زابُل، یکی از شهرهای ایران در استان سیستان و بلوچستان است. این شهر مرکز شهرستان زابل است. فرمانداری زابل در سال ۱۳۹۲ به فرمانداری ویژه و معاونت استانداری ارتقاء یافت. زابل (زابلستان) در قدیم (سکستان یا سجستان (سیستان) و نیمروز نامیده می‌شد. محلی که امروز زابل نامیده می‌شود در گذشته زمین‌هایی با تپه‌هایی از سبزه زارها و رسوبات دریایی بوده که قسمتی ازآن در مسیر رودخانه هیرمند قرار داشته‌است. با کم شدن آب رودخانه بر وسعت خشکی‌های اطراف آن افزوده شد و با اتصال این منطقه به روستای حسین‌آباد، آبادی بزرگی تشکیل گردیده‌است. بعدها تأسیس پادگان نظامی بر اهمیت آن افزوده‌است. در سال ۱۳۱۴ هجری شمسی بر طبق مصوبه هیئت وزیران، آن آبادی را زابل نامیدند و در سال ۱۳۱۶ خورشیدی به مرکز سیستان تبدیل شد. زابل بیشتر آثار تاریخی و باستانی را در استان به خود اختصاص داده است -یکی از پربارترین این آثار شهر سوخته با تمدن چندین هزار ساله در ۷۰ کیلومتری زابل واقع شده‌است. سازمان بهداشت جهانی زابل را آلوده‌ترین شهر دنیا در سال ۲۰۱۶ نامید.

علت نامگذاری و تاریخچه

در راستای اعمال قدرت دولت تمرکزگرای پهلوی بر سراسر ایران که از تنوع قومی و فرهنگی بالایی برخوردار بود تلاش صورت میگرفت تا با پیروی از تحولات روساختی در ترکیه ، شعار ناسسونالیستی ایرانی پیش برده شود و به همین دلیل به صورت دستوری و بسیار شتابزده بسیاری از اسامی با پسوند و پیشوند شاه ، پهلوی ، شاهپور و غیره جایگزین شد. در همین راستا اسامی برخی از اماکن تاریخی و اسطوره‌ای که مربوط به حوزه فرهنگ ایران باستان میشد اما بر اساس تقسیمات جدید آن اماکن در حوزه فعلی ایران قرار نداشت و در کشورهای همسایه واقع شده بود بنوعی که کشورهای همسایه تمام افتخارات تاریخی و بار فرهنگی آن اماکن را بنفع خود مصادره میکردند احیای این‌گونه اسامی نیز در فهرست تغییرات قرار گرفت. زابل نیز که با توجه به فرهنگ ایران باستان و ادبیات شاهنامه‌ای ، مهد پهلوانان نامی ایران به‌شمار می‌امد با اینحال در دوران معاصر تا عصر پهلوی اول مکانی به این نام در ایران وجود نداشت و در عوض زابل و زابلستان نام مکانهایی در کشور افغانستان بود. ازین رو در دوره پهلوی اول به منظور حفظ و احیای ارزش‌های ملی ایران باستان ، حسین‌آباد یا به عبارتی نَصرَت‌آباد بر اساس مصوبه فرهنگستان به زابل تغییر نام یافت. این درحالیست که حسین‌آباد قدمتی کمتر از دویست سال دارد و نام و نشانی نیز از زابل تاریخی در خود ندارد.

شهرستان زابل در قدیم سیستان و نیمروز و... خوانده می‌شد. محلی که امروز زابل نامیده می‌شود بیش ازآن زمین‌هایی با تپه‌هایی از رسوبات دریایی بود که قسمتی از آن درمسیر رودخانه قرار داشت با کم شدن آب رودخانه بر وسعت خشکی‌های اطراف آن افزوده شد و بااتصال این منطقه به روستای حسین‌آباد، آبادی بزرگی تشکیل گردید. بعدها تأسیس پادگان نظامی بر اهمیت آن افزود. در سال ۱۳۱۴ شمسی طبق تصویب‌نامه هیئت وزیران، آن آبادی را زابل نامیدند و در سال ۱۳۱۶ شمسی به مرکز سیستان تبدیل شد. از ارتفاعات مهم این شهرستان کوه خواجه و قلعه رستم است که درغرب زابل قرار دارد. در فراز این کوه تصویری از رستم پهلوان که گرزی دو سر دردست دارد، نقش بسته‌است. در دامنه‌های جنوبی آن نیز ویرانه‌های بناهای منسوب به دوره اشکانیان به جا مانده که در زمان خود بسیار با شکوه بوده‌است. زابل امروزی شهری به نسبت توسعه یافته و مجهز به انواع خدمات مورد نیاز جامعه شهری است.

