شهر جم مرکز شهرستان جم در استان بوشهر و جنوب ایران است. این شهر در فاصلهٔ ۲۶۵ کیلومتری با مرکز استان قرار دارد. این شهر در مقایسه با بیشتر شهرهای استان بوشهر، آب و هوایی معتدل تر دارد، ارتفاع این شهر از سطح دریا حدود ۶۴۱ متر است. همچنین فاصله این شهر تا خلیج فارس (بندر سیراف) حدود ۲۵ کیلومتر می‌باشد. بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۵جمعیت شهر جم ۳۱٬۰۰۰ نفر است.

آب و هوای شهر جم

این منطقه در ۶۵ کیلومتری منطقه عسلویه قرار دارد که به دلیل وجود کوه‌هایی در اطراف این شهر، به دور از آلودگی زیاد و رطوبت شدید منطقه عسلویه و کنگان قرار گرفته‌است. شهر جم پاکترین شهر نزدیک شهرستان‌های عسلویه و کنگان می‌باشد. شهر جم در منطقه‌ای کوهستانی با درجه حرارت متوسط ۲۳ درجه سانتیگراد (۸ درجه کمتر از عسلویه) از خنکترین شهرهای استان بوشهر است. رطوبت نسبی آن ۳۴ الی ۵۱ درصد (۴۰ درصد پائین‌تر از عسلویه) و میزان بارندگی آن ۳۵۱ میلی‌متر در سال است. دارای وزش بادهای منطقه‌ای مناسبی است.

اقتصاد

وجود منابع کاری فراوان و پیشرفت‌های اقتصادی در این منطقه جم را به یک شهرستان مهاجرپذیر تبدیل کرده‌است که نتیجه آن ورود فرهنگ‌های گوناگون به این منطقه است. از ویژگی‌های اقتصادی جم:

شهر جم از پتانسیل بسیار بالایی برای سرمایه‌گذاری در بخش‌های صنعتی، گردشگری، اقامتی و خدماتی برخوردار است.

راه‌های ارتباطی

جم- فیروز آباد- شیراز (۲۸۵ کیلومتر)

جم- گله دار- مهر - لامرد

جم-بندر کنگان- بندر بوشهر (۲۶۵ کیلومتر)

جم- عسلویه- پارسیان- بندر لنگه- بندر عباس

جم- انارستان - دوراهک- خورموج - بندر بوشهر

جم- انارستان- باغان- خورموج- بوشهر

تاریخ جم

رضا طاهری از پژوهشگران تاریخ و جغرافیای خلیج فارس در کتاب از مروارید تا نفت پیشینه جم را در سه دوره بررسی می‌کند.

دوره ایلامی و هخامنشی تا ساسانیان، دوره اسلامی قرن‌های اولیه هجری قمری، دروه قاجار؛ و معتقد است جم علاوه بر دوران درخشان تاریخی قبل از اسلام از پیشینه بسیار صنعتی و کشاورزی در دوران اسلامی و به خصوص سال‌های شکوفایی تمدن بازرگانی و دریانوردی سیراف برخوردار است. در این دوره که آثار زیادی از آن باقی مانده‌است کشاورزی، صنعت قنات و کاریزکنی و حجاری و کوزه‌گری از رونق بالایی دارد. جم مهم‌ترین پشتیبان صنعتی و کشاورزی مردمان ثروتمند و بازرگان سیرافی بود و علاوه بر تأمین مایحتاج آب و خوراک سیرافیان، محل زندگی تابستانه خانواده‌های سیرافی بود.

از نواحی یهودی‌نشین جم می‌توان روستاهای چاهه، بهر باغ، بهر مناره و زیبامکان را نام برد که بر اساس شواهد، قبرستان معروف آن‌ها و مناره‌های بلند آن‌ها نیز در این نواحی وجود داشته که تاکنون نیز قسمت‌هایی از آن‌ها پابرجا مانده‌اند.

