پایگلان، روستایی از توابع بخش مرکزی شهرستان سروآباد در استان کردستان ایران است. شواهد تاریخی نشان می‌دهد که پایگلان از لحاظ تاریخی از اکثریت روستاهای استان، قدمت بیشتری دارد و از کهن‌ترین روستاهای استان کردستان محسوب می‌شود. اما بنا به خاطر دلایلی چون قرار داشتن در منطقه کوهستانی ودور بودن از جاده‌های اصلی بین شهری از توسعه و رقابت با شهرهای استان عقب مانده‌است در حالی که اکثریت ریتمهای شهر شدن را دارا می‌باشد. سابقهٔ تاریخی روستا به ۱۵۰۰ سال پیش بر می‌گردد. ساکنان قبلی این روستا قبل از ظهور دین مبین اسلام پیرو آیین زرتشت و مسیحیت بوده و همگام با فتح کردستان توسط سپاه اسلام و نبوغ دین توحیدی مردمان این دیار به دین اسلام گرویدند.

وجه تسمیه

یعنی دامنهٔ گل‌ها از پای گُلان گرفته شده‌است. پایگلان : پای به معنی پایتخت و گلان به معنی اقوام. پس پایگلان به معنی پایتخت اقوام می‌باشد.

موقعیت

این روستا در بین شهرهای سنندج، مریوان سروآباد و کامیاران قرار گرفته‌است. از لحاظ تقسیمات کشوری جز شهرستان سروآباد می‌باشد. روستای پایگلان در فاصله ۲۰ کیلومتری جاده اصلی سنندج – مریوان و در دامنه کوه‌های سر به فلک کشیده قرار گرفته‌است. جاده این روستا از مسیر دوآب کاملاً آسفالت و از مسیر تفین به کامیاران به طول ده کیلومتر خاکی و بقیه آسفالت می‌باشد. مسیرهای منتهی به روستا: ۱- سنندج دوآب پایگلانحدودا ۹۰ کیلومتر ۲- مریوان و سروآباد دوآب پایگلان حدوداً ۶۰ کیلومتر ۳- کامیاران تفین پایگلان حدوداً ۷۰ کیلومتر

جمعیت

این روستا در دهستان پایگلان قرار دارد و براساس سرشماری مرکز آمار ایران در سال ۱۳۸۵، جمعیت آن ۱٬۹۲۰ نفر (۴۵۷خانوار) بوده‌است.

روستاهای همجوار

۱- روستای ژنین - ۲-روستای آریان ۳- روستا گواز ۴- روستای ویژنان ۵- روستای ژان

شورای اسلامی روستا

اعضای چهارمین انتخابات شوراهای روستا ۲۴ خرداد۹۲ ۱- حیدر مولودی لیسانس دبیر ۲- هادی رحیمی فوق دیپلم دبیر ۳- برهان فتحی فوق دیپلم دبیر ۴- ریبوار مبارکی دیپلم راننده مرکز بهداشت ۵- حبیب‌الله جوانمردی دیپلم راننده

اعضای پنجمین دوره شواری اسلامی خرداد 1396 پایگلان: 1. سردار مروتی 2. حبیب الله جوانمردی 3. ناصح علی محمدی

اعضای ششمین دوره شورای اسلامی:۱_مدریک حسنی ۲_سامان حبیبی۳_عدنان عبدالهی

دهیار

1- محمد کریمی 2- سردار مروتی 3- عدنان عبدالهی (از مهر ۱۳۹۲ تا اسفند 1396) 4- سلام کریمی از فروردین 1397

