ایرانشهر (بلوچی : اڃرانشهر) یکی از شهرهای استان سیستان و بلوچستان ایران است که نام پیشین آن پهره بوده است. این شهر در مرکز بلوچستان قرار دارد.

شهرستان ایرانشهر با مساحتی بالغ بر ۳۰۲۰۰ کیلومتر مربع و با ارتفاع متوسط۵۹۱ متر از سطح دریا در فاصله ۳۴۵ کیلومتری مرکز استان سیستان و بلوچستان واقع و ۱۵ درصد وسعت استان را به خود اختصاص داده‌است و همچنین سومین شهر پرجمعیت استان می باشد؛ و ازشهرهای ایران که دارای فرمانداری ویژه می‌باشد. مکانهای تاریخی و دیدنی ایرانشهر، می‌توان قلعه ناصریه که در مرکز شهر قرار دارد. قلعه بمپور که در بخش بمپور ۲۰کیلومتری غرب شهر قرارگرفته، اب گرم بزمان، مجتمع تفریحی بوستان و مجتمع نخلستان ومکانهای دیگری نام برد.

تاریخچه

کهن ترین منابعی که از ایرانشهر نامی به میان آورده اند منابع تاریخی یونانی و لاتین می باشند که در آنها از شهر پورا (pura) به عنوان پایتخت ساتراپی اصلی گدروزی نام برده اند. ساتراپی نامیست که یونانیان به طور کلی به شهربانی های مختلف شاهنشاهی هخامنشیان اتلاق کرده اند.از دیگر نام هایی که در تاریخ به این شهر از بلوچستان اتلاق می شد می توان پره، پهره و معرب آن فهره را نام برد. در این منطقه می‌توان آثاری از اولین سکونتگاه های بشر را یافت. سایت‌های باستانی مانند بمپور و خوراب و اسپیدژ و غیره، از جمله این مکان‌ها هستند. همچنین، وجود قلعه‌های متعدد در این شهر نشان از رونق و اهمیت آن در ادوار گوناگون می دهد، قلعه بمپور به دوره ساسانیان باز می‌گردد و قلعه ناصری در زمان قاجاریان ساخته شده است. شهر بمپور از زمان افشاریان تا زمان قاجار به عنوان مرکز حکمفرمایی بلوچستان جنوبی شناخته می‌شده است، اما پس از دوره قاجار و مرکزیت یافتن ایرانشهر، بمپور اقتدار خود را از دست داد.

مردم شناسی

دین ۹۳ درصد از مردم شهرستان ایرانشهر اسلام است که از این میزان ۹۰ درصد سنی بوده و ۱۰ درصد شیعه هستند. از شیعیان منطقه، ۳ درصد فارس و مابقی به علاوه تمامی اهل سنت بلوچ هستند. بلوچ های شیعه ایرانشهر اکثرا از شهره های بزمان و دلگان هستند. مردم این منطقه از کشاورزی، دامداری، صیادی، صنایع دستی و تجارت امرار معاش می‌کنند.مردم این منطقه اکثرا درونگرا بوده اما فرهنگ عشیره ای، آن‌ها را به هم متعهد و همبسته می‌کند. همچنین، درصد بالایی از جمعیت مناطق روستایی ایرانشهر را عشایر تشکیل می‌دهند که عموما در سیاه چادرها و کپرهای ساخته شده از شاخ و برگ نخل خرما زندگی می‌کنند. عمده معیشت این قشر از طریق نگه داری دام به خصوص بز انجام می‌شود.

جمعیت

بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این مکان ۱۱۳٬۷۵۰ نفر (۲۷٬۲۴۸ خانوار) بوده‌است.

فرهنگ

زبان

زبان مردم این منطقه بلوچی و فارسی بوده که در مناطق مختلف با گویش‌های مختلف رواج داشته و مانند زبان‌های گیلکی و کردی، ریشه‌ای پهلوی دارد. از جمله گویش‌های منطقه می‌توان به بمپوری، ایرندگانی، ابتری، دامنی، بزمانی، سرحدی، دلگانی و نرماشیری اشاره کرد. اولین محققی که لهجه‌های بلوچی را بیشتر بطور سیستماتیک مورد مطالعه قرارداد ویلهلم گایگر Wilhelm Geiger بود. او بلوچی را به دو لهجه اصلی تقسیم کرده و بلوچی شمالی (سرحدی) و بلوچی جنوبی (مکرانی) نامید. وی همچنین بلوچی جنوبی را به گروه‌های شرقی و غربی و بلوچی شمالی را به گروه‌های شمالی و جنوبی که به ترتیب توسط طوایف لغاری و مری نمایندگی می‌شدند تقسیم کرد. گیگر برای نشان دادن تفاوت لغوی لهجه‌ها به این واقعیت اشاره می‌کند که بلوچی شمالی به میزان بالایی از زبانهای هندی همسایه لغت اقتباس می‌کند در حالیکه بلوچی جنوبی بیشتر دارای لغات اقتباس شده با ریشه فارسی می‌باشد.ترجمه و نقل از جهانی (۸۹)

یکی دیگر از محققین لهجه‌های بلوچی «سر جرج گریرسون» می‌باشد. او لهجه‌های بلوچی را به شرقی و غربی تقسیم کرد. وی معتقد بود که بلوچی غربی در محدوده حکومتی بریتانیا دارای سه لهجه می‌باشد و آنهارا بر اساس منطقه عمده‌ای که در آن صحبت می‌شوند، لهجه کراچی، کیچی و پنجگوری نامید.

