14.9K
بَردَس۫کَن۫ از شهرهای استان خراسان رضوی است. این شهر مرکز شهرستان بردسکن بوده و در سال ۱۳۹۵، تعداد ۲۸٬۲۳۳ نفر جمعیت و ۸٬۵۷۰ خانوار داشتهاست. بردسکن د...
بَردَس۫کَن۫ از شهرهای استان خراسان رضوی است. این شهر مرکز شهرستان بردسکن بوده و در سال ۱۳۹۵، تعداد ۲۸٬۲۳۳ نفر جمعیت و ۸٬۵۷۰ خانوار داشتهاست. بردسکن در قدیم بر سر یکی از راههای اصلی تجاری خراسان به دیگر نقاط ایران از طریق کویر قرار داشت. گرمترین دمای آن گاهی به ۴۵ درجه و سردترین آن به ۵ درجه سانتیگراد زیر صفر میرسد. در کتابهای تاریخ نخستین بار اعتمادالسلطنه در ذکر راههای نیشابور به دیگر نقاط، از منزل چهارم از جاده سوم طبس به نام برداسکن سخن میگوید.
بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این شهر ۲۸٬۲۳۳ نفر (در ۸٬۵۷۰ خانوار) بودهاست.
شهرستان بردسکن دارای گذشتهٔ تاریخی چندین ساله میباشد. برج فیروزآباد از یادگارهای دورهٔ سلجوقیان، برج کشمر مربوط به دورهٔ ایلخانیان و آثار بیشمار دیگر شهرستان ازجمله تپههای چوپان مربوط به دوهزار سال پیش از میلاد نشان از دیرینگی منطقه دارد.
اشارات بسیار مک گریگور و دکتر هانری والتربل به راههای قدیمی خراسان نشان میدهد که بردسکن به لحاظ داشتن راه هموار، آب خوب، توشهٔ مناسب و واقع بودن آن بر سر راه تهران، هرات، خواف، ترشیز، طبس و سبزوار از منازل بین راهی بهشمار میآمدهاست و میگویند در زمان زرتشتیان در محل فیروزآباد شهری بودهاست (شهر ترشیز قدیم) که بردسکن در کنار آن قرار داشته و به نام کنار شهر نامیده میشدهاست.
پی آمد بررسیهای باستانشناسی بر روی تپهها و محوطههای باستانی و همچنین شواهدی از آثار فرهنگی نمایانگر آن است که منطقه بردسکن در هزارههای یکم و دوم پیش از میلاد مسکونی و آباد بودهاست. این ناحیه در سدههای گذشته جزیی از سرزمینی بهشمار میرفت که در متون جغرافیایی و تاریخی از آن با نام (ترشیز) یا (طرثیث) یاد شدهاست. ترشیز در نیمه نخست سده چهارم هجری از شهرهای پیرو نیشابور محسوب میگردید. به گواهی متون تاریخی ناحیه یادشده در سالهای ۵۲۰ ق و ۶۵۰ ق، توسط سلجوقیان و سپاهیان مغول و پس از آن نیز مورد تازش بسیار گردید. با پیدایش دولت نادر شاه افشار اندکی از تاخت و تاز افغانها و ترکمنها به این ناحیه فروکش نمود اما این ناآرامیها تا دودمان قاجار نیز ادامه یافت.
دربارهٔ وجه تسمیه نام بردسکن و نامهایی که تاکنون به آن اطلاق شدهاست باید گفت این نامها یا به شهری ویژه یا به کل منطقه اطلاق میشدهاست. ترتیب زمانی نام بردسکن را پوشت، پشت، بشت، ولایت پشت، طرشیت، ترشیز، بردمسکن، دست برکن، بردسکن و برداسکن گفتهاند که در مورد هر یک از این نامها دیدگاههای گوناگونی وجود دارد.
