زیبَد مرکز دهستان زیبَد و یکی از روستاهای تاریخی بخش کاخک، شهرستان گناباد درفاصله ۵۵کیلومتری شهرستان بجستان در استان خراسان رضوی و ۶۳ کیلومتری فردوس در استان خراسان جنوبی است. برابر آمار رسمی ۱۳۹۰ جمعیت آن تعداد ۱۷۰۱ خانوار و کل جمعیت ۴۲۴۳ نفر جمعیت ساکن می‌باشد.

وجه تسمیه

زیبَد به چم زیبا و زیبنده است و یک منطقه کوهستانی، ییلاقی و حاصلخیزاست ومیتوان گونه‌های گیاهی بیشماری رادر آن جا یافت. این دهستان در روایت‌های شاهنامه فردوسی محل چند رویداد تاریخی است. برطبق شاهنامه، این روستا محل جنگ معروفی به نام جنگ دوازده‌رخ یا ۱۲ پهلوان بین ایران و توران بوده و کشته شدن یزدگرد سوم را نیز در این محل دانسته‌اند.

جاذبه‌های دیدنی تاریخی و طبیعی زیبد

کوه تیر ماهی ۲۵۵۷ متر از سطح دریا، و ۴۳۱ متر بالاتر از تپه‌های زمین‌های اطراف [A]. عرض در پایه ۵٫۵ کیلومتر است. بالاترین نقطه در مجاورت تیرمهی ۲۷۷۵ متر از سطح دریا است که در ۱۷٫۷ کیلومتری جنوب شرقی کوه تیر ماهی است [۲]

قلعه باستانی زیبد

این قلعه بر اساس یافته‌های باستان‌شناسی تاریخ کهنی دارد. ابتدا دیوار و حصار گلی داشته و سپس در دورهای پسین دیواری سنگی بر آن بنا کرده‌اند. در دوره حکومت داعیان اسماعیلی بر منطقه این قلعه محل زندگی نماینده والی طبس بوده‌است در دوره اسماعیلیان نیز در خراسان از سه قلعه نام برده‌اند زیبد- فورک - طبس. مرحوم دکتر زمانی در کتاب خود این قلعه را با قلعه فورگ مقایسه کرده‌است. بنظر می‌رسد قلعه زیبد برای مدتی محل اقامت آخرین پادشاه ساسانی یزدگرد سوم و محل جنگ نیزک ترخان و یزدگرد بوده‌است. نام زیبد در جنگ دوازده‌رخ شاهنامه بارها گفته شده‌است و محل جنگ ۱۲ رخ به نام سرپیوند در پای دژ زیبد بوده‌است سپاه ایران به رهبری گودرز در مسیر خود بسوی مرو از فارس به این محل آمدندو مدت در این محل خیمه برپا کردند و گودرز فرمانده سپاه چهارم ایران در زیبد استقرار داشته‌است.

سه واقعه تاریخی قبل از اسلام برای این قلعه واقع شده‌است.

بر اساس تاریخ بلعمی، بهرام چوبین برای جنگ با شا بشاه در بلخ از مسیر اهواز. تبس، جنابذ (گناباد) به بلخ رفت. چون یکی از دو راه اصلی طبس به گناباد از کنار قلعه زیبد می‌گذرد احتمال اقامت بهرام چوبین در این قلعه وجود دارد.

یک کارشناس ارشد باستان‌شناسی در مطالعه‌ای آزاد از این مکان تمدن این روستا را هم‌زمان با تمدن شهر سوخته و جیرفت دانسته‌است. در کوه‌های زرد (رزو) زیبد همچنین تابوت بزرگ سنگی مربوط به دفن مردگان گبر برجای مانده‌است. آثار گورستان زرتشتیان در کلاته شهاب و تنگل خاتمه در محلی به نام تشله رستم در سال‌های ۱۳۵۰–۱۳۵۴ به غارت رفته‌است اما کوزهای سفالی بزرگی از این گورستان نزد اهالی وجود دارد.

• نمونه‌هایی از شعرهای شاهنامه جنگ دوازده‌رخ که نام زیبد در آن آمده:

گالری عکس دهستان زیبد گناباد

]]رده:شهرستان بجستان]]