13.9K
شوش شهری است با ۵٫۶ کیلومتر مربع مساحت در ۱۱۵ کیلومتری شمال غربی اهواز بین ۳۲ درجه و ۲ دقیقهٔ عرض شمالی و ۴۷ درجه و ۱ دقیقهٔ طول شرقی نسبت به نصفالنه...
شوش شهری است با ۵٫۶ کیلومتر مربع مساحت در ۱۱۵ کیلومتری شمال غربی اهواز بین ۳۲ درجه و ۲ دقیقهٔ عرض شمالی و ۴۷ درجه و ۱ دقیقهٔ طول شرقی نسبت به نصفالنهار گرینویچ قرار دارد. بلندی شهر شوش از سطح دریا ۸۷ متر و فاصلهٔ هوایی تا تهران ۴۷۹ کیلومتر است. فاصلهٔ زمینی شوش تا تهران ۷۶۶ کیلومتر، تا اهواز ۱۱۵ کیلومتر، تا دزفول ۲۴ و تا اندیمشک ۳۸ کیلومتر است. حدود ۱۳۲۹ هـ. ش به مرکز بخش تبدیل شد.
شوش از اوایل هزارهٔ چهارم ق. م، موجودیت خویش را در صحنه تاریخ نشان داده و از همان ابتدا به عنوان مرکزی هنری، صنعتی، تجاری و سیاسی محسوب میشدهاست. شهر شوش، در زمان ایلامیها به خاطر همین موقعیت ویژه، به عنوان پایتخت سیاسی، مذهبی انتخاب گردیده و تا سال ۶۴۰ ق. م؛ که این شهر توسط آشور بانیپال، پادشاه آشور، ویران گردید، اهمیت خود را حفظ کرده بود.
شهر شوش، در زمان داریوش هخامنشی (۵۲۵ ق. م) مجدداً رونق گذشتهٔ خود را بدست آورد و در طول حکومت هخامنشیان، از این شهر به عنوان پایتخت زمستانی استفاده شدهاست.
در این شهر از دورههای دیگر تاریخی ایران مثل: سلوکیان، اشکانیان، ساسانیان و دوره اسلامی، آثار و مدارک فراوانی بدست آمدهاست. این ویژگیها باعث گردیده که این شهر به عنوان موزهای از دورههای مختلف پیش از تاریخ و تاریخی و اسلامی ایران (تا قرن ۵ هجری قمری) تبدیل گردد.
شهر باستانی شوش از مراکز تمدن قدیم، از معروفترین شهرهای دنیا، پایتخت چند هزار سالهٔ مملکت عیلام و همچنین پایتخت زمستانی امپراطوری هخامنشی بودهاست. حمزه اصفهانی شوش را چنین توصیف نموده: شوش به معنی شهر زیبا، باصفا، خوب و لطیف. در تورات و در قاموس موسی دربارهٔ شوش آمدهاست: شوشن یا شوشان در عبری زنبق بوده، در یونان سوسنای میگفتند و نامهای دیگرش «سوسا» «سوس» بوده، قسمت بزرگی از ولایت شوش و عیلام را هم «سوسیانا» یا «سوزیانا» میگفتند. شوش یا شوشن نام همهٔ گیاهان تیره سنبل و زنبق و نرگس و اسپرغم بهشمار میرود. شوش در قرون وسطی آباد و مرکزی بزرگ برای خوزستان بودهاست که در آن روزگار چندین شهر، آبادی و حومه داشته و در آن شهر قلعهای محکم و قدیمی، بازارهایی با شکوه و مسجدی با ستونهای گرد وجود داشتهاند. این شهر به داشتن منسوجات ابریشمی خام، ترنج، انار و نیشکر معروف بودهاست. آرامگاه دانیال نبی در شهر شوش واقع گردیدهاست. شوش در دوره اسلامی نیز مدتها از شهرهای پرجمعیت و پررونق بود، هنگامی که مرکز خوزستان به اهواز منتقل شد شوش کمکماهمیت خود را از دست داد. در طبقات پایینتر این شهر آثاری بدست آمده که باستان شناسان آنها را مربوط به ۸ هزار سال پیش میدانند.
شهر باستانی شوش مرکز تمدن عیلام بوده که واقع در یکصد و پنجاه کیلومتری شرق رود دجله در استان خوزستان است، شوش از حدود ۲۷۰۰ قبل از میلاد پایتخت بوده و این پایتختی تا پایان امپراتوری هخامنشی ادامه مییابد که بالغ بر ۳۰۰۰ سال میشود. اطلاعات تاریخی موجود نشان میدهد که عیلامیان در این شهر و منطقه ۲۰۰۰ سال به مرکزیت شهر شوش پادشاهی داشتهاند، تا قبل از حملهُ مغول شوش بسیار آباد بود و مردمان زیادی در آن زندگی میکردند و تنها بعد از حملات ویرانگر مغول بود که قابلیت سکونت شهر کمتر میشود اسناد دربارهُ عیلام پس از سدهُ بیست و پنجم پیش از میلاد یافت میشود. حتی در این هنگام نیز برای به دست آوردن حداکثر مدارک باید در لابلای سطور کتیبههای چندی که به جا مانده گشت، در این مورد خاص دو مدرک وجود دارد که عبارت هستند از آجر نوشته و دیگری گِل نوشته، طبق اظهارات پروفسور ارفعی که سالها بر روی این الواح کار کرده و متن آنها را برگردان نموده، موضوع گِل نوشتهها خرید و فروش زمین، وصیتنامه، فرزند خواندگی و غیره است که فرانسویها آن را در چهار جلد منتشر کردهاند.
