الشتر مرکز شهرستان سلسله در شمال استان لرستان در غرب ایران است. مردم الشتر به زبان لکی صحبت می‌کنند. شهر الشتر یکی از زیباترین منطقه‌های گردشگری استان لرستان می‌باشد، که همواره مورد توجه عده زیادی از گردشگران استان لرستان و ایران می‌باشد، و به دلیل منطقه جغرافیایی دارای آب و هوای معتدل است.

تاریخ

برخی خاورشناسان سرزمین کهن الشتر را همان «نیسا» دانسته‌اند که داریوش در کتیبة بیستون از آن یاد کرده‌است، ولی پورداود در این نظریه تردید کرده‌است، زیرا نیسای یاد شده متعلق به دورة ماد، و از مکانهای مهم پرورش اسب بوده‌است (ص ۲۸۸–۲۹۰). آثاری چون سفالهای منقوش و اشیاء برنزی که در دشت الشتر کشف شده‌اند، نشانة آبادانی این سرزمین در دوره‌های کهن است (استاین، ۲۹۱–۲۷۷؛ گدار، ۲۵، ۲۶؛ واندنبرگ، ۹۵). حمدالله مستوفی به وجود آتشکدة اروخش (یا اردخش، اردحش، اروحش) که قبلاً در آنجا وجود داشته، اشاره کرده‌است (ص ۱۰۷). اصطخری به موقعیت مکانی الشتر اشاره کرده، و آنجا را از شهرهای جبال دانسته که در ۱۰ فرسخی نهاوند و ۱۲ فرسخی شاپورخواست بوده‌است (ص ۱۹۷). ابن حوقل الشتر را در میان راه ری به شاپورخواست نوشته است (۲/۳۵۸ . در حدود سدة ۶ ه. ق. الشتر از تختگاههای برسقیان بوده‌است (ظهیرالدین، ۵۶؛ راوندی، ۲۲۹). در نیمه نخست همان سده در الشتر، گروهی از امیران با برسق‌ِ الشتر بر ضد مسعود بن ملکشاه سلجوقی هم عهد شدند. سلطان پس از آگاهی به الشتر رفت و امیران از کردة خویش پشیمان شدند و سلطان نیز از گناه آنان درگذشت (همان‌جا)، اما طغرل پس از شکست از برادرش مسعود هنگام فرار به سوی خوزستان، وزیر خویش خواجه قوام الدین درگزینی را در الشتر به دار آویخت (ظهیرالدین، ۵۵). در دورة صفویه حکومت الشتر به امیران کرد سپرده شد (اسکندربیک، ۱۴۱). در اواخر سدة ۱۳ش، دژ استواری که قلعة مظفری نام گرفت، در خاور الشتر، توسط مهدی خان امیرالعشایر و مهرعلی خان امیر منظم ساخته شد (فرهنگ جغرافیایی ایران، ۶/۲۱). مدتی مهرعلی خان در این قلعه حکمرانی کرد و موجبات ناامنی در شمال لرستان را فراهم آورد، ولی سرانجام توسط حاکم نظامی لرستان دستگیر و اعدام شد (استارک، ۲۱، ۲۲). می‌توان گفت که این ناامنیها مانع آبادانی الشتر در سده‌های اخیر بوده‌است (ظل السلطان، ۶۰۸؛ استارک، ۲۲). این آبادی مدتی به نام قلعة مظفری و مرکز دهستان الشتر شناخته می‌شد (فرهنگ جغرافیایی ایران، همان‌جا؛ اسامی... ، ۲۷۶، ۲۷۸؛ گزارش... ، ۱۰). همچنین در آغاز سدة حاضر به این نواحی «سلسله» نیز گفته می‌شده‌است و ییلاق برخی ایلات و طوایف لک مانند ترکاشوند ، یوسف‌وند و حسن‌وند و کولی‌وند بوده که بیشتر آن‌ها در ۱۳۱۲ش تخته‌قاپو شدند (کریمی، ۱۶۰؛ رزم آرا، ۹۶، ۹۷، ۱۰۷، ۱۱۲. در تاریخ‌های گذشتگان از جمله تاریخ گزیده نوشته حمدالله مستوفی از شانزده ولایت به عنوان کردستان یاد شده‌است. حمدالله مستوفی در سال ۷۴۰ هجری نخستین کسی بود که اسم کردستان و شانزده ولایت آن را آورده‌است:

