جزیره ابوموسی جزیره‌ای در جنوب خلیج‌فارس و بخشی از استان هرمزگان در جنوب ایران است. این جزیره یکی از جزایر سه‌گانه ایران است. مساحت این جزیره که در ۲۶ درجهٔ خط عرض شمالی و در ۵۵ درجهٔ خط طول شرقی واقع شده‌است، در حدود ۱۲ کیلومتر مربع است.

فاصله میان این جزیره و جزایر تنب به دلیل عمق مناسب آب، تنها مسیر قابل کشتیرانی برای نفتکش‌های بزرگ است.

مالکیت جزیره

حاکمیت ایران بر جزایر ابوموسی، تنب بزرگ و تنب کوچک ریشه در دورهٔ امپراتوری‌های عیلامی، ماد، هخامنشی، اشکانی و ساسانی دارد. در این دوران نظم و امنیت ایرانی (persianpax) بر سراسر پهنه آبی خلیج‌فارس و جزایر آن حکم‌فرما بود. جزایر سه‌گانه در سال ۱۹۰۸ به‌طور کامل تحت اشغال بریتانیا به عنوان قیم رسمی امارات متصالحه درآمد اما تا سال ۱۹۷۱ هیچ‌کدام از دولت‌های ایران این اشغال را قبول نداشته و ابوموسی به همراه تنب بزرگ و کوچک در تقسیمات کشوری ایران قرار داشتند.

در سال ۱۹۷۱ میلادی پس از توافق ایران و بریتانیا و پیش از خروج نیروهای نظامی انگلیس از منطقه و تأسیس کشور امارات متحده عربی، ابوموسی به همراه تنب بزرگ و تنب کوچک پس از نزدیک به ۷۰ سال شکایت‌های مداوم دولت ایران علیه اشغالگری انگلیس سرانجام به ایران بازگردانده شد. طبق این یادداشت تفاهم ارتش ایران در این جزیره نیرو مستقر کرد و به شارجه اجازه داده شد که یک پاسگاه پلیس محلی در آنجا داشته باشد. این موافقتنامه منابع انرژی جزیره را بین دو امضاکننده تقسیم کرد. در سال ۱۹۹۲ و پس از خاتمهٔ جنگ خلیج‌فارس امارات متحدهٔ عربی بر خلاف نظر شیخ شارجه و تفاهم‌نامهٔ ۱۹۷۱ شارجه با ایران در خصوص ابوموسی، اقدام به طرح ادعاهای مالکیت بر جزایر سه‌گانه کرد. این اقدام واکنش دولت ایران را برانگیخت.

شورای عالی امنیت ملی ایران با صدور بیانیه‌ای هشت ماده‌ای بر حق حاکمیت بی چون و چرای ایران بر جزایر تأکید کرد. در بند هفتم این بیانیه آمده‌است: «طرح ادعاهای تاریخی در مورد سرزمین‌های ایران، اگرچه همواره به نفع ایران است، ما آن را به هیچ وجه به مصلحت امنیت منطقه نمی‌دانیم و تجربه ادعاهای مشابه از سوی عراق درس عبرتی در این زمینه‌است».

بسیاری از مورخان و جغرافی‌نویسان متقدم اسلامی مانند طبری، مسعودی، ابن حوقل، یعقوبی، مقدسی، همه جزایر خلیج‌فارس را متعلق به ایران دانسته‌اند. بنا بر نوشته حمداللّه مستوفی در نزهه القلوب جزیره‌های واقع در دریای عمان و دریای پارس، از جمله تنب بزرگ و تنب کوچک، به ایران تعلق دارند.

تفاهم‌نامه ۱۹۷۱

تاریخچه نام جزیره

این جزیره در اسناد تاریخی و نقشه‌ها با نام بوموو (BoumOuw) بوم یعنی "جا، مکان"+ "اوو"(Aouw) یعنی آب (معرب آن بومف) روی هم یعنی مکان آب و با نام گپ سبزو (به معنای جای سبز) و بوم سوز یا بوموسو BoumSou ثبت شده‌است. (بوم به معنی مکان است و «سو» چند معنی دارد سو Souw را اگر مخفف سووز Souwz بدانیم نام یک نوع سبزی و نام یک نوع بوته سبز خارداراست (سوو، خار و گون) و به‌طور کلی نیز سووز souwz در زبان فارسی کهن معنی سبز می‌دهد و در مجموع می‌توان آن را به معنای مکان سبز نامید).[۲]

نام ابوموسی یک نام جدید است و سابقه آن به حدود بیشتر از یکصد سال قبل برمی‌گردد که یکی از ساکنان به‌نام ابوموسی این نام را بجای بوموسو BoumSou رایج ساخت.

بعضی سوز را کوتاه شده سوزان به معنی داغ گرفته‌اند که درست نیست. زیرا سوز و سبزو دقیقاً هنوز هم در گویش محلی معنی سبز می‌دهد واین جزیره در مقایسه با صحرای عربی جزیره‌ای سبز است؛ و حتی گرمای آن نیز به مراتب کمتر از صحرا است؛ و معتدل‌ترین هوا در خلیج‌فارس را دارد.