اما آجر نوشتهها بیشتر در ساخت پرستشگاهها به کار میرفته و دربارهٔ ایزدان مردم شوش باستان بودهاست، در آن دوران هر پادشاهی که پرستشگاهی میساخته خودش را در قالب این آجر نوشتهها معرفی میکرده که برای مثال پسر کیست و پادشاه کجا بودهاست و میگوید برای سلامت و طول عمر خود این پرستشگاه را برای یکی از خدایان ساخته و ابراز امیدواری میکند که آن خدا زندگی دیرپایی به او بدهد، همچنین اشاره میشود که چه بخشی از پرستشگاه را ساختهاند یا چه پادشاهی قبل از آنها پرستشگاه را ساخته یا تعمیر کردهاست، در عیلام و مرکز آن شهر شوش، مانند سراسر خاور زمین در روزگاران نخستین، حوزهُ فعالیت زن، محدود به خانه نبود. زن نیز مانند مرد اسناد امضا میکرد، به داد و ستد میپرداخت، ارث میبرد، وصیت میکرد که پس از مرگش چگونه به تقسیم میراث او بپردازند، در اسناد عیلامیِ نخستین، بارها به ذکر نام مادر، خواهر، یا دختر پادشاه برمیخوریم، مدارک موجود متعلق به دورهُ به اصطلاح کلاسیک اشاره دارند، دین عیلام ماهیت چند خداگرایی داشت، متأسفانه نام برخی از ایزدان، تنها به وسیلهُ پندارنگاری اکدی نوشته شدهاست اما این بدان معنی نیست که بر فرض مثال نام ایزد خورشید، که در زبانهای سامی شمش خوانده میشد به همین گونه نیز در عیلام تلفظ میگردید، در اینجا نام وی بی تردید تلفظ به کلی متفاوت داشت و ناخونته خوانده میشد، دو ایزد در کتیبهها و نوشتههای شاهی عیلام از اهمیت زیادی برخوردار بودند، این دو ایزد یکی هوبان و دیگری اینشوشیناک نام داشتند، نام ایزدِ نخستین غالباً با نشانههای پندارنگاری اکدی نوشته میشود که وی را «بزرگ» معرفی میکند که معنی تحتالفظی نام اینشوشیناک ایزد شوش بود، اگر چه ممکن بود پادشاهان، این ایزدان را برتر از خودشان اعلام کنند، اما چندین قطعه و بریدهُ سفالین به گونهای مادر-ایزد اشاره میکنند و صدها تندیس گِلی کوچکِ این ایزد که در جریان خاکبرداریهای شوش پیدا شده، حکایت از آن دارند که همهُ مردم عیلام و شوش از سر صِدق او را میپرستیدند.
در عیلام مانند دیگر سرزمینهای روزگار باستان. نفرین صلاح مؤثری بود، قدرت دعا به درگاه ایزدی توانا از این کمتر نبود و چون پادشاه نمایندهُ خدا بر زمین بود. روش سوگند خوردن برای درستی گفتهای به نام رئیس محلی یا پادشاه و فرمانروای بزرگ. روشی بسیار مطلوب بود، بعدها طرفهایی که در شوش با یکدیگر قرارداد میبستند غالباً به درگاه ایزدان اینشوشیناک و ایشمه کاراب دعا میکردند شهر باستانی شوش روزگاری مرکز برخورد دو تمدن مهم بوده، که هریک به سهم خود در دیگری تأثیر داشتهاست، یکی تمدن میانرودان ودیگری تمدن عیلام. قرار گرفتن این منطقه در شمال خلیج فارس و نیز همسایگی با میانرودان در پیدایش این وضع ویژه تأثیر بسیاری داشتهاست، شوش در دوره هخامنشیان شکوه گذشته خویش را بازیافته و چهار راه شرق و غرب گردید. با توجه به اهمیت و موقعیت جغرافیایی و سیاسی خاص شوش بود که راههای بسیاری و به ویژه راه بزرگ موسوم به راه شاهی ارتباط این شهر را به نقاط گوناگون جهان برقرار کرد، راه شاهی که در دوره هخامنشیان و به دستور داریوش بزرگ ساخته شد، شهر شوش، پایتخت سیاسی دولت هخامنشیان را به پاسارگاد، تخت جمشید و دیگر شهرهای امپراتوری، از جمله شهر نامی سارد پایتخت کشور لیدیه پیوند میداد، میتوان گفت اداره سرزمین پهناور ایران و حفظ امنیت آن و انتقال سریع یگانهای نظامی و گسترش بازرگانی و ترابری و تسهیل در امر مسافرت از مهمترین عوامل ساخت و گسترش شبکه راهها در این دوره