بسطام نام شهری در شهرستان شاهرود استان سمنان در ایران است. این شهر در ۶ کیلومتری شمال شرقی شاهرود و در بخش بسطام جای دارد و بر اساس سرشماری مرکز آمار ایران در سال ۱۳۸۵، جمعیت آن، برابر با ۷٫۷۲۴ نفر بوده‌است. بسطام از غرب به رشته کوه‌های شاهوار و شهر مجن و از شرق به منطقه میامی و دشت کویر و از شمال و شمال غرب به استان گلستان مرتبط می‌باشد.

پیشینه تاریخی

تاریخ این شهر به قبل از ورود اسلام به ایران مشخص نیست. بنابر یک روایت حاکم خراسان در زمان خسروپرویز که نام وی «بسطام نام» بود، این شهر را بنا گذاشته‌است. با توجه به این روایت این شهر را باید شهرهای تأسیس‌شده در دوران شاپور دوم ساسانی دانست. در دورهٔ عباسیان، این شهر دومین شهر ایالت قومس و تالی دامغان بود و پس از حملهٔ مغول رو به انحطاط رفت.

قدمت این شهر به ۸۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح می‌رسد و آثار معروف آن از تپه معروف سنگ چخماق در شمال بسطام دیرینگی این شهر را به نمایش می‌گذارد. در گذشته رشته قنات‌های بسیاری در این شهرجاری بوده که تماماً دارای آبی گوارا و شیرین بود و در حال حاضر قنواتی مانند قنات صادق خان که قدمت آن به حدود بیش از ۵۰۰ سال می‌رسد هنوز از اهمیت بسیاری برخوردار است و آب شیرین آن در تابستان بسیار سرد و در زمستان گرم است.

گستهم= بسطام: گستهم در اوستا برابر است با منشور و نیز پهلوانی در شاهنامه که در زبان تازی بسطام شده‌است و نام شهری در استان سمنان می‌باشد

شرایط طبیعی

شهر بسطام آب و هوایی مطبوع در تابستان و سرد در زمستان دارد. باغات زردآلو سراسر شهر را احاطه کرده‌اند. عمده درآمد مردم از همین طریق است. این شهر از سویی به سبب مجاورت کوه‌های شاهوار و ابر دارای زمستانهای سرد و طولانی است و از طرفی دیگر به دلیل همجواری با کویر دارای آب و هوایی کوهپایه‌ای است و بی شک یکی از خوش آب و هواترین نقاط استان سمنان است.

در جلسهٔ هیئت وزیران در تاریخ ۲۳ خرداد ۱۳۸۶ که در سمنان برگزار شد، این شهر به استناد مادهٔ ۸ قانون تشکیل سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، به‌عنوان شهر نمونهٔ گردشگری بین‌المللی تعیین شد.

مشاهیر

• بایزید بسطامی
• فروغی بسطامی
• عارف بسطامی
• قاضی ظهیرالدین بسطامی

گردشگری

جاذبه‌های طبیعی

دشت بسطام که در منطقه شرقی شاهوار از سلسله جبال البرز واقع گردیده به خاطر محصور بودن در میان کوه‌های تپال، بدشت، سیاه کوه و البرز از حاشیه کویر جدا گشته و وفور چشمه ساران، قنوات و چاه‌های عمیق، منطقه‌ای خوش آب و هوا را پدیدآورده که سرتاسر آن را باغات سر سبز و خرم پوشانیده‌است.

• پارک سر آسیاب بسطام

جاذبه‌های تاریخی

• برج کاشانه بسطام
• مسجد شیخ بسطامی

ضرب‌المثل‌های بسطام

• وچه‌ها (بچه‌ها) مردم اویه (آب رو) برهنه هنکنن (می کنن)

vecheha mardom ouye berahneh honkonan زرنگی و جسارت بعضی افراد نسبت به دیگران را نشان می‌دهد.

• تشت که ازپشت بم (پشت بام) بیفته جرینکسش (صداش) همه همشنوین (می شنون)

tasht ke ez poshte bom biyofteh jeringaseshe hameh hemeshnavan نشان از علنی شدن یه راز می‌باشد

• آفتوی (آفتابه) که هنم باشه (نمی‌شود) زیر غلبیر (غربال) قایم (پنهان) کنی.

Aftoye keh henombashe zire ghalbir ghayom koni حقیقت را نمی‌توان با سر و صدا یا با حرکات ظاهری پنهان کرد.

• اگر فیلبن (فیلبان) سرفیل نباشه (نباشد) هندوستن (هندوستان را) خوهوینه (خواب می‌بیند).

Agar filbon sare fil nobashe hendustone khohevine. هنگام اعتراض به آدم جسور و دیوانه اطلاق می‌شود که اگر بر سرش سرپرستی نباشد دست به هرکاری می‌زند.

• از سوز دلم خوشگل هرقصم (می‌رقصم).

Ez suze delom khoshgel heraghsom. در مقام تخفیف به دختری که خواستگار ندارد، ولی‌های و هوی و قال و قیل می‌کند گفته می‌شود.

• آسمن (آسمان) ریسمن (ریسمان).

Asemon rismon به جواب پرت و پلا گفته می‌شود.

• آش کشک خاله ته (خاله‌ات است) بخوری پاته (پایت است) نخوری جاته (جایت است).

Ashe kashke khalete bokhori pate nokhori jate. انجام این کار برعهده شماست و به حساب شما گذاشته می‌شود، حال هر طور که می‌خواهی رفتار کن.

• اولاد حلار (حلال) زاده به دائیش هره (می‌رود).

Olade halarzade be daish hereh. درمقام طرفداری از زن وبچه، زن و فامیل زن گفته می‌شود.

• از بی کسی به گربه هنگم (می‌گویم) خان باجی.

Ez bikesi be gorbe hengom khan baji. کسی که پشت و پناهی ندارد برای دلداریش چنین می‌گویند.

• انقد (آنقدر) که هنچری (می‌چرید) کو دمبت (دنبه است).

Enghad ke hencherri ku dombet. آنقدر که حرص می‌زنی و چشم طمع به مال مردم داری و حلال وحرام سرت نمی‌شود کو پس‌انداز و مال و منال و سرمایه‌ات.

• غُلوم سیا خون بِدیه

gholome sia khoon bediye وقتی کسی کاری را با ترس و لرز زیاد انجام می‌دهد

• برگرفته از کتاب فرهنگ مردم شهرستان شاهرود

جاذبه‌های تاریخی و باستانی

بر اساس کاوش‌های صورت گرفته در تپه باستانی سنگ چخماق، پیشینه تاریخی شهر بسطام را تا هفت هزار سال برمی‌شمارند. بناهای تاریخی به یادگار مانده از قرون اولیه اسلام در این شهر حاکی از فرهنگ غنی اسلامی است که همچون گوهری گران‌بها در سینه تاریخ کشور می‌درخشند. نوع معماری، گچ بری و کاشی کاری‌های بکار رفته در این مجموعه بناها جزو آثار ارزشمند و منحصربه‌فرد ایران است.

خواهرخواندگان

• نیشابور، خراسان

جستارهای وابسته

• جمعیت شهرهای استان سمنان

منابع