شَهداد یکی از بخش‌های شهرستان کرمان از استان کرمان ایران می‌باشد. این منطقه در ۸۷ کیلومتری شمال شرق شهر کرمان جای دارد. شهداد از جنوب غرب به مناطق کوهستانی و سردسیر سیرچ و از شمال شرق به مناطق کویری و گردشگری بِکری از قبیل کلوت متصل است. شهداد در گذشته مرکز ایالت آراتا بوده‌است. همچنین قدیمی‌ترین پرچم فلزی در جهان با عنوان درفش شهداد در این منطقه کشف شده‌است. درفش شهداد کهن‌ترین درفش یافت شده در ایران است که اکنون در موزه ملی نگهداری می‌شود. در زبان فارسی شهداد به عنوان اسم پسرانه کاربرد دارد و به معنای داده‌ای از سمت شاه یا هدیه شاه می‌باشد.

تاریخچه

شهداد با نام تاریخی خبیص و جمعیت ۲۴۰۰۰ نفری، در ۷۰ کیلومتری شمال شرق کرمان، در حاشیه باختری لوت مرکزی قرار گرفته‌است و بزرگ‌ترین بخش استان کرمان به‌شمار می‌رود. شهر باستانی شهداد با دیرینگی ۶۰۰۰ ساله در سال ۱۳۴۷ خورشیدی توسط کاوشگران سازمان میراث فرهنگی ایران کشف شد. این محوطه به نام محوطه تاریخی، باستانی و صنعتی آراتا نام‌گذاری شده‌است. این ناحیه از کرمان، هیچگاه مورد توجه باستان شناسان نبود، زیرا تصور وجود تمدن باستانی در صحرای لوت غیرممکن بود. اولین هیئت کاوش در سالهای ۱۳۴۶ به سرپرستی دکتر احمد مستوفی- از مؤسسه جغرافیایی دانشگاه تهران – برای بررسی موقعیت جغرافیایی دشت لوت و اطراف آن وارد آنجا شدند و در حین اکتشافات خود «چاله تکاب» به تعدادی سفال برخورد کردند که قسمتی از آن‌ها از زمین بیرون و این آثار نشان از وجود تمدنی پیشرفته در این ناحیه بود.

گروهی از باستان شناسان، شهداد را کلیدی برای شناخت فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی تمام منطقه جنوب شرقی ایران در هزاره سوم ق. م می‌دانستند. عده‌ای هم آن را با شهر گمشده سومری آراتا منطبق می‌دانستند (آراتا: در گل نوشته سومری نام آراتا بسیار به کار رفته‌است. طبق متون سومری آراتا سرزمینی بود در شرق انشان. هانسمن انگلیسی، سرزمین انشان را همان فارس می‌داند و شهر سوخته واقع در استان سیستان و بلوچستان را شهر حماسی آراتا می‌دانست. نظریه‌ای شهداد را مرکز ایالت آراتا می‌داند که یکی از چند ایالات خود مختار امپراتوری عیلام به‌شمار می‌رفته و دارای اجتماعی شکل یافته و منسجم بود. علاوه بر حاکم و حکومت، دارای طبقات اجتماعی و اصناف بوده‌است. کشف گورستان شهداد از مهم‌ترین اکتشافات باستان‌شناسی دوران معاصر است. از آنجاییکه پیشینیان، بنا بر اعتقادشان به اینکه بعد از مرگ در دنیایی دیگر محتاج آب و غذا و مسکن خواهند بود، تمامی متعلقات خود، از ظرف و لباس گرفته تا زیورآلات را با خود به گور می‌بردند. به علت جهت گردش خورشید گورستانهای شهداد اغلب شرقی، غربی هستند. ساکنان شهداد، از افراد بزرگ و سرشناس خود از جمله حکمرانان، کاهنان، مجسمه‌هایی می‌ساختند و پس از فوت آن‌ها در هنگام تدفین آن را با اشیای دیگر در گور جای می‌دادند. در بین مجسمه‌ها، تعداد زیادی مجسمه زن نیز وجود دارد. همچنین قدیمی‌ترین درفش کشف شده در جهان با عنوان درفش شهداد در این منطقه بوده‌است.

اعتقادات دینی شهداد در زمان باستان

ساکنین شهداد در هزاره‌های پیش معتقد به ارباب انواع(رب النوع) بودند. یکی از خدایان مورد پرستش، الهه حامی حیوانات بود که در نقشهای مختلفی به صورت انسان شاخدار ترسیم می‌کردند. مردم برای دفع بلا نزد این الهه حامی حیوانات قربانی می‌کردند. اما در تمامی صحنه‌هایی که از قربانی کردن باقی‌مانده، فقط قربانی حیوان به چشم می‌خورد و نشانی از قربانی انسان وجود ندارد. خدای دیگر آنها، الهه رستنی‌ها بود برای بازگرداندن مراتع از او کمک می‌خواستند. خدای دیگر آنها، الهه آب بود؛ از او یاری می‌طلبیدند تا با فرستادن باران و پرآب نمودن رودها، خواسته بندگان را جامه عمل بپوشانند. خدای آب در این منطقه کویری به علت شرایط خاص آن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بود. نحوه پوشش این الهه‌های نگهبان به این شکل بود که، تنه بالایی آن الهه معمولاً لخت بود و از کمر به پایین دامنی بر تن داشت. این نوع پوشش به احتمال زیاد همان نحوه پوشش اقوام کرمانی را در هزاره سوم ق. م نشان می‌دهد.