بودهاست، از سوی دیگر ایجاد راهها و برقراری امنیت و تسهیل و بازرگانی، خود موجب پیوند و آشنایی ملتهای گوناگون گردید که این امر مایه انتقال فرهنگها و باورهای گونهگون گردید و بسیاری از نظرات فلسفی و باورهای دینی از این راه میان ملتها مبادله شد، به سبب اخلاص مسلمانان شیعه و یهودیان ایران به حضرت دانیال، شوش یک دهکدهٔ مسکونی است. امروزه شهر شوش در شمال استان خوزستان از یادمانهای تاریخی کهن، دیگر آن شکوه و اهمیت دیرین خود را دارا نیست. نامهایی مانند سوس، شوشا، سوسه، سویس و سویز که در بعضی مناطق شمال آفریقا وجود دارد نیز مرتبط با نام شهر شوش است مهاجران ایرانی و عرب که از این منطقه به شمال آفریقا مهاجرت کردهاند این نامها را در دوره اسلامی رایج نمودهاند شهر شوش در دوره قبل از اسلام شهرت بینالمللی داشته و به همان اندازه شهرت داشته که بابل، کلده، لیدی، نیل و…
تپه جوی در شمال تپه جعفرآباد، تپه بند بال، بوهلان و تپه معروف آکروپل شوش از تپههای معروف پیش از تاریخ منطقه شوش هستند که آثار متعددی در آنها پیدا شدهاست و به دوره سوزیانا تعلق دارند و در این تپهها آدمیان در روستاها ساکن شدهاند و در این منطقه تپههای باستانی بسیاری دیده میشود و آنهایی که نام برده شدند معروفترین هستند، شوش بخشی از کشور ایران است که اولین آثار شهرنشینی و تجارت در آن ظهور کردهاست و انسان در نه هزار سال پیش از میلاد در این منطقه کشاورزی میکردهاست، در این منطقه پیشرفت خانهسازی و تشکیل خانواده همزمان با بینالنهرین صورت گرفتهاست، از هزاره چهارم پیش از میلاد از شوش کوزههای دراز باریک به دست آمدهاست. اوایل هزاره سوم پ م بر لوحهای گلی خط تصویری نوشته شدهاست که کلید واژه آن هنوز رمز گشایی نشدهاند. این لوحهها برای مصارف تجاری ساخته شدهاست. در این دوره تاریخی ایلامیها در شوش قدرت گرفتهاند.
شوش یکی از قدیمیترین شهرهای جهان است. حفاریهای باستانشناسی نشان میدهد که این منطقه در ۹۰۰۰ سال پیش از میلاد محل سکونت کشاورزان بوده. آنها از زندگی خود آثاری بر جای گذاشتهاند که اکنون به صورت تپههای گوناگون باستانی کشف شدهاست، در ۵۰۰۰ سال پیش از میلاد در این مکان مردم در قلعه زندگی میکردند و از ۴۰۰۰ سال پیش زندگی در شوش به صورت شهری درآمدهاست، این منطقه که بین رودهای کرخه و دز قرار دارد پایتخت سیاسی ایلامیها بودهاست. قلعه ایلامیها روی تپهای در مرکز شهر شوش واقع بوده که فرانسویها روی آن قلعه جدیدی احداث نمودهاند. در کنار آن تپه شاهی قرار دارد که احتمالاً به صورت زیگورات بودهاست و در نزدیکی آن تپه صنعتگران قرار دارد. آشوربانیپال بین سالهای ۴۶۵–۴۶۰ قبل از میلاد شهر شوش را فتح کرد و آن را مانند دیگر فتوحات آشوریها با خاک یکسان کرد. داریوش اول هخامنشی آنجا را بازسازی نمود و کاخ آپادانای خود را در تپه شاهی برپا نمود. خشایارشا نیز در شوش زندگی میکردهاست. در زمان اردشیر اول متأسفانه در اثر آتشسوزی بزرگی اکثر بناهای شوش از بین رفتند. بقایای این آثار باستانی در قرن بیستم از زیر خاک بیرون آمدند. قسمت عمدهای از آنها در اثر تسطیح دشت خوزستان برای اهداف کشاورزی از بین رفتهاست و جنگ هشت ساله ایران و عراق نیز خسارات زیادی به آثار باستانی وارد کردهاست. حفاریهای غیرمجاز ساکنین دشت و حمله باستان شناسان غربی، باعث شدهاست قسمت عمدهای از این آثار از بین برود یا به موزههایی همچون لوور برسد.
در ۵۰۰۰ سال پیش از میلاد آنها با احداث آبراهها و سدهایی مشکل آبرسانی را حل نمودهبودند.