در تاریخ بردسکن آمدهاست شهر ترشیز در هنگام دگرگونیها بوجود آمده در منطقه به دلایل گوناگون زوال کرد و در فاصله ۱۷ کیلومتری آن شهری نو شکل گرفت که در دورههای مختلف نامهای بردسکن، برداسکن، بردمسکن، دستبرکن، کدوغن، مجدآباد و سرحصار به آن گفته میشد. منطقه مجدآباد در غرب و منطقه کدوغن در شرق بردسکن، امروزی قرار دارد. در منطقه باغهای فراوانی به چشم میخورد.
شهرستان بردسکن در کرانه شمالی کویر نمک، بین ۵۶ درجه و ۱۴ دقیقه تا ۵۸ درجه و ۱۵ دقیقه طول و ۳۴ درجه و ۴۲دقیقه عرض جغرافیائی گستردگی دارد. این شهرستان از سمت شمال با شهرستان سبزوار، از شرق با شهرستان خلیلآباد، از شمال شرق با کاشمر و از جنوب با طبس در استان خراسان جنوبی و از غرب با شاهرود در استان سمنان محدود بوده و مرکز آن شهر بردسکن در ۵۷ درجه و ۵۷ دقیقه طول و ۳۵درجه و ۱۵ دقیقه عرض جغرافیائی و در فاصله ۲۶۵ کیلومتری جنوب غربی مشهد مقدس قرار دارد.
بلندی این شهر از سطح دریا ۹۸۵ متر است و برپایه آخرین تصمیمات کشوری دارای ۳ بخش، مرکزی، انابد و شهرآباد و دارای ۳۹۳ روستای دارای سکنه و خالی از سکنه میباشد.
این شهرستان از دو منطقه کوهپایهای شمال و جلگهای جنوب شامل بیابان، نمکزار و شنزارهای کرانه کویر نمک شکل گرفتهاست.
در شمال شهرستان بردسکن رشته کوه «کوه سرخ» با جهت شرقی غربی قرار دارد این رشته کوه از مرز افغانستان شروع و تا کوههای کوه میش شهرستان سبزوار ادامه دارد. این رشته به رشته کوه نیمه جنوبی خراسان رضوی نیز معروف است. رشته کوه «کوه سرخ» از ۱۱/۵۸ تا ۵۷ طول شرقی در شهرستان واقع است و این رشته کوه تا شهرستانهای خلیلآباد، کاشمر، تربت حیدریه و خواف و… ادامه دارد. کوه سرتنگل با ۲۰۵۰ متر بلندا که این قله در دهستان کوهپایه واقع است و دهانه معروف بیجورد میان این قله و کوه بیجورد واقع است و کوههای دیگری به نامهای کوه پتور دارو، کوه سیر، کوه آهوبم و قله کمر تاجی در جنوب غربی شهرستان واقع است.
کوههای بَغل باغ (بقل باغ)، پِتُوگوژ دارو و باغ دشت (بلندترین قله ۲٬۴۸۳ متر) و کمر سیاه و قلعه چوق در مشرق و شمال، و کوههای زُوبَر (بلندترین قله ۱٬۸۵۰ متر) و چاه حیدر، و چاه نمک و چشمه زاغ در شمال، و کوههای آغُل کفتار، دل کن، کمر کاسه (یا کرم کَسه) و لاخ برقشی (برغشی)، قره سیاه چو (بلندترین قله ۲٬۱۳۱ متر)، سرهنگی و سفید در جنوب، و کوه یخاب (بلندترین قله ۱٬۶۵۰ متر) در مغرب آن قرار دارد. یک رشته کوه نیز در مرکز شهرستان با جهت شمال شرقی ـ جنوب غربی (بلندترین قله گُرتیجو یا گورتیجو ۱٬۹۰۷ متر) امتداد دارد. آبادیهای شهرستان بیشتر در درههای این کوهها واقع شدهاند که جنگلهای تُنُک دارد. بردسکن از پوشش گیاهی، گز و تاق و بُنه و بادام کوهی و گاوزبان و کتیرا دارد. اراضی مزروعی این شهرستان با رودهای موسمی مانند: بردسکن، بُرجک، دهن قلعه و چشمهها و چاهها آبیاری میشود.