محقق برجسته دیگری که به صورت سیستماتیک لهجه‌های بلوچی را مطالعه کرده‌است پروفسور جوزف الفنبین می‌باشد، او در کتاب «زبان بلوچی، لهجه‌شناسی بامتن» برای نشان دادن تفاوت بین لهجه‌های مختلف، لیستی شامل آواشناسی، دستور (صرف و نحو) و لغت تهیه کرده و آن را به عنوان معیار مقایسه شباهت‌ها و تمایز لهجه‌ها بکار برده‌است.نقشه جغرافیایی لهجه‌ها

زبان و لهجه در ایرانشهر اغلب لهجه بلوچی آنهم از نوع ایرانشهریسربازیلاشاریسرحدی، بزمانی و… می‌باشد؛ و زبان فارسی نیز در این شهر موجود می‌باشد؛ و سایرلهجه‌ها و زبان‌های کشور نیز وجود دارد.

صنایع دستی

بدون تردید مهم ترین و مشهور ترین صنایع دستی ایرانشهر سوزن دوزی است که دارای شهرت جهانی می باشد.شهرستان ایرانشهر واقع در بلوچستان در سال ۱۳۹۷ به عنوان شهر ملی سوزن دوزی ثبت شد. اما از صنایع ظریفه دیگر رایج و مشهور در این شهرستان می توان گلیم بافی ، حصیر بافی ،پولک دوزی و سکه دوزی را نام برد.

جاذبه‌های گردشگری

• قلعه ناصری
• غار کرمانچی
• رودخانه دامن
• تالاب جازموریان
• کوه بزمان
• بازار روز ایرانشهر
• چشمه آبگرم کتوکان
• چشمه آبگرم بزمان
• چشمه آبگرم کنتی
• خانه آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای خامنه‌ای در زمان تبعید

بیمارستانهای ایرانشهر

• بیمارستان خاتم‌الانبیا (ص)
• بیمارستان ایران

دانشگاه‌های ایرانشهر

• دانشگاه علوم پزشکی ایرانشهر
• دانشگاه آزاد ایرانشهر
• دانشگاه ولایت
• دانشکاه پیام نور ایرانشهر
• دانشگاه کشاورزی ایرانشهر
• دانشگاه فرهنگیان ایرانشهر
• دانشگاه علمی کاربردی ایرانشهر

خیابان‌های مهم ایرانشهر

• خیابان امام علی (روزبه)
• بلواربلوچ (خاتم)
• بلوارمعلم
• بلوار کشاورز

• ￷ بلوار مکران
• بلوار هنرمندان
• بلوار شهید بهشتی (غریب آباد)
• بلوار ابوذر
• خیابان امام خمینی
• خیابان طالقانی
• خیابان شهید مالکی
• خیابان فردوسی
• خیابان نور
• خیابان آزادی
• خیابان مولوی
• خیابان فارابی
• خیابان حافظ
• خیابان درزاده
• خیابان الزهرا
• خیابان فارابی
• خیابان رازی

خیابان کلینک

میدان‌های مهم ایرانشهر

• -میدان عاشورا (رو به روی قلعه ناصری)
• میدان جمهوری اسلامی
• -میدان خاش
• -میدان ولایت
• -میدان آزادگان
• -میدان قدس
• -میدان مادر
• -میدان سرباز
• -میدان ارتش
• -میدان کلینک

بافت تاریخی ایرانشهر

محله‌های ایرانشهر

• -نوک آباد
• -کهنه کلات
• کوشکوک
• -مک مراد
• -ده کلا
• -کارگر
• -جگرد
• -غریب آباد
• -نوک آباد سرهنگ
• -اسدآباد
• -سردرگان
• -زیباشهر
• -سجادشهر
• -گمرک (راهنمایی رانندگی قدیم)
• -دولت آباد
• -چاه جما
• -شهرک بافت بلوچ
• -شهرک شهیدنامجو
• گندمکان
• -کلینک حسن خانی
• -کلینک اعظم خانی
• -کشکوریان
• -گراباد (زیباشهر)

پارک و فضای تفریحی ایرانشهر

• پارک فجر (خیابان شهید مالکی)
• پارک شهدا (خیابان نور)
• پارک بوستان (فلکه سرباز)
• پارک بعثت (خیابان آزادی جنوبی)
• پارک بانوان
• پارک معلم
• پارک کودک

هتل‌ها

• -هتل ایرانشهر
• -هتل اسلامی (نیمه فعال)
• -هتل تالار قصر

حمل و نقل

فاصلهٔ ایرانشهر با شهرهای بزرگ

موقعیت جغرافیایی ایرانشهر

فرودگاه

فرودگاه ایرانشهر فرودگاهی در کشور ایران با کد یاتا IHR و ایکائو OIZI است که در شهر ایرانشهر قرار دارد.

منابع

• اطلس گیتاشناسی استان‌های ایران، تهران: مؤسسهٔ گیتاشناسی، ۱۳۸۳ خورشیدی، ص۱۳۰.
• نام شهردار