باستان شناسانی همچون گیرشمن و ژان پرو بقایای ساختمانهای عظیمی را در تپههای شوش کشف کردند که نشان از اهمیت این تپهها در منطقه میدهد. در کل دشت شوش تپههای فراوانی وجود دارد و نشان میدهد در پهنه عظیم این دشت اجتماعات ان پراکنده کشاورزی وجود داشتهاست که مرکز همه آنها در شوش بوده و همگی از نظر فرهنگ صنعت و نحوه زندگی با هم وحدت داشتهاند. در سالهای جدید نیز تعارض و تصرفاتی احتمالاً ناخواسته در محدودهٔ دامنهٔ تپهها به وجود آمده که ناشی از همان بحث همیشگی تعیین عرصه و حریم میباشد، بر اساس پیماننامههای بینالمللی، هر گونه مداخله در عرصهٔ یک اثر تاریخی یا مجموعه تاریخی شامل تعمیر یا نوسازی از جمله حذف یا اضافه کردن تنها با کسب مجوزهای قانونی از سوی میراث فرهنگی، ممنوع است، در سال ۱۳۶۷ مجموعه باستانی شوش با ۴۰۰ هکتار تعیین عرصه و حریم شد، مجدداً در فروردین سال ۱۳۸۷ و بنا بر برآرودهای جدید عرصهٔ این محوطه ۱۲۰۰ هکتار اعلام شد، پس از چند سال به بهانه توسعهٔ شهر جدید شوش، عرصهُ ۱۲۰۰ هکتاری به ۸۰۰ هکتار کاهش یافت اما ظاهراً این عرصهٔ تصویب شده باز هم در امان نیست
بنیامین تودلایی جزو نخستین جهانگردان اروپایی است که به شوش سفر کرد و بدون انجام عملیات حفاری تشخیص داد که این منطقه همان شوشان تورات است، باستان شناسان انگلیسی، که پیشتر در حال کاوش در منطقهُ بینالنهرین بودند به دلیل هزینه بر بودن عملیات ترجیح دادند که فعلاً به این پروژه ورود نکنند.
۳۰ سال بعد دو زوج فرانسوی به نامهای مارسل و مادام ژان دیولافوا هنگام سفر به ایران پی به اهمیت این منطقه و تپههای باستانی آن بردند، مادام دیولافوا که سفرنامهای دربارهُ مسافرت به ایران نوشته و به نام سفرنامهُ دیولافوا مشهور است توضیحات کاملی دربارهٔ این منطقه میدهد، در هنگام رجعت به فرانسه موضوع را با مدیر موزه لوور در میان گذاشته و خواهان تخصیص بودجهای جداگانه برای تحقیق و حفاری در منطقه شوش شدند، بعد از قبول درخواستشان مجدداً به ایران بازگشتند و این بار از طریق دکتر تولوزان پزشک فرانسوی ناصرالدین شاه، در تاریخ ۱۶ ذی القعده ۱۳۱۲ برابر با ۱۲ اردیبهشت ۱۲۷۴ توانستند مجوزی را که در پی آن بودند به دست بیاورند. اولین قرارداد حفاری در همین زمان انجام شد مشروط به این موضوع که به آرامگاه دست نزنند مگر برای بازسازی. تمام هزینهُ حفاری بر عهده دولت فرانسه قرار گرفت و ایران از هرگونه تعهد در مورد هزینه فارغ شد، برای اجرا و نظارت بر مفاد این قرارداد شخصی به نام عبدالرحیم خان انتخاب شد تا بر کار فرانسویان نظارت داشته باشد، این قرارداد از آن جهت ننگین بود که این دو زوج فرانسوی در هنگام تقسیم آثار به عهد و روح قرارداد عمل ننموده و ۵۵ صندوق از آثار تاریخی را بدون اطلاع عبدالرحیم خان از ایران خارج و به فرانسه منتقل کردند،
با اطلاع ناصرالدین شاه از این موضوع به فرانسویها اعلام میشود که ادامه قرارداد منتفی است و ایران در نظر دارد کاوشهای باستانشناسی را متوقف کند. با مختومه شدن این قراداد هیئت فرانسوی به ایران بازمیگردند تا وسایل حفاری را جمعآوری کرده و به فرانسه برگردانند که این کار با نظارت فردی به نام میرزا تقی خان انجام شد اما این بار نیز این دو زوج فرانسوی با دادن رشوه به میرزا تقی خان ۳۲۷ صندوق از آثار تاریخی ایران و این منطقه را با کشتی خارج میکنند، بحثهای بسیاری در این زمینه صورت میگیرد که هیچکدام به نتیجه نمیرسد چرا که فرانسویها در مصاحبههایشان ادعا میکردند که این اشیاء توسط دولت قاجار در اختیار آنها قرار گرفته، چیزی که ناصرالدین شاه کاملاً منکر آن بود، طبق اسناد تاریخی، مصاحبهها و