در بردسکن تعداد ۱۱۲ اثر تاریخی وجود دارد که ۲۷ اثر آن در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیدهاست.
این بنا در فاصله ۵ کیلومتری شمالی جاده اصلی بردسکن به شهرستان خلیلآباد در میان روستای کشمر واقع است این بنا بر فراز بقایا و آوارههای قلعه کهن بنام کوشک بنیان شده و از دیدگاه معماری با برج رادکان قابل مقایسهاست. نمای خارجی بنا در پائین هشت ضلعی و بالاترین قسمت آن دارای گنبد مخروطی و به صورت دو پوستهاست که ۴۸ نیم ستون به اضافه تزئینات هندسی از آجر و کاشی فیروز ای زینت بخشی از آن شدهاست و این اثر بیشتر نشان دهنده سبک معماری در سده هفتم است و از دیگر رویدادهای مهم تاریخی جنایت بزرگ متوکل خلیفه عباسی است. گاه اراده سلاطین و خلفای بوالهوس، درختان تنومندی را به خاک افکندهاست. به طوری که دو سرو بزرگ و بسیار برومند یکی در دیه کشمر و دیگری در فریومد از روزگار زرتشت به یادگار مانده بود. متوکل خلیفه فاسد عباسی فرمان داد تا یکی از آن دو را قطع کنند و به بغداد بفرستند عُمال با همکاری طاهربن عبدالله به قطع درخت سرو اقدام نمودند و تلاش زرتشتیان هم ثمری نداشت درخت را کندند. بیهقی مینویسد در سایه آن درخت زیادت از دوهزار گوسفند قرارگرفتی چندان مرغ گوناگون بر شاخههای آن مأوا داشتند که اعداد آشیان کسی در ضبط و حساب نتواند آورد. چون درخت بیفتاد در آن حدود زمین بلرزید و کاریزها و بناهای بسیار آسیب دید و انواع و اصناف مرغان بیامدند چندان که آسمان پوشیده گشت و به انواع اصوات خویش نوحه و زاری کردند و شاخهها و فروع آن بر هزار و سیصد شتر نهادند به سمت بغداد بردند.
نخستین بنایی است که در شهرستان بردسکن به شماره ۹۱ و در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیدهاست. این اثر تاریخی در ۲۰ کیلومتری جنوب بردسکن در بخش شهرآباد در میان روستای فیروزآباد که بر روی ویرانههای بست دروازه ترشیز قدیم بنا شده قرار دارد؛ و شواهد باستانشناسی مؤید آثار زیستگاهی از صدر اسلام تا سده هفتم هجری در اطراف بنا است که عبور علی بن موسی الرضا (ع) از این محل بودهاست واقع شدهاست. مناره نام برده استوانهای شکل و با ارتفاع فعلی ۱۸ متر، و از تزئینات و نحوه آجر چینی نشان دهنده معماری به سبک شیوه رازی و ۷و ۸ میباشد. بنا دارای دو کتیبه در بالا و پائین به خط کوفی است که میرساند این بنا متعلق به پایان سده هفتم هجری است و همچنین در داخل مناره نیز پله کانی بهطور مارپیچ قرارداده شدهاست و معماری پیوند این اثر را به دوره سلجوقی نشان میدهد.
در فاصله ۲۵ کیلومتری جنوب خاوری بردسکن در روستای عبدلآباد «شهر قدیمی و باستانی» قراردارد این بنا و زیارتگاه آجری به بلندی ۱۳٫۲۰ سانتیمتر میباشد که گنبدی بر فراز آن ساخته شدهاست و فضای داخلی آن در بخش زیر گنبد مخروطی و بخشی از دیوارههای داخلی با هشت طاق نمای درونی گچبریهای ساده و لوزی است این متعلق به سده هفتم هجری قمری و دوره ایلخانی میباشد و به شماره ثبت ۱۰۹۰۸ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیدهاست.