باورهای عامیانه

از اعتقاد کهن اقوام این سرزمین (کرمان)، مراسم سنتی سده‌است که قرنها پیش از دین زرتشت در ایران رایج بوده‌است و تا قبل از صفویه برگزاری آن در مناطق مختلف وجود داشته ، اما امروز فقط در کرمان برگزار می‌شود. کشاورزان کرمانی بر این باور بودند که با افروختن آتش ساده، ستاره‌ای به زمین می‌آید. از جمله باورهای دیگر آنها، برگزاری مراسم باران است، که هم در مازندران و هم در کرمان برگزار می‌شود. به این شکل است که عده‌ای از مردم به خصوص نوجوانان مواد اولیه را برای پختن آش فراهم می‌کنند و ضیافتی ترتیب می‌دهند و دعا می‌کنند، در یکجا هم، با کتک زدن کودکی صغیر یا یتیم یا گریاندن او دعا می‌کردند که باران ببارد.

هنر باستانی شهداد

ساکنان شهداد، در هنر از تکنیک بسیار پیشرفته‌ای برخوردار بودند. سفال گران با مهارت و سلیقه بسیار، سفالها را با طرحهای زیبایی می‌آراستند و با بهره‌گیری از طبیعت، نقوش حیوانات و گیاهان را در رنگهای سیاه‌روی سفال می‌کشیدند. هنر دیگر مردم شهداد، سنگ‌تراشی بود که با مهارت تمام از سنگ مرمر ظروف مختلف را می‌ساختند. هنر بعدی آنها، فلزکاری بود که در آن زمان، بی‌مانند بود و حتی در این منطقه کوره‌هایی برای ذوب فلزات و فلز کاری نیز به دست آمده‌است که شهداد را به یک شهر صنعتی تبدیل می‌کند. از جمله تصاویری که بر روی این فلزات دیده می‌شود، نقش مار است. این حیوان بدون شک مورد احترام، کویر نشینان شهدادی بوده‌است. آن‌ها همچنین پلاکهای منقوش به مار، به عنوان طلسم و برای جلوگیری از گزند بلاهای زمینی و آسمانی استفاده می‌کردند. از جمله کشفهای جالب گورستان شهداد، تعدادی ماکت سنگی ساختمان بود که احتمالاً ماکت معبد خدای باران بوده‌است. در بامهای تمامی این ماکتها، زائده‌ای ظرف مانند وجود دارد که نشانگر ظروف بزرگی است که کاهنان به احتمال زیاد برای جمع‌آوری آب باران بر پشت بام این معابد قرار می‌دادند. از این آب برای امور مذهبی و تطهیر نیز استفاده می‌کردند.

کویر شهداد گرم‌ترین نقطه کرهٔ زمین

کویر شهداد در بخش شهداد و ۱۰۰ کیلومتری استان کرمان و در دشت لوت قرار گرفته‌است. کویر شهداد لقب زیباترین و در عین حال گرمترین نقطه جهان را به خود نسبت داده‌است سرزمینی با پدیده‌ها و شگفتی‌های ناشناخته که می‌تواند پنجره ای نو به صنعت طبیعت گردی ایران بگشاید، در ۸۰ کیلومتری کویر شهداد منطقه ای به نام گندم بریان یا «ریگ سوخته» وجود دارد که در تابستان با دمای نزدیک به ۱۰۰ درجه سانتی گراد رکورد دار گرمترین نقطه جهان شده‌است، به دلیل نداشتن جاده و راه مشخص دستیابی به آن به سختی و تنها با همراهی تعداد معدودی که آشنا به مسیرها هستند امکان‌پذیر است. بعد از اعلام نظردکترکردوانی پدرکویرشناسی ایران و تأیید ناسا، پرچم مقدس ایران به عنوان گرمترین نقطه جهان در این منطقه برافراشته شد.

جاذبه‌های گردشگری

از دیدنی‌های شهداد می‌توان به قلعه کهنه، قلعه رموک، قلعه چغوکی، قلعه بهرام، گورستان‌های باستانی، آب انبار حاج محمد تقی، کارگاه فلز کاری باستانی، آسیاب آبی، باغ شهرداری، باغ کشاورزی و امام زاده زید اشاره کرد.

جستارهای وابسته

• گاه‌شمار تاریخ ایران از غارنشینی تا ظهور هخامنشیان

پیوند به بیرون

• بازدید مجازی از کویر شهداد parsyad.ir

منابع

• گروه تحقیق و آموزش شرکت توسعه گردشگری زیگورات

بختیاری، سعید (۱۳۸۳ خورشیدی)، اطلس گیتاشناسی استان‌های ایران، تهران: مؤسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی، شابک شابک: &#۸۲۰۶;۹۶۴–۳۴۲–۱۶۵–۱&#۸۲۰۷;

• مختصات و ارتفاع
• شهداد تمدنی به قدمت تاریخ، بازدید: دسامبر ۲۰۰۹.