همچنین کتب مستشرقین بعدی ثابت شده که در مواقعی حتی با زور و تهدید این آثار باستانی از ایران خارج شدهاند، پنج سال بعد از این قرارداد در ۲۰ مرداد ۱۲۷۹ قراردادی جدید در یازده فصل تنظیم میگردد که با عنوان قرارداد مظفرالدین شاه مشهور است، بنا بر این قرارداد جدید. امتیاز انحصاری کاوشهای باستانشناسی در تمام ایران به مدت ۶۰ سال به دولت فرانسه واگذار میگردد، بعد از گذشت ۲۷ سال از این قرارداد در نهایت مجلس شورای ملی وقت در تاریخ ۲۵ مهر ۱۳۰۶ و در دورهُ پنجم قانونگذاری، این قرارداد را به شکلی مشروط ملقی و مفاد آن را غیرقانونی اعلام میدارد، پس از آن ادارهُ عتیقات برای رسیدگی به امور باستانشناسی تأسیس گردید. بنا بر اظهارات پروفسور ارفعی، تا پیش از گیرشمن کاخ آپادانا مورد کاوش قرار گرفته آن هم یه صورت بسیار زشتی که منجر به تخریب محوطه گردید، دمورگان و رولان منکم در این منطقه بیشتر به دنبال اشیای عتیقه و باستانی بودند تا شناخت علمی منطقه، دلیل این مدعا این است که با باقیماندههای پرستشگاهها و کاخها در آن منطقه خانههایی ساخته شد و گیرشمن به عنوان یک باستانشناس کتیبههای ارزشمند باستانی را در ساخت گاراژی که پای پلکان قلعه وجود دارد به کار بردهاست. از سال ۱۹۶۸ میلادی مطابق با ۱۳۴۷ شمسی پس از بازنشستگی رومن گیرشمن، ژان فرانسوا پرو سرپرستی هیئت کاوشهای باستانشناسی در شوش را بر عهده گرفت، پرو یک سال بعد کار خود را به همراه دانیل لایری در کاخ هخامنشی آپادانا آغاز کرد که این شروع فعالیت منجر به کشف کتیبههای کاخ و مجسمهُ داریوش بزرگ شد، پرو حدود ۱۵ سال سرپرست هیئت باستانشناسی شوش بود، بنا بر اسناد موجود پرو جزو معدود باستان شناسانی بوده که به صورت علمی و ارزشمند در این منطقه کاوش میکرده نه به قصد تخریب یا غارت. در سالهای اخیر نیز تعارضاتی به محدودهُ باستانی صورت گرفته، بنا بر اظهار مدیر ادارهُ میراث فرهنگی استان خوزستان، طبق توافق با شهردار شوش از این پس هیچ گونه مجوز عمرانی، ساخت و ساز و گودبرداری بدون استعلام از میراث فرهنگی صادر نمیشود و جلوی تمامی فعالیتهای تخریب و گودبرداری جدید که اکنون در حال انجام است گرفته خواهد شد، همچنین قرار بر این شد که یک دفتر فنی در این زمینه راهاندازی شود تا بدین وسیله طرحهای ساخت و ساز و معماری توسط کارشناسان میراث فرهنگی انجام گیرد
با ساماندهی انبارهای قلعه شوش چندین شی استثنایی منحصر به فرد کشف گردیده، این اشیاء که تاکنون ناشناخته باقیمانده بود شامل تصویر معبد کلبهای، قایق بادبانی سفالی، انبوه مهر کتیبه دار و گل نوشتههایی به خط آغازین ایلامی است، عباس علیزاده مسئول ساماندهی قلعه شوش با اعلام این خبر افزود: به غیر از تکههای سفال و ظروف سالم سفالی، انبارهای شوش شامل انبوهی از استخوان هایجانوری، ریز تیغه و اشیای سنگی است که هیئت فرانسوی موفق به چاپ و نشر آنها نشده بود، علیزاده که مدرس دانشگاه شیکاگو میباشد افزود: این یافتههای جدید هماکنون در دست پژوهشگران و دانشجویان ایرانی و خارجی به منظور مطالعه و استفاده به عنوان منابع رساله کارشناسی ارشد و دکترا قرار گرفته. این قایق یک مدل قایق بادبانی سفالی مربوط به دوره ۴۴۰۰ سال پیش از میلاد شوش است، این شی با ارزش از حفاریهای تپه آکروپل، محل سکوی بلند مذهبی شوش پیش از تاریخ به دست آمده که کاشفان آن این شی را بخشی از یک ظرف پنداشته بودند.
مقدسی میگوید: مردم شوش و توابعش حنبلی و جبّی، و نیمی از مردم اهواز شیعه اند، حنفی بسیار نیز آنجا هست. فقیهان و پیشوایان بزرگ دارند. مردم جندی شاپور و شوشتر حنفی و شافعی هستند و در رامهرمز همه رنگ یافت میشود.