هنر اصلی مردم این ناحیه کوزه‌گری بوده‌است که در هنگام کاوشگری در هر یک از این نواحی می‌توان نمونه‌هایی از آن را دید. وجود نقش‌های گوناگون و با رنگ‌ها و طرح‌های پیچیده بر روی آثار باقی‌مانده از این مردمان، نشان دهندهٔ پیشرفت چشمگیر هنر کوزه‌گری در اعصار گذشتهٔ تاریخ جم است.

رضا طاهری در کتاب از مروارید تا نفت در ذکر وجه تسمیه پدری و تل چگاسه می‌نویسد: پوزپدری در جم از نقاط دیدنی جغرافیای تاریخی ایران می‌باشد. پدری احتمالاً از کلمه پد + ری یا پادری به معنای محافظ شهر سلطنتی می‌باشد. پاد حفاظت‌کننده و ری و راگا و راگس نیز شهر سلطنتی معنا می‌دهد. از جمله نام‌های زیبای دیگر کوه‌های جم می‌توان به تل چگاسه اشاره کرد که امروزه بام جم خوانده می‌شود. گاث یا گات یاگاثه در ادبیات کهن ایرانی به معنای سرود می‌باشد. گاس همان لغت پهلوی «گاه» است که به سین ختم می‌شده بمعنی تخت و سریر و مراد «مملکت السریر» است که دولتی مستقل بود و در قفقاز شمالی و مقابله آن با زنگ و مترادف بودن با روم مناسب است. در پارسی باستان گاثو بمعنی جا و مکان و تخت آمده، در اوستا گاتو بمعنی جا و تخت، در پهلوی گاس در هندی باستان گاتو آمده‌است. ذیل «گاه» با این همه به گمان نگارنده چگاثه از چکاد یا چکاث و چگاث وچگاس ساخته شده‌است به معنای قله یا بلندی و تَل نیز به معنای تپه می‌باشد و روی هم رفته تل چگاسه به معنای تپهٔ بلند است.

دین

با وجود اینکه جم در ناحیه‌ای میان شهرستان‌های سنی‌نشین جنوب استان فارس و بوشهر واقع شده‌است ولی مردم بومی این شهرستان، عمدتاً شیعه هستند، با این همه در میان شهرک نشینان جمعیت چندی از اقلیت‌های زرتشتی، مسیحی و یهودی و نیز اهل سنت زندگی می‌کنند. در سال‌های نه چندان دوری نیز یهودیان بسیاری در جم زندگی می‌کرده‌اند که چند سال پیش به‌طور گروهی به اسراییل مهاجرت کردند.

نژاد و زبان

گویش جمی نام گویش مردم این منطقه می‌باشد. این گویش در ادامهٔ زبان پهلوی رایج در مناطق جنوبی ایران، اَچُمی می‌باشد. باقی‌ماندن واج /v/ در این گویش و عدم تبدیل آن به /b/ یکی از ویژگی‌های آوایی این گویش می‌باشد. واژگان و اصطلاحات کشاورزی و دامداری در این گویش کاملاً متفاوت از فارسی معیار است.

نژاد مردم جم نیز فارس و بختیاری می‌باشد که از گذشته در جم سکنی داشته اند و شامل چهار طایفه بزرگ به نام های مَدگماری، خواجه، شیخ حیات و قائد می باشد.

نقاط دیدنی

اگر به دنبال روستای بکر گردشگری هستید، روستای کوهچر پیشنهاد می‌شود، بعد از آن بیدو سفلا

اگر به دنبال نقاط کوهستانی هستید: کوه پدری (جم)، گرو (انارستان)، روستای بیدو سفلا، روستای موردی، کوه سرخان (روستای تشان)، کوه زیرکوه (روستای پشتو)

اگر به دنبال آب روان و جنگل مانند هستید: جنگل گلوبردکان (در نزدیکی انارستان و ریز)، تنگ حنا (روستای شهر خاص)

