم‌اکنون شغل اصلی مردم این شهر کشت صیفی جات در اقصا نقاط ایران است. لازم است ذکر شود که کشاورزان دستگردی در توسعه این صنعت در ایران نقش به سزایی داشته‌اند و ازجمله نو آوری‌های آن‌ها کشت صیفی با پوشش پلاستیک می‌باشد که در دهه ۵۰ به همت سه تن از کشاورزان کارکشته دستگردی برای اولین بار در ایران پیاده شد. با گذشت زمان عده‌ای از مردم به مشاغل دیگر روی آورده‌اند. تجارت در زمینه آهن آلات یکی از این مشاغل است که این شهر را به بورسی برای این کالا تبدیل کرده. متأسفانه از آثار تاریخی این شهر به علت بی‌توجهی مسولان آثاری باقی نمانده‌است. امامزاده ادهم معروف‌ترین بنای این شهر است.

دستگرد امام‌زاده

به این دلیل دستگرد را دستگرد امامزاده می‌گویند که مقبره امامزاده محمداکبر، فرزند علی در آن مدفون شده‌است. این روستا پس از شهر فرخ‌شهر قرار گرفته و در سال ۱۳۹۲ به شهرستان شهرکرد بخش فرخ شهر الحاق یافت و از اهمیت خاصی برخوردار است. شغل اصلی مردم در این روستا کشاورزی است و با داشتن ده‌ها چاه عمیق آب و نیمه‌عمیق و رودخانه و چشمه و قنات از آب کافی جهت آبیاری زمین‌های کشاورزی برخوردار هستند. بخشی از منطقه حفاظت شده تنگ صیاد در شمال این روستا واقع شده که دارای محیط زیست بکر با انواع گیاهان خودرو و حیوانات وحشی از جمله بزکوهی، کل و ... می‌باشد. قطب صنعتی دستگرد واقع در شمال شرقی روستا واقع در زمین‌های قنات مقیم و حسین‌آباد با مساحتی حدود ۴۰ هکتار و بانیروی کار حدود ۴۰ نفر واقع شده‌است. مهم‌ترین نقات دیدنی و تفریحی این روستا شامل: بقعه امامزاده محمداکبر، قلعه داراب‌خان بختیاری و باغات دره ماران و رنگ‌رزی و زیراشکستان و منطقه حفاظت‌شدهٔ تنگ صیاد می‌باشد. مردمان این روستا که از منطقه به نام کمبه در سه کیلومتری محل کنونی این روستا است به این نقطه کوچ کرده‌اند، در منطقه کمبه که در کنار رودخانه چشمه زاغی قرار گرفته‌است آثاری از آتشکده به جا مانده‌است که نشان می‌دهد مردمان این روستا دین مزدیسنا داشته‌اند.

در دستگرد امامزاده سنگ مقبره از قرن ۵۱۲ (هجری قمری) به چشم می‌خورد. هم‌کنون در این روستا مسجد قدیمی است با حدود ده ستون سنگی و با مساحت حدود سیصدمتر مربع که در زیر زمین ساخته شده‌است که تاریخ ساخت آن را به دوران صفویه نسبت می‌دهند. در نزدیکی این مسجد حمام قدیمی وجود دارد که دارای تعدادی ستون سنگی می‌باشد.

دستگرد خیار

دستگردخیار واقع در جنوب غرب شهر اصفهان و مرز بین شهرستان فلاورجان و اصفهان محسوب می‌گردد. دستگرد خیار از شمال به رود خانه زاینده رود و در بخشی به روستای قائمیه (دنبه) و از غرب به دامنه کوه که اکنون منطقه مسکونی گلزار در آن واقع شده و از جنوب به امتداد کوه صفه که الان کوی امیریه و شهرک ولی عصر می‌باشد و از شرق به خیابان سیمین (سهره وردی) محدود می‌باشد. مردم بومی آن داری لهجه اصفهانی می‌باشند، شغل اولیه مردم آن کشاورزی و دامپروری بوده‌است لیکن با توسعه شهرنشینی و گذر اتوبان ذوب‌آهن در سال‌های پایانی دهه ۱۳۴۰ به مرور از حجم روستا نشینی کاسته و به میزان شهرنشینی آن افزوده گردیده است تا جایی که امروز شهرک‌های امیر حمزه، ولی عصر، کوی گلزار، پردیس و چندین مجموعه بزرگ و کوچک دیگر در حاشیه آن ایجاد گردیده است. از جاذبه‌های موجود در دستگرد خیار می‌توان باغ‌های سرسبز آن، باغ پرندگان، ساحل زیبای زاینده رود و... اشاره نمود.

پانویس

منابع

• دانشنامه ایرانیکا، سرواژه Ctesiphon، ص ۴۴۸.

پیوند به بیرون