عالمان

۱- حاجی ملا قاسم پایگلان

زاهد گوشه گیر وعلامهٔ تحریر حاج ملا قاسم بن عبدالحق بن عبدالرحیم از مردم آبادی پایگلان یکی از فضلای عالی قدر زمان خو بوده‌است که از مناقب و مکاشفات وکرامات وی داستان‌ها نقل می‌کنند. حاج ملاقاسم خط نسخ را خوب می‌نوشته وکتب علمی ودرسی زیادی را به خط زیبای خود نگاشته است. طبع شعر نیز داشته وچند متنی از جمله تهذیب المنطق وتهذیب الکلام علامه تفتازانی را به رشتهٔ نظم کشیده است. سال تولد و وفات وی معلوم نیست فقط از روی تواریخی که در پایان چند کتابی که به خط خود نوشته می‌توان به‌طور قطع او را از رجال اواسط یا نزدیک اواخر قرن سیزدهم دانست. از جمله در آخر نسخه‌ای از احادیث صحیح بخاری که به خط زیبای خود کتابت کرده وتعلیقاتی برآن نوشته و متعلق به کتابخانهٔ شخصی آقای سید محمد شیخ الاسلام سنندجی است تاریخ اتمام را سال ۱۲۵۰ هجری قمری قید کرده‌است. همچنین یک نسخه جمع الجوامع را که به خط خود نوشته، با این عبارات به پایان رسانیده است: و کنت فی ایام التسوید علی قدم التغرب راجیا منه تعالی التقرب الی عمیم الطافه و الامان من سخطه باسعافه وانا المئلوث باکدار الامانی قاسم الپایگلانی و صلی الله تعالی و سلم، علی الفخر الاتم فی تاریخ ۱۲۴۶

در پایان یکی دیگر از مکتوبات او که رسالهٔ کوچکی است در علم صرف، چنین می‌خوانیم: کتبه القاسم بمداد لا یجری و قلم لا یسری سنه ۱۲۱۵ من الهجره. کتابت این رساله ونوع کاغذ و مرکب آن چنان می‌نمایاند که مولانا قاسم در آن تاریخ محصل بوده و شاید سنش بین ۱۵ الی ۲۰ سال بوده‌است. مولانا قاسم با استفاده از یک مسئلهٔ اصولی در دارالحرب لیست بدار ضمان ابیاتی سروده و در کنار همان مسئله در حاشیهٔ یکی از کتاب‌های اصول آن را نوشته است و اینک آن ابیات:

مولانا قاسم اشعار فارسی و کردی نیز داشته، متأسفانه دسترسی به ان پیدا نشد اما در دیوان چاپی مولوی معدومی دو بیت از ملا قاسم نامی درج شده‌است که مولوی نیز دو بیت در همان معنی به استقبال آن رفته است، به احتمال خیلی زیاد منظور از ملا قاسم همین ملا قاسم پایگلانی مورد بحث ماست.

دو بیت ملا قاسم

مولوی در استقبال آن گفته‌است:

ملا قاسم پایگلان یکی از شاعران کرد پارسی گوی آ قای حیرت سجادی می‌نویسد: در سال ۱۳۴۷ شمسی در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران به شماره ۲۳۸ حکمت مجموعه‌ای خطی دیدم شامل چند رساله در یک مجلد که یکی از آن‌ها رساله‌ای در عروض بود به خط ملا قاسم پایگلانی، که تاریخ کتابت آن ۱۲۳۲ هجری قمری و در پایان دو غزل از سروده‌های خود را نوشته یود.

ترجیح بندی زیبا از ملا قاسم

منبع :کتاب شاعران کرد پارسی گوی

تألیف:سیدعبدالحمیدحیرت سجادی صفحه:۸۹۳

۲- فخرالعلما (حه یران)