در مرکز بردسکن و در نزدیکی مسجد بازار این شهر بنای آجری از دوره قاجاریه باقی میباشد که به همت مردی خیر و فاضل بنام سید باقر موسوی ساخته شده و به همین نام مشهور است. ساختار معماری این آبانبار دارای ۲۲ پلهٔ آجری ورودی به پاشیر آب انبار را امکانپذیر میسازد و از ویژگیهای بارز آن وجود ۲ بادگیر بسیار زیبا یکی بادگیر ۴ طرف بر فراز گنبد مخروطی آب انبار و دیگری به ارتفاع ۳ متر از پای دور کنبد مخروطی به جهت شرق ساخته و ورود هوای مناسب را به مخزن امکانپذیر میسازد که نقش به سزایی در سرد ماندن آب مخزن داشتهاست. این بنا به شماره ۱۱۰۳۴ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیدهاست.
این بنای مذهبی در ۱۱ کیلومتری جنوب بردسکن و در روستای کوشه «گلستان» واقع شدهاست. فضای درونی مسجد متشکل از ۶ شبستان ستون دار با پایههای چهارضلعی به ابعاد ۱/۶۰ متر ساخته شدهاست و بر رأس پایهها گنبد ی با ظاهر ساده و بسیار زیبا با آجر که نمادی از مأذنه میباشد به چشم میخورد در درون حجره دوم محرابی در وسط ستون با گچ بری ساده تزئین شده این بنا به همت خانمی به نام معصومه فرزند علی جمعه همسر فردی به نام محسن نژاد با پول چرخ ریسی به سال ۱۲۹۴ هجری شمسی ساخته شده و هنوز مورد توجه مردم و نماز جماعت در آن اقامه میشود. این اثر مذهبی-تاریخی به شماره ۶۶۵۱ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیدهاست.
بنای تاریخی رباط کبودان که قدمت آن به دوره قاجاریه میرسد در میان روستایی به همین نام در ۱۵ کیلومتری شمال شهر بردسکن قرار دارد. واقف این رباط حاج میرزا احمدی مجتهد بوده و به سعی و اهتمام کربلائی غلامرضا طبسی بنیان شدهاست شالوده رباط تا ارتفاع یک متری سنگی و با طرح و نقشه یک ایوان مشتمل بر حیاط اصلی و ۱۶ اتاق و نمازخانه زنانه و مردانه و محل نگهداری چهارپایان اسطبل و… میباشد. این بنا در حاشیه جاده آسفالت بردسکن به سبزوار واقع است.
این بنا از قرن پنجم تا قرن هشتم هجری قمری آباد و مسکونی بوده و هنوز مخروبههای آن مشهود میباشد. قلعه شادی آب به صورت کهن دژی بسیار بزرگ و در شش جهت دارای برجهای دیدهبانی و قلاور خانه بودهاست و محمدحسین نامرادی که امروز در دوبیتیها ذکر زبانها است ساکن این قلعه بودهاست. این بنا در فاصله ۳۰ کیلومتری جنوب غربی بردسکن و در فاصله ۶ کیلومتری شمال قلعهٔ تاریخی، فرهنگی رحمانیه و درفاصله ۹ کیلومتری شمال امامزاده اللهآباد واقع است و هنوز صورت قبرهای سنتی آجر ۲۵× ۲۵ مشهود است و در این قلعه جنگهای بسیاری به وقوع پیوستهاست. محمدحسین نامراد به دست پسر عموی حسنش کشته میشود قبر وی مشهود نیست.