نام ابوموسی در نقشه‌ها، کتب تاریخی و جغرافیای قدیم و جدید کشورها دیده می‌شود. به‌طور نمونه در نقشه‌ای که در سال ۱۹۶۷ توسط دولت شوروی سابق چاپ گردید، نام ایرانی بوموسی برای این جزیره به کار رفته‌است. نام بوموسی برگرفته از نام یکی از سرداران کریم خان است که پس از حضور در این جزیره نام خود را بر آن نهاده‌است. انگلیسی‌ها پس از نفوذ در خلیج‌فارس به منظور کنار گذاشتن عناصر ایرانی از این جزیره عنوان جعلی ابوموسی را برای جزیره به کار بردند.

جمعیت

جمعیت ابوموسی، در سال ۱۳۹۵ برابر با ۴۲۱۳ نفر بوده‌است. تعداد اندکی از این ساکنان شهروندان امارات هستند.

جغرافیای جزیره

«جزیره ابوموسی» جنوبی‌ترین جزیره ایرانی آب‌های خلیج‌فارس است. این جزیره در ۲۲۲ کیلومتری بندرعباس و هم چنین در ۷۵ کیلومتری بندر لنگه، در ۶۰ کیلومتری شمال امارت شارجه در امارات متحده عربی واقع شده‌است؛ و ۱۶۰ کیلومتر از تنگه هرمز فاصله دارد. جزیره ابوموسی یکی از چهارده جزیره استان هرمزگان است که بیشترین فاصله از سواحل ایرانی خلیج‌فارس را دارد و طول و عرض آن در حدود ۵ / ۴ کیلومتر است. شهر ابوموسی مرکز جزیره ابوموسی می‌باشد. ارتفاع آن از سطح دریا ۴۶ متر می‌باشد.

وسعت شهرستان ابوموسی ۶۸٫۸ کیلومتر مربع است که مشتمل بر جزایر ابوموسی (با ۱۲ کیلومتر مربع)، جزیره تنب بزرگ (با ۱۰٫۳ کیلومتر مربع) تنب کوچک (با ۱٫۵ کیلومتر مربع)، سیری (با ۱۷٫۳ کیلومتر مربع)، فرور بزرگ (با ۲۶٫۲ کیلومتر مربع) و فرور کوچک (با ۱٫۵ کیلومتر مربع) می‌باشد.

جزیره ابوموسی آب و هوای مرطوب و گرم‌تری دارد. این جزیره فاقد آب و اراضی مناسب کشاورزی است، ولی کشت و زرع محدودی در آن صورت می‌گیرد و بیشتر مردم بومی محل به صید ماهی اشتغال دارند. این جزیره از خوش‌آب‌وهواترین مناطق خلیج‌فارس است و انواع گیاهان و جانوران دریایی در ساحل آن به چشم می‌خورد.

ناهمواری‌های خاک جزیره ابوموسی به سوی شمال افزایش میابد و سرانجام به بلندترین نقطه جزیره به نام کوه حلوا که نزدیک به ۱۱۰ متر ارتفاع دارد می‌رسد.

امکانات جزیره

تأسیسات جزیره شامل یک باند فرودگاه و هلی‌کوپتر، یک موج شکن و اسکله برای پهلوگیری کشتی‌های ماهیگیری و نظامی، اسکله هاورکرفت، کارخانه آب‌شیرین‌کن، سینمای روباز، دانشگاه پیام نور از سال ۱۳۸۶، مدرسه، مخابرات سالن ورزشی، (فوتسال، بدنسازی)، زمین فوتبال چمن مصنوعی، پلاژ ساحلی، سواحل بکر، استخر سرپوشیده، … است.

اهمیت جزیره

این جزیره یکی از نقاط مهم استراتژیک خلیج‌فارس محسوب شده و در خط زنجیره دفاعی اول ایران در تنگه هرمز قرار دارد. جزیره ابوموسی یکی از مراکز صدور نفت خام کشور است که با ظرفیتی قابل توجه فعالیت می‌کند. بوموسی به همراه تنب بزرگ و کوچک اهمیت راهبردی بالایی دارند و مالکیت ایران بر بخش قابل ملاحظه‌ای از جنوب خلیج‌فارس و به ویژه تسلط ایران بر تنگه هرمز را تضمین می‌کنند. علاوه بر آن به دلیل عمق مناسب تنها معبر حیاتی عبور نفتکش‌ها و کشتی‌های بزرگ جنگی در محدوده این جزایر قرار دارد.

جستارهای وابسته

• حاکمیت تاریخی ایران بر جزایر تنب و ابوموسی
• مناقشه جزایر سه‌گانه ایرانی در خلیج‌فارس
• تنب بزرگ
• تنب کوچک
• منطقه نازعات
• جزیره‌های خلیج‌فارس
• مقیم خلیج‌فارس

پانویس

منابع

• جعفری ولدانی، اصغر، جزیره بوموسی و جزایر تنب بزرگ و تنب کوچک، تهران، ۱۳۷۶.
• اسناد نام خلیج‌فارس، میراثی کهن و جاودان
• حق‌شناس، سید علی، حاکمیت تاریخی ایران بر جزایر تنب و بوموسی، تهران، سنا، ۱۳۸۹.

پیوند به بیرون

• جزایر سه‌گانه
• سفر احمدی‌نژاد به ابوموسی
• فصلنامه یاد ویژه خلیج‌فارس۳۷۶ ص ۱۵ مقاله ۱۳۸۵
• روزنامه شرق
• یادداشت تفاهم 1971 [۳]
• بازخوانی ابعاد حقوقی مالکیت ایران بر جزایر سه‌گانه در گفتگو با پیروز مجتهدزاده