فخرالعلمایکی ازشاعران وماموستایان بزرگ سدهٔ سیزدهم هجری قمری است که جدای ازکارآیینی وماموستابودن یکی ازشاعران مشهورهم می‌باشد. به گفته تاریخ نویسان ادب کردی محمد (فخرالعلما) در سال ۱۲۵۰هجری قمری(۱۸۴سال پیش) درروستای پایگلان ازروستاهای ناحیه ژاورود دیده به جهان گشود وتادوره نوجوانی درروستا بودامابه دلیل مشکلات اجتماعی همراه باخانواده به شهرسنندج مهاجرت نمودند. فخرالعمانزد ماموستایان مشهورآن دوره چون ملاقاسم پایگلانی وملایوسف سنندجی کسب علم نموده، و پس ازکسب اجازه دریکی ازمساجدسنندج مشغول به تدریس وامامت شده‌است. خارج ازکارتدریس وامامت به دنیای شعرروی آورده و به دلیل مسلط بودن به سه زبان کردی، فارسی وعربی شعرسروده است. دردوره حکمرانی اردلان‌ها یکی ازچهره‌های برجسته وقابل نفوذ واعتمادسردمداران حکومت بوده، به همین دلیل مالکیت روستای تنگی سررابه وی داده‌اند. ایشان در سال ۱۲۹۹هجری قمری فوت کرده ودرقبرستان کنارعمارت خسروآباددرمیان جمعی انبوه ازتمامی اقشارجامعه بامراسمی خاص تشییع و به خاک سپرده شده‌است. پدرش امام الدین یکی ازماموستایان مشهوردرمنطقه ژاورودبوده‌است.

شعری هورامی ازفخرالما

شعرفارسی

۳- ملا احمد پایگلانی

ملا احمد پایگلانی که شخصی عالم و فاضل بوده در خدمت حاج شیخ اسمعیل تخته‌ای کسب علم نموده و از وی اجازه‌نامه دریافت نموده و در زادگاه خود به تدریس و امامت مسجد پرداخته است. علاوه بر کسب علوم دینی و عربی به مطالعه شعر شعرای فارسی زبان علاقه‌مند بوده و از طبع شعر نیز بی‌بهره نبوده‌است. تاریخ ولادت و وفات این عالم برجسته پایگلانی در دست نیست و مشخص نیست که وارثان و اولاد او چه کسانی هستند اما با مطالعه زندگی‌نامه ماموستا بیسارانی (۱۱۱۴–۱۰۵۳هجری قمری) که در قسمتی از آن چنین آمده که ماموستا بیسارانی در پایگلان و در خدمت حاج ملا احمد پایگلانی مشغول به تحصیل بوده به این نتیجه می‌رسیم که ملا احمد حدوداً صد سال قبل از ملا قاسم در پایگلان بوده و قریب به ۳۰۰ سال پیش در پایگلان مشغول به تدریس و امامت بوده‌است. غزل زیر از وی است.

۴- ملا غفور که می‌گویند کتاب‌های دست‌نویس او در دانشگاه‌های اسلامی کشورهای عربی تدریس می‌شود که متأسفانه این عالم بزرگ گمنام مانده‌است.