آرامگاه دانیال نبی در ساحل شرقی رودخانه شاوور، رو به روی تپه ارگ، واقع و مدفن یکی از پیامبران بنی اسرائیل دانیال است که در تورات یک کتاب با دوازده باب به او اختصاص دارد. بقعه شامل دو حیاط است که دور تا دور آنها حجرهها و ایوانهایی ساخته شدهاست، بقعه در انتهای حیاط دوم که بزرگتر و وسیع تر است ساخته شدهاست. این حیاط از سه طرف دارای اتاقهایی است که برای اقامت زوار ساخته شدهاست. مقبره در ضلع مقابل مربع مستطیل حیاط دوم واقع و دارای مساحت کوچکی است که دور آن را دالانی فرا گرفتهاست، در این بقعه ضریحی و در زیر آن مرقدی با سنگهای زرد قدیمی بدون نوشته و لوح قرار دارد. در زیر بقعه زیرزمینی به طول و عرض ۳ در ۷ و ارتفاع ۱٫۸۰ واقع است. بنای بارگاه که بر روی زمین واقع میباشد اتاقی است که ضریحی آهنین در آن قرار دارد. سقف محوطه بقعه که ضریح در آن قرار دارد آینهکاری است و دریچههای نورگیری بر روی هشت گوش زیر گنبد تعبیه شدهاست. بدنه گوشوارهها و بدنههای دیواره اتاق ضریح، گچبری قدیمی دارد که روی آن را رنگ کردهاند. پیهای بقعه قطور و قدیمیاند. ورودی به محل اتاق ضریح شرقی است و ورودی به حیاط نیز شرقی میباشد. هشتی ورودی به بقعه ایوانی است که چهار متر عرض دارد و از دو طرف دو کفش کن بدان راه دارد و آیینه کاری شدهاست. دو نیم مناره کوتاه در دو طرف در ورودی و دو گلدسته بر فراز جبهههای در ورودی بنا شدهاست. پیشانی هشتی، منارهها، گلدستهها و همچنین سردر و پیشانی و اطراف ورودی حیاط اول با کاشیهای رنگارنگ بسیار زیبایی کاشی کاری شدهاست. پیشانی ضلع شرقی بنای بقعه، کاشیکاری شده و عبارت «افوض امری الی الله و من یتوکل علیالله» بر آن نوشته شدهاست. در سمت چپ جبهه ورودی نیز همین نقش تکرار شدهاست. اتاق ضریح به ابعاد ۷ در ۷ متر است. گنبد بارگاه دانیال پیغمبر به صورت کثیر الاضلاعی شش ضلعی در ۲۵ طبقه مُضَرَس است که بر قاعده مدور استوار شده و در سال ۱۳۳۰ هجری قمری دو گلدسته بدان افزوده شدهاست. گنبد نیز بعد از خرابی گنبد اصلی در سال ۱۲۸۷ هجری قمری به دست حاج ملا حسین معمار - پدر معمار سازنده گلدسته ها- ساخته شدهاست.
یکی از بناهای تاریخی و مذهبی شهرستان شوش، آرامگاه دعبل خزاعی است حسن بن علی معروف به دعبل خزاعی که به شاعر اهل بیت مشهور است. گفته میشود این شاعر متولد سال ۱۳۴ هجری قمری و هم عصر چهار امام بودهاست. در بخش شمالی شهر باستانی شوش، در قبرستان قدیمی این شهر و در کنار بقعه امامزاده عبدالله بن علی، آرامگاه شخصیتی واقع شده که یکی از چهرههای بزرگ فرهنگی جهان تشیع در قرون دوم و سوم هجری بهشمار میرود. شخصیتی که توانست با نبوغ بینظیر خود، شیعیان را اعتلای بیشتری بخشد. وی در روزگاری میزیست که خلفای بنی عباس ظالمانه تمام امور زندگی مردم را در دست داشتند، بیشتر این خلفا به سرودن و شنیدن شعر، به ویژه در مدح آنها اهمیتی وافر میدادند. شاعران زیادی در این زمان، با سرودن شعرهایی در مدح ایشان هزاران هزار جایزه و صله دریافت میکردند.
اوایل دهه ۷۰ شمسی بود که شهرداری شوش اقدام به ساخت مجسمه نمادین برای دعبل خراعی کرد. شهرداری نام یکی از میادین اصلی این شهر را نیز به میدان دعبل خراعی تغییر داد، پس از چند ماه بدون اظهار نظر خاصی دربارهٔ دلایل برکناری مجسمه، این اثر هنری از محل نصب برداشته شد و به محوطهُ حرم دعبل خزاعی منتقل شد. میدان دعبل خراعی نیز به نامی دیگر تغییر نام داد. پس از سالها که این مجسمه در گوشهای از حیاط حرم نگهداری میشد، مجدد این مجسمه را به انبار شهرداری شهر شوش منتقل کردند. پس از حدود ۲۰ سال فعالان اجتماعی شهر شوش نصب مجدد این مجسمه را که یکی از مؤلفههای هنری فرهنگی شهر بود خواستار شدند. در این خصوص نماینده مردم شهرستان شوش در مجلس شورای اسلامی ایران نیز در آستانه ثبت جهانی این شهر تأکید به نصب مجدد این مجسمه کرد. رئیس شورای شهر شوش و دیگر هنرمندان نیز خواستار نصب این مجسمه در شهر شدند.
بالاخره پس از سالها تلاش فعالان میراث فرهنگی، شهرداری شوش مجسمهای از دعبل خزاعی را در ورودی شهر شوش نصب کرد.