کردستان و آن شانزده ولایت است و حدودش به ولایات عرب و خوزستان و عراق عجم و آذربایجان و دیاربکر پیوسته‌است. آلانی، الیشتر، بهار، خفتیان، دربند، تاج خاتون، دربند رنگی، دزبیل، دینور، سلطان آباد، چمچمال، شهر زور، کرمانشاه (قرمیسین) هرسین، وسطام.

زبان

ساکنان الشتر از طوایف لک به زبان لکی مکالمه می‌کنند. زبان لکی از زبان‌های ایرانی شاخه شمال غربی است حدود یک‌ونیم میلیون نفر شامل یک میلیون نفر با زبان مادری (۲۰۰۲) به این زبان سخن می‌گویند..

نام‌شناسی

نام آن بصورت نیسا، الیشتر، لاشتر، الاشتر و اشتر در کتابهای قدیمی ضبط شده‌است.برای اولین بار حمداله مستوفی از الشتر نام می برد در کتاب نزهت القلوب در سال ۷۴۰ ه.ق و آن را جز نواحی کردنشین معرفی می‌کند که دارای آتشکده اروخش است نام دیگر این شهر قلعه مظفری بوده‌است. الشتر مرکز منطقهٔ سلسله می‌باشد.

در حال حاضر جز حسنوندها که در همان سلسله پراکنده هستند قسمت اعظمی از ترکاشوند‌ها و کولیوند‌ها و یوسف وند‌ها به شهرهای کنگاور، هرسین، دره‌شهر،آبدانان،اندیمشک منطقه الوارگرمسیری، کرج، کلاردشت و رودهن مهاجرت کرده‌اند. اَلَشْتَر، شهری از شهرستان سلسله در استان لرستان است. نام الشتر در مآخذ اسلامی به صورتهای لاشتر (اصطخری، ۱۹۷؛ ابن حوقل، ۲/۳۵۸، ۳۶۰)، لیشتر (حدود العالم، ۴۰۷؛ ابن اثیر، ۱۰/۳۹۸؛ راوندی، ۲۰۹، ۲۲۹) و اشتر (ظهیرالدین، ۵۵) آمده است. یاقوت آن را به دو گونة اشتر و لاشتر آورده، ولی تلفظ محلی آنجا را لیشتر دانسته است (۱/۲۷۶، ۳۴۱). وجه اشتقاق آن را، برخی با کلمة ایشتار (عشتر) ممکن دانسته‌اند (باستانی، ۲۸۶–۲۸۷)، ولی مبنای علمی برای این گفته وجود ندارد.

مردم‌شناسی

ساکنان این منطقه را لکها تشکیل می‌دهند. این منطقه دارای بزرگانی در شعر و ادب بوده‌است که بیشتر به زبان لکی شعر می‌سروده‌اند همچون میرزاشفیع مصدق (شاعر و عارف) از طایفه یوسفوند ملا حقعلی (عارف و شاعر تاریخی شهر) از طایفه سیاهپوش و ملاپریشان، ملا منوچهر (ناظم زبان لکی)، و... اشاره کرد.

• لک‌ها از اقوام غربی ایران می‌باشند. و به زبان لکی تکلم می‌کنند، و جز اقوام کرد و لر نمی‌باشند.
• الشتر از ایلات و طوایف لک شامل : ایل حسنوند ،ایل ترکاشوند ، ایل یوسفوند ، ایل کولیوند تشکیل شده‌است.