۵- ملا فتاح برادر ارشد شیخ محی الدین حسامی

۶- ملا اسعد ریازی که از بوریدر به پایگلان آمده و سال‌ها در این روستا مشغول تدریس بوده‌اند. مختصری از زندگی‌نامه: ماموستا ملا ئه سعه دی ریازی له زنجیرهٔ مه ردوخیه کانه له دی بوریه ر له دایک بووه، پاشان چووته پایگلان ته دریسی کردوه له لای ئه سعه د ئه فه ندی ده رسی خویندوه، ریازی و هه یئه تی له لای حیکمه ت ئه فه ندی خویندووه زور به عیززه ته وه زیاوه. شتی زور له و پایه به رزه ده گیرنه وه بو نموونه: له کاتیکا له پایگلان بووه یه کی له سه له شکره کان ده چیته پایگه لان و فه رمان ده دری هه موو له مزگه وت کوببنه وه تا سه رهه نگ قسه یان بو بکا. سه رهه نگ پیش رویشتنی مزگه وت ئه پرسی هه موو هاتوون ئه لین ته نیا ماموستا نه هاتووه، ئه لی بو چی؟ ئه لین وتوویه من ئیشم به و نیه ئه گه ر ئه و ئیشی هه یه بی بولای من. ئه لی بچن بیهیننه ئه گره، ره ئیسی پاسگا ئه چی و هه رچی هاوار ئه کا، ماموستا ناروا، ره ئیس پاسگا جاری ئاخر ئه لی: ماموستا ئه گه ر نه چیته لای سه رهه نگ، من ده ر ئه که ن. ماموستاش ئه لی: که وایه دیم، ماموستا ده چیته لای سه ری دوشه که کهٔ سه رهه نگه وه داده نیشی و سه رهه نگ راکشاوه ئه پرسی ناوت چیه؟ ئه فه رمی: ئه سعه دی ریازی. سه رهه نگ قاقا پی ده که نی، تو ده زانی ریازی چیه؟ ماموستا ده فه رمی من ئوستادی ریازیم. سه رهه نگ ئه لی: ئه گه ر ولامی سی پرسیاری ریازیم بده یه وه، به لین ئه ده م ده بمه نوکه ری کورد. ماموستا ئه لی پرسیاره کانت بکه. سه رهه نگ یه که م پرسیار ده کا، ماموستا ولام ئه داته وه. سه رهه نگ توزی خوی کو ده کاته وه. پرسیاری دووههم، هه لده ستی به چوکدا دیت. پاش ولامی پرسیاری سیهه م سه رهه نگ هه لده ستی ده ستی ماچ ده کا له به رانبه ریه وه به پیوه ده وه ستی و ئه لی: خه لکه که بچنه وه مالی خویان. سه رهه نگ ده گه ریته وه، له کاتیکا له سنه ده رده چی نا مه یه ک بو ماموستا ده نووسی من تا توم نه دیبوو کوردم به وه حشی ده زانی که توم دی هه تا ماوم نوکه ری کوردم. ئه م پایه با رزه سالی ۱۳۷۰ کوچی مانگی له دنیا ده رچوو. «یادداشتی خوالیخوشبوو شیخ محه ممه دی مازیبن»

۷- ملا محمد امین غفاری ۸- ملا معروف مردوخی ۹- ملا محمد سعید حسامی که اوایل انقلاب مدت حدوداً یک سال امام جمعه شهر سنندج بودند. ۱۰- ملا جواد مولودی امام جمعه فعلی روستا ۱۱- ملا حمدی کرمی امام جمعه روستای آلی پینک دهگلان ۱۲- مدریک جوانمردی حافظ کل قرآن کریم

اولین معلمان بومی

۱- آقای اسکندر شاه ویسی ۲- آقای محمود غفاری ۳- آقای خلیل پورمحمد ۴- خانم آمنه شاه ویسی ۵- خانم آمنه کشاورزی ۶- آقای فتح الله شاه ویسی ۷- آقای عبد المجید احمدپور ۸- آقای برزو شاه ویسی ۹- آقای عزت شاه ویسی ۱۰- آقای مسعود حسامی ۱۱- آقای مقتدر غفاری

هنر مندان و صنعتگران روستا

۱- استاد محمد رشید کریمی که در نجاری و کار با چوب دست بالایی داشته که در این مورد داستان‌ها نقل شده‌است. ۲- استاد امین کریمی که در بنایی تبحر بالایی داشته که آثار باقی‌مانده از او همچون مسجد جامع روستا گواه این مدعا است. ۳- هوشنگ کرمی تکنسین الکترونیک (تعمیر تلویزیون، ضبط و سایر وسایل صوتی تصویری) ۴- سید نظام سعیدی در هنر نازک کاری (کار با چوب) ۵- رضا جوانمردی خوشنویسی و نقاشی