یکی دیگر از مناطق شادی بخش و خوش آب و هوای شهرستان بردسکن میباشد که در فاصله ۲۰ کیلومتری شمال این شهرستان در میان دو کوه سرتنگل و روستاهای خور و بیجورد واقع است و از مناطق بسیار حساس و راهبردی شهرستان در جنگلها به حساب میآمده و هنوز پایه سنگرهای نگهبانی در دامنه دژ پاینده است و چشمه آب سرد و گوارای در زیر درخت کهنسال شناخته شده به چنار جاری و آتش مسافرین و گردشگران را مرهم است. روستای بیجورد در استان خراسان رضوی شهرستان بردسکن واقع است و قناتی زیبا به طول ۲۰۰۰ متر است و تعداد ۴۰ میله چاه دارد. بیجورد دارای دو چنار به بلندای پنجاه متر است و در کنار جاده بینالمللی قرار دارد، سالانه هزاران گردشگر و مسافر و رهگذر از این منطقه ییلاقی بازدید میکنند و هوای بسیار معتدلی دارد و دارای محصولات فراوانی از جمله گردو، انگور، انار، گیلاس، آلو، هلو، زردآلو، سیب، گلابی و… میباشد و دارای کاروان سرای بسیار زیبایی میباشد. آب قنات بیجورد نیز جنبه درمانی دارد.
منطقه طبیعی کفه نمک در جنوب شهرستان بردسکن و در ۱۲ کیلومتری جنوب روستای رحمانیه در بخش شهرآباد قرار دارد این پهنه نمکی از سطح دریاهای آزاد ۸۰۵ متر بلندی دارد و با گسترهای نزدیک ۷۸۸۸ هکتار متعلق به دوران سوم (کرتاسه) و چهارم (آئوسن) زمینشناسی است که با جهتی شمال شرقی ـ جنوب غربی در جنوب شهرستان بردسکن واقع شده و بهطور کلی رخدادهای زمینشناسی منطقه موجب پدید آمدن چشماندازی زیبا از طبیعت بیابانی ـ کویری و رسوبات تبخیری نمکی شدهاست.
جلوههای زیبای بلورهای نمک در حال شکلگیری، تراکم ساختاری بلورهای نمک بر روی شنزارها، ایجاد چالههای نمکی و حوضچههای آب حاصل از تعریق خاک از دیگر ویژگیهای منحصربهفرد این زیستگاه طبیعی است و آن را در کشور و منطقه به یک زیستگاه منحصربهفرد تبدیل کردهاست.
طبیعت زیبا و منحصربهفرد کفه نمکی بردسکن در سال ۱۳۹۰ به عنوان نخستین اثر طبیعی از استان خراسان رضوی در فهرست آثار تاریخی، طبیعی و معنوی ایران به ثبت رسید.
این شهرستان با گستردگی جغرافیایی، تنوع اقوام و گذشتهای کهن و فرهنگی پربار، درخشان و پویا توانستهاست در تاریخ، هویت و ریشه دار بودن خویش را حفظ کرده و با سازگاری زیبا، جذاب و پر از در و گهر خود در حوزه میراث غنی فرهنگی، معنوی و طبیعی بدرخشد. این شهرستان از نظر داشتن تنوع اقلیمی چشمانداز روشنی از نظر فضای روستائی عشایری خود را حفظ نموده به طوری که اقوام عشایری از قبیل کلاه درازی، طاهری، ایلخانی، شورچاهی، بلوچ خانزائی، طایفه بیگی، تیموری و عبدالسرخ در این منطقه زندگی میکنند.
موسیقی در میان شهرستان بردسکن آمیختگی عمیقی با بخش زیادی از شئونات زندگی آنها داشته و به بازگوکننده غمها، شادیها، آلام، آرزوها، اعتقادات و بینش تفکر اقوام این ناحیه و روایتگر افسانههای محلی است که در حقیقت نوعی از موسیقی محلی بوده و بهطور کلی بر پایه دو بیتی و چهار بیتی خوانی استوار است. این نوع موسیقی در سه قسم: الف) ترانه ب) فریادها ج) داستانهای روایی قابل تأمل و بررسی است. از آهنگهای رایج در این منطقه میتوان به محمدحسین نامراد، سرحدی، حیدر بیگ، حسینا، گل محمد اشاره کرد؛ و همچنین سازهای رایج در بردسکن بیشتر نی، دایره، دوسازه، سرنا، دهل و دوتار میباشد که سرنا و دهل برای مراسمی نظیر عروسیها، هنگام ریزش باران، برداشت محصول با رقصهای محلی نواخته میشود. رقص دایره اسب چوبی و رقص چوب بازی و رقص اوقانی نیز از رقصهای محلی و بومی این منطقه بهشمار میآید.