هوای شوش گرم و خشک است. در مرکز این شهرستان بالاترین دما در تابستان بالای ۶۷ درجه سانتیگراد و کمترین دمای ۱ درجه بالای صفر است آب و هوای این شهر متأثر از اثر پرفشار جنب حارهای است که باعث میشود بعضی از ایام تابستان هوا شرجی باشد، از ۲۱۹ روستای این شهرستان فقط ۱۵۵ روستا آب دارند. از ۴۰۱۵ روستای خوزستان ۱۱۱۸ روستا فاقد آب هستند و فقط ۳۰۲ روستا به وسیلهٔ تانکر آبرسانی میشوند.
محوطه تاریخی شوش به عنوان هجدهمین اثر جمهوری اسلامی ایران در فهرست میراث جهانی به ثبت رسید. پس از بررسی پرونده ثبت جهانی محوطه باستانی شوش، این پرونده روز ۱۳ تیر ماه ۱۳۹۴ در نشست یونسکو در شهر بن آلمان به ثبت جهانی رسید. پرونده میراث فرهنگی شوش شامل کاخ شائور، آپادانا، دروازه شرقی، هدیش، شهر پانزدهم، روستای هخامنشی، مسجد جامع شوش و مجموعه بناهای دوره اسلامی، تپههای آکروپول و قلعه فرانسویها است. در پرونده شوش، تپه باستانی آن با در نظر گرفتن معیارهای چهارگانه کمیته میراث جهانی در خصوص حفظ اصالت، یکپارچگی، مدیریت و حفاظت محوطه مورد ارزیابی و بررسی قرار گرفت. باستان شناسان فرانسوی که در دوره قاجار نخستین کاوشها را در این منطقه انجام دادند. بر اساس برآوردهای اولیه نزدیک به ۴۰۰ هکتار از این محوطه را به عنوان عرصه باستانی شوش تعیین کردند اما در بررسی باستانشناسی که از سوی کارشناسان میراث فرهنگی انجام شد، محوطه باستانی شوش به اضافه حریم آن تا ۸۰۰ هکتار افزایش یافت.
حیات اقتصادی شهر شوش با احداث راه اصلی تهران – خرمشهر و راهآهن سراسری آغاز گردید. اهمیت تاریخی آن نیز موجبات توجه و جذب جهانگردان و مشتاقان زیارت بارگاه دانیال نبی را فراهم آورد به نحوی که با افزایش جمعیت این شهر در سال ۱۳۳۵ دارای شهرداری گردید و با احداث سد دز شبکه خطوط انتقال انرژی، سیستم آبیاری مدرن، ایجاد کشت و صنعتها به خصوص هفت تپه و واحدهای صنعتی متعدد منطقه شمال خوزستان به خصوص ناحیه اطراف، شهر شوش شاهد تحول اقتصادی عظیمی است که جایگاه ویژهای در اقتصاد ملی و توسعه کشور بدست آورد. با فراهم شدن زمینههای مناسب سرمایهگذاری و توسعه فعالیتهای جدید اقتصادی در منطقه بخش خدمات ویژه بازرگانی و مبادله کالا از یک سو، خدمات بانکی و اداری از سوی دیگر گسترش یافت به نحوی که بخش عظیمی از نیروی انسانی شاغل در منطقه را به خود جذب نمود. در شهر شوش نقش بخش خدمات و بازرگانی برجسته تر از سایر بخشها است.
شتر شوشی از جاذبههای کمتر معرفیشده این شهر است. شوش دارای بیش از سه هزار نفر شتر است که تراکم این شترها در روستای عنکوش منطقه چنانه شوش است. شهرستان شوش در زمینه پرورش شتر ازجمله مناطق مستعد در ایران به حساب میآید.