اگر به دنبال ساختارهای باقی مانده تاریخی هستید: حمام قاجاریه (جم)، آسیاب‌های آبی حرمی اناری، باریکان و علی‌آباد و …

اگر به دنبال رشته قنات‌ها هستید: روستای باریکان، روستای حرمی اناری، روستای گندمزار، روستای سورگو، روستای تشان، روستای دره بان، روستای پشتو، محله گلستان شهر انارستان، شمال شرق شهر ریز، ابتدای جنگل گلوبرکان، روستای شهر خاص

کوه پدری -کنارشی- پیر بی‌بی بانو (جم) - پیر بیراهه امامزاده جعفر (آبگرمک)- مناظر، باغها و بوستانهای روستای باریکان، مناظر زیبای گود لح (چشم‌اندازهایی زیبا در پشت کوه‌های بهرباغ و علی‌آباد) - حمام قاجاریه (جم) - آسیاب علی‌آباد (طاحونهٔ حاجی مظفر) - رشته قنات قره چناق - تنگ حنا (روستای شهر خاص)- چشمه بنو (تنگمان) - طاقو - حنوط - باغ پدری - سی‌سواران - باغ‌های بیدخوار، نرگسی، بیدبلند، کوری، منظر، حاجی‌آباد، صیدی، پهگو، فرامرزی، انارستان - مناطق باستانی دایو و گلوقلات (گیر کلات) - پیر گلدسته - سد و گورستان تاریخی و باغهای روستای غربه - بناهای تاریخی روستای حرمیک-رشته قنات قدیمی روستاهای تشان ودرهبان زیارتگاه کوهستانی قدمگاه و دره زیبای مجاور روستای دره پلنگی، مناظر سر سبز کوهچر و باغ‌های زیبای این روستا و همچنین آرامگاه مقدس پیر سر کمر که در ناحیه روستای بهر باغ قرار دارد را می‌توان نام برد

پارکهای چگاسه که بر روی تپه چگاسه قرار دارد و دارای مناظر زیبایی است، پارک پردیس، پارک نخلستان، پارک جام جم از جمله پارک های شهر جم هستند.

اشخاص برجسته

• فاضل جمی: از آثار وی کتاب منشات فاضل می‌باشد. آرامگاه وی در مسجد حاج شیخ شهر جم است.
• محمد علی خان پریشان: خان جم در زمان ناصرالدین شاه که خدمات شایانی برای جم انجام داده اند از جمله ساخت حمام عمومی و حفر چندین قنات و همچنین یاور فاضل جمی در زمان تحصیلاتش.
• حاج مظفر بزرگ: از بزرگان دوره ناصرالدین شاه در جم که چندین قنات و همچنین آسیاب آبی علی آباد احداث نموده و واقف موقوفه مظفری از بزرگترین موقوفات استان بوشهر.
• عبدالله کامران: موسس اولین مدرسه جم.
• شاعران جم: فاضل جمی، محمد علی خان پریشان، ملا محمد تقی، زکی جمی، یغمای جمی، حسین یوسفی، علی رفیعی، نوروز فتحی، عبدالحسین علی بابایی، زایر ابوالحسن جمی.
• عالمان جم: حاج شیخ اسد الله قائد یوسفی، حاج شیخ محمدتقی جم پور معروف به حاج آقا، حاج شیخ عبدالله جم رتبه، شیخ محمد شفیع محسنی جمی، شیخ محمدتقی راستین.

دانشگاه‌های شهر

• دانشکده فنی و مهندسی جم
• دانشگاه پیام نور جم
• دانشگاه آزاد اسلامی جم

جستارهای وابسته

• تیم فوتبال پارس جنوبی جم

منابع

• درگاه ملی آمار
• محمد صدیق، عبدالرزاق، «صهوة الفارس فی تاریخ عرب فارس»، چاپ اول، شارجه: چاپ خانه المعارف، ۱۹۹۳ میلادی به (عربی).
• رضا طاهری، «از مروارید تا نفت / تاریخ خلیج فارس»، چاپ اول، داستان سرا.