از صنایع دستی و هنرهای سنتی شهرستان بردسکن که امروزه در این منطقه رواج دارد میتوان بافت انواع فرشهای دستباف با طرحهای خطوط مستقیم – خطوط شکسته «گردان» طرح عبدالسرخ – طرح بلوچی – طرحهای اصیل شاه عباسی – شاه عباسی لچک ترنج – گلهای منظرهای – طرح محرابی – طرح گل ختایی و طرحهای زیر خاکی اشاره نمود و طرح زیر خاکی این منطقه برگرفته از تصویر طرحهایی که چندین سال قبل از محوطه باستانی فیروز آباد این شهرستان کشف شدهاست اشاره کرد و طرح یک دوم که نقش دو نیمه قالی با یکدیگر قرینهاست و طرح یک دوم قرینه سازی در چهار قسمت اجرا میگردد؛ و هنرهای دیگر نظیر گلیم بافی، جاجیم بافی، خورجین بافی در منطقه درونه و نمد مالی، کلاه مالی و سفالگری در روستای بابالحکم این شهرستان رواج دارد که نمدهای این روستا به کشورهای آلمان، روسیه و عربی صادر میشود؛ و هنر معرق روی چوب، گلسازی، نقاشی روی شیشه در بردسکن رایج است.
در فرهنگ همگانی مردم شهرستان بردسکن جشن و مراسم شادمانی و سرور فراوانی وجود دارد. جشن خواستگاری، جشن عقد خوانی، جشن عروسی، جشن به دنیا آمدن فرزند و نام گذاری او در روز سوم و دعوت از اقوام و آشنایان در روز هفتم تولد، جشن خرمن پس از جمعآوری محصول با مراسم ویژه و رقص چوب بازی همراهاست. جشن ختنه سوری، جشن عید نوروز، جشن سده که معمولاً در شب دهم بهمن برگزار میشود و در شبهای زمستان نیز اقوام در منزل ریش سفید قبیله تجمع میکنند و داستانهای نجما، فرهاد و شیرین، عارف، سراج القلوب، امیر ارسلان، موش و گربه، طوطی نامه، محمد حنفیه، شاه عباس، سلیمان، پسر سقا، تنبل شاه عباس، حیدر بیگ، اسب پریزاد، هابیل و قابیل، موسی و فرعون، جنگهای علی، ضامن آهو، بهرام گور، یوسف و زلیخا، عاق والدین و ماجراهای کتاب طوفان را نیز نقل میکنند.
از سوغات و ارمغانهای شهرستان بردسکن میتوان به انواع گلیمها و قالیچههای خوش نقش و نگار اشاره کرد. همچنین گیوههای دست دوز و سبدهای حصیر باف، کلاه و نمد این منطقه مورد توجه گردشگران و مسافرین است. بردسکن دارای محصولات باغی معروفی از جمله انار، انجیر، انگور، کشمش، پسته، برگه زردآلو و خشکبار این منطقه از شهرت بسزائی برخوردار است و حلوا مغزی این منطقه که با شیره انگور و کنجد و گیاهی بنام بیخ در بابالحکم در ست میشود. شغل بیشتر مردم این روستا جنبه صادراتی به خود گرفتهاست. زعفران و زیره سبز نیز جزو سوغات این شهرستان به حساب میرود.
نگارههایی در مورد بردسکن
دوشنبه, 13 آذر 1402
من دربردسکن ساکن هستم وبدسکن جاهاای دیدنی زیادی دارد