گردشگری

آثار تاریخی: قلعه مظفری، پل کاکارضا، پل هنام، تپه گریران، دژ شینه الشتر از شهرهای زیبای لرستان از نظر مناظر طبیعی می‌باشد. از جمله مناطق طبیعی آن می‌توان به منطقه تفریحی و سراب کهمان، کوههای مهاو و گرین، آبشار آوتاف، منطقه تفریحی و سراب کاکارضا، سراب پاپی، چشمه گولم کاو، سراب پرسک، سراب زز، سراب هنام، سراب امیر، سراب صیدعلی (دوآب)، تپه شهدا اشاره کرد. آثار تاریخی بر جای مانده در نزدیکی الشتر از این قرار است: پلی بزرگ منسوب به ابوالنجم بدربن حسنویه (حک ۳۶۹–۴۰۵ق) و نیز گورهای متعدد منسوب به خاندان برسقیان (گلزاری، ۱/۲۲۶؛ ایزدپناه، ۱/۵۸)

راههای ارتباطی

شهر الشتر باجاده فرعی آسفالته به طول حدود ۱۵ کیلومتر از دو سمت شمال و جنوب به راه اصلی خرم‌آباد به کرمانشاه متصل می‌شود. همچنین با جاده‌ای از سمت شرق به راه اصلی بروجرد-خرم‌آباد وصل می‌شود. از سمت غرب نیز به بخش فیروزآباد و از آنجا به نورآباد و دیگر مناطق لک نشین مرتبط است. روستاهای مومن آباد، فیض آباد (ورمزیار)، حق ندر (حق نیر)، دکاموند، دره تنگ، دهرحم (ده رحیم)، آهنگران، امیر، هنام، تملیه، سیاهپوش و جوانمرد از روستاهای مشهور این دیار می‌باشد. الشتر در ۴۸ و ۱۵ درجه طول شرقی و ۳۳ و ۵۱ درجه عرض شمالی، و در ارتفاع ۱٬۶۰۰ متری از سطح دریا قرار گرفته‌است. این شهر در ۴۸ کیلومتری شمال خرم‌آباد (مرکز استان) و ۱۱ کیلومتری راه خرم‌آباد به نورآباد واقع شده که ادامة این راه پس از عبور از هرسین، به کرمانشاه منتهی می‌شود (فرهنگ جغرافیایی آبادیها، ۳۴؛ نقشة راهها). شهر الشتر در دشتی به همین نام قرار گرفته‌است و کوههای گرین و خرگوشناب از رشته کوههای زاگرس میانی از دو سوی شمال و خاور آن را در برگرفته‌اند. همچنین کوه بازگیران، نثار پهن و سیاهدل در فاصلة کمتری در شمال خاوری، خاور و جنوب خاوری آن قرار دارند (فرهنگ جغرافیایی آبادیها، ۳۳؛ نقشة عملیات). آب و هوای این ناحیه از لرستان، معتدل و نیمه خشک است و حداکثر دمای آن در تابستان به ۳۹ و حداقل آن در زمستان به ۷- سانتی‌گراد می‌رسد. رودهای فصلی متعددی از ارتفاعات شمالی و خاوری به سوی دشت الشتر جاری است که از میان آن‌ها تنها مسیر رودخانة فصلی کَهمان از مرکز بخش می‌گذرد (فرهنگ جغرافیایی آبادیها، ۳۳–۳۴). دامنه‌های شمالی کوه گرین، سرچشمة آب‌های جاری به سوی نهاوند است (نقشة عملیات). بنابر افسانه‌ای کهن، این سرچشمه (کوهها) طلسمی داشته (در متن: دو طلسم) به نقش گاو ماهی بر تودة برف و یخ که گویا حامی و نگهبان آن بوده‌است (یاقوت، ۱/۲۷۶، به نقل از ابن فقیه)

جستارهای وابسته

• فهرست شهرهای استان لرستان
• فهرست طایفه‌های لرستان
• فهرست جاذبه‌های گردشگری در استان لرستان
• مناطق لک‌نشین
• ایل حسنوند
• ایل ترکاشوند
• ایل یوسفوند
• ایل کولیوند
• مردم لک

منابع