شعرا و نظم گویان

۱- ملا قاسم ۲- ملا احمد پایگلانی ۳- حه یران ۴- عبدالله حسامی۵- سید عطا سعیدی۶- عبدالله علی پور۷- صدیق احمدیان ۸- مرتضی فیضی ۹- اقبال رضایی ۱۰- عطار حسامی ۱۱- زانیار رستمی_۱۲جوادحمزه

آثار تاریخی

۱- مسجد جامع عبداللهی، که با توجه به متن کتیبهٔ سردرب و محراب این مسجد در سال ۳۷ هجری قمری به دست مبارک صحابی بزرگوار پیامبر اسلام (ص) حضرت عبدالله بن عمر تأسیس شده‌است و به مسجد عبداللهی مشهور است. ۲- قلعهٔ خاکی لا قه لا: این قلعه در زمان حکومت سلطان محلی کرد امیر مقرب الدین ساخته شده‌است؛ کهدر ۳۰۰ متری جنوب روستا قرار داشته و در تاریخ ۱۵مرداد ۱۳۸۴ با شماره ثبت ۱۲۸۰۳ به ثبت ملی رسیده‌است.

۳- قلعه بایزید: این قلعه هم که در ۵۰۰ متری شرق روستا قرار دارد در تاریخ ۱۵ مرداد ۱۳۸۴ با شماره ثبت ۱۲۸۰۲ به ثبت ملی رسیده‌است.

قله‌ها و کوهها

۱- کوری مریه م ۲- کوری گاول ۳- هیشاره ۵- توه نه و عولله خجانی ۶- حه شه به نا ۷- که لامه سیاوه ۸- چه هارگا ۹- مله که وه

چشمه‌ها

۱- گریان مرد ۲- سنجین ۳- چه مه و وه زه قالاوی ۴- هانه مراو ۵- هانه شیخ ۶- هانه ویل ۷- هانه ریز ۸- هانه کاریز ۹- هانه و سنجر خانی ۱۰- هانه تریشقه ۱۱- چه مه و هه ساره شیتهٔ ۱۲- هانه سه رده

مزارع

۱- خولی ۲- هاجی وه‌تان ۳- باخو عه ولی ۴- وه راوه ر ۵- لا قه لا ۶- هانه مراو ۷- آران ۸- گیسانه ۹- وه رده گا ۱۰- پیه ن ۱۱- چوه ر ده گا ۱۲- شه خه له ۱۳- میسه ر ۱۴- خانه گا ۱۵- سی سولی ۱۶- سوره تفلی ۱۷- دول ۱۸- الیاچه پان ۱۹- دوالی ۲۰- پشتیر ۲۱- سلیمان جو ۲۲- یه رجو ۲۳- نایبین۲۴- هانه و وولی ۲۵- وه نه سانه ۲۶- ده وه زله ۲۷- که س نه زان ۲۸- سنجین ۲۹- خوران ۳۰- که که ولی ۳۱- نه خشیه ۳۲- مه ونه ۳۳- ده رو ئاخالی ۳۴- هانه خیوار ۳۵- وه ر گازان

طرح‌های اجراشده

دولتی: ۱- گاز رسانی ۲- آسفالت جاده اصلی۳- خوابگاه شبانه‌روزی دبیرستان

خصوصی: ساخت مرغداری پایگلان با مدیریت علی رمضانی، مدریک جوانمردی و حیدر مصطفایی

طرح‌های انجام نشده

۱- دفع مناسب فاضلاب ۲- طرح هادی ۳-آسفالت جاده پایگلان تفین

محصولات

انگور، گردو، توت فرنگی، گلابی، گیلاس، سیب، آلو، زردآلو، آلبالو.

منابع

• «نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۸۵». درگاه ملی آمار ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۱ ژانویه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱ ژانویه ۲۰۱۳.

تاریخ مشاهیر کرد - روزنامه سیروان شماره ۷۱۲تاریخ۱۱آذر۱۳۹۱صفحه۱۱ - شاعران کورد پارسی گوی تألیف عبد الحمید حیرت سجادی