جمعیت

جمعیت این شهر بر پایه آمار سرشماری سال ۱۳۸۵ برابر با ۱۳۰٬۶۴۲ نفر است.

اماکن گردشگری و تاریخی

آتشکده کرکویه • تخت عدالت • کوه خواجه • قلعه سام • سه کوهه • شهر سوخته • دهانه غلامان • قلعه رامرود • قلعه مچی • قلعه تپه • قلعه رستم • قلعه کهک کهزاد • چاه نیمه • آرامگاه خواجه غلطان • زیارتگاه بی‌بی دوست • ارگ خان ملک کیانی •

صنایع دستی

• پشتی و گلیم‌بافی
• قالی‌بافی
• توتن‌سازی (بلم‌سازی)
• تولید ابزارآلات موسیقی
• کلوچه و نان‌پزی
• حصیربافی یا خولک‌بافی
• پرده‌بافی
• خومک دوزی (خامه دوزی بر روی لباس مردانه)

تربیت بدنی

این شهرستان از وجود ۱ استادیوم، ۹ میدان فوتبال، ۴ زمین والیبال، ۱۰ زمین بسکتبال، ۲۸ سالن ورزشی و ۳ ورزشگاه بهرمند می‌باشد. سرانه فضای ورزشی سرپوشیده به ازای هر هزار نفر ۳۳ متر مربع و سرانه فضای ورزشی روباز ۵۷ متر مربع برای هزار نفر جمعیت است.

امور تولیدی و اقتصادی

منابع آب و خاک

در سال ۱۳۸۲ حجم آب‌های زیر زمینی در شهرستان زابل – میلیون متر مکعب بوده که معادل – درصد کل آب‌های زیر زمینی استان می‌باشد. همچنین کل منابع آبهای سطحی در این شهرستان ۹۶ میلیون متر مکعب بوده که حدود ۵۰ میلیون متر مکعب از این آب‌ها برداشت شده‌است.

کشاورزی، منابع طبیعی و دامپروری

در سال زراعی ۸۳–۱۳۸۲ سطح زیر کشت محصولات زراعی و باغی شهرستان زابل بالغ بر ۲۵۸۶۱ هکتار است که ۱/۱۶ درصد از سطح کشت زیر کشت استان را تشکیل می‌دهد. از این مقدار ۵۶/۱ درصد به کشت باغات و ۱/۱۶ درصد به زراعت‌های سالانه اختصاص دارد. محصولات عمده زراعی شهرستان غلات، محصولات جالیزی و نباتات علوفه‌ای می‌باشد. طی همان سال، ۱۱۸ واحد صنعتی پرورش و نگهداری دام و طیور در سطح شهرستان فعال بوده‌است. همچنین میزان تولید شیر، گوشت قرمز، گوشت مرغ و عسل به ترتیب ۳۷، ۱/۷، ۳ و – هزار تن بوده‌است. لازم است ذکر شود این شهرستان دارای ۳۱۶ واحد پرورش ماهی با تولید ۱۰۸هزار تن می‌باشد.

جنگل و مرتع

در سال ۱۳۸۲ شهرستان زابل، ۴۷۴۵۹۵ هکتار مرتع وجود داشته و مقدار علوفه قابل برداشت از این مراتع صفر تن بوده‌است. مساحت جنگل‌های طبیعی شهرستان ۱۱۰۰۰ هکتار و مساحت جنگل‌های مصنوعی نیز ۱۶۳۳ هکتار می‌باشد.

صنعت و معدن

تعداد صنایع موجود شهرستان زابل ۷۲ واحد می‌باشد که تعداد – واحد آن در نقاط روستایی و تعداد – واحد بقیه در نقاط شهری مستقر می‌باشند. در سال ۱۳۸۲ تعداد ۲ کارگاه فعال مسئولیت استخراج معادن را به عهده داشته که عمده‌ترین معادن موجود در سطح این شهرستان عبارت‌اند از: کرومیت – مرمر – سنگ لاشه. سهم شهرستان از کارگاه‌های معدنی فعال استان ۳/۱۳ درصد می‌باشد. میزان تولیدات اسمی سالانه گروه معدنی غیر فلزی – تن می‌باشد که – درصد تولیدات معدنی کل استان را به خود اختصاص داده‌است.

پیوند به بیرون

• سایت شهرداری زابل
• سایت فرمانداری ویژه زابل

منابع

• اطلس گیتاشناسی استان‌های ایران، تهران: ۱۳۸۳، ص۱۳۰.
• مختصات
• دانشگاه زابل
• شهرستان زابل