وجود سه رودخانه کرخه، دز و شاوور شهرستان شوش را از نظر کشاورزی در استان خوزستان ویژه و ممتاز نمودهاست، وجود پوشش گیاهی اطراف رودخانه کرخه و دز امکان ایجاد بزرگترین اماکن تفریحی منطقه را به وجود آوردهاست. اراضی مستعد کشاورزی، رودخانههای پرآب دائمی، سفرههای آبهای زیرزمینی سطح نسبتاً وسیع جنگل در حواشی رودخانه، سواحل و آببندهای متعدد، مراتع و مراکز کشت و صنعت در شهرستان شوش سبب شدهاند که فعالیت کشاورزی (زراعت، دامداری و صید ماهی) مهمترین فعالیت اقتصادی منطقه بهشمار آید و بالاترین جمعیت فعال را به خود جذب نماید و در این میان بخش زراعت از اهمیت ویژهای برخوردار است بهطوریکه ۸۵ درصد شاغلین بخش کشاورزی را به خود مشغول کردهاست. در بررسی وضعیت دما و بارش شهرستان شوش مشخص شده که این منطقه حداقل در ۶ ماه از سال با کمبود بارش مواجهاست و از آنجایی که سالانه سطح وسیعی از اراضی به زیر کشت زراعتهایی چون گندم، نیشکر، ذرت، برنج، چغندرقند میرود بهرهبرداری و توزیع آبهای سطحی منطقه از اهمیت ویژهای برخوردار است، در سال ۱۳۹۱ و بنا بر اظهارات رئیس جهاد کشاورزی شوش، کشت سویا در سطح شهرستان شوش آغاز شدهاست، ایشان با اشاره به اینکه استقبال چندانی از محصول سویا نمیشود افزود: ۵۰ هکتار از مزارع شهرستان شوش برای کشت محصول سویا آماده شدهاست اما با وجود خرید تضمینی دولت در این محصول، با این حال کشاورزان از کشت سویا استقبال چندانی نمیکنند. این در حالی است که شرایط آب و هوایی خوزستان برای کشت سویا مناسب است، این مقام مسئول همچنین دربارهُ کشت برنج گفت: هنوز برای تأمین آب این محصول به توافقی قطعی نرسیدهایم چرا که در شرایط کنونی در سطح شهرستان شوش برداشت آب از حوضهُ کرخه کاملاً ممنوع شدهاست و هنوز از تصمیمات جدید در حوزهُ شاوور خبری نداریم که آیا در این منطقه مجوز کشت تابستانه صادر خواهد شد یا خیر، کشت برنج به صورت تدریجی انجام میشود و تا زمانی که آب وجود داشته باشد برای کشت اقدام میشود و پس از کشت مشخص میشود که چه میزان از اراضی شهرستان زیر کشت برنج رفتهاست، شهرستان شوش به دلیل نقش بسیار زیادی که در تولید گندم و محصولات کشاورزی کشور دارد به عنوان قطب کشاورزی در جنوب غرب کشور معروف است
سطح بسیار وسیعی از اراضی شهرستان شوش زیر پوشش این سیستم آبیاری میباشد که از کانالهای مدرن درجه ۱ و ۲ تشکیل شدهاست. کل زمینهای زیر پوشش این شبکه ۳۸۹۹۴ هکتار میباشد که بالاترین رقم مربوط به دهستان حسینآباد است که رقم ۱۲۸۵۵ هکتار را به خود اختصاص دادهاست.
بسیاری از اراضی غرب شهرستان شوش که در غرب رودخانه کرخه قرار دارند به وسیله چاههای عمیق و نیمه عمیق آبیاری میشوند و انتظار میرود با بهرهبرداری از سد کرخه و اجرای سیستم کانال کشی آن باعث رشد و توسعه کشاورزی و اقتصادی منطقه گردد. بیشتر محصولات کشت شده شامل گندم و ذرت میباشد ولی صیفی جات مرکبات و شالی کاری نیز در بعضی مناطق رواج دارد. کشت چغندر و نیشکر که از دیر باز در این منطقه رواج داشتهاست به دلیل واردات بیرویه شکر و قند کشت چغندر بسیار کم و کشت نیشکر محدود به اراضی اطراف هفت تپهاست.
<figure>[./پرونده:Choqa_Zanbil_3.jpg ]<figcaption>زیگورات چغازنبیل</figcaption></figure>
زیگورات نیایشگاهی باستانی است که در زمان ایلام (عیلامیها) و در حدود ۱۲۵۰ پیش از میلاد ساخته شدهاست. چغازنبیل بخش بهجامانده از شهر دوراونتش است و در نزدیکی شوش (شهر باستانی) قرار دارد. این سازه در ۱۹۷۹ اولین اثر تاریخی از ایران بود که در فهرست میراث جهانی یونسکو جای گرفت. جامعه بینالمللی برای آن ارزش استثنائی و جهانی قایل است. خاورشناسان زیگورات شوش را نخستین ساختمان مذهبی ایران میدانند. این نیایشگاه توسط اونتاش گال (پیرامون ۱۲۵۰ پ. م)، پادشاه بزرگ ایلام باستان، و برای ستایش ایزد اینشوشیناک، نگهبان شوش (شهر باستانی)، ساخته شدهاست. مکان جغرافیایی زیگورات چغازنبیل در ۴۵ کیلومتری جنوب شوش (شهر باستانی)، در نزدیکی منطقه باستانی هفتتپه است. دسترسی به این اثر باستانی از جادهای انحرافی در جاده شوش به اهواز مقدور است.
در سمت غربی رودخانه شاوور در سال ۱۳۴۷ خورشیدی کاخ جدیدی کشف شد که به سبب همجواری با این رودخانه به همین نام مشهور است. این کاخ دارای تالاری به اندازه ۶/۳۴ *۵/۳۷ متر با ۶۴ ستون است. پایه ستونها از سنگ بوده و دیوارها از خشت ساخته شدهاند. این کاخ در ۳۵۰ متری غرب آپادانا واقع است وتوسط اردشیر دوم بنا گردید.
ایوان کرخه آثار شهری از دوره ساسانیان است و در زمان شاپور دوم ساسانی (۳۷۹–۳۰۹)ساخته شدهاست. این بنا در ۲۰ کیلومتری شمالغربی ویرانههای شوش و ۲۰ کیلومتری جنوب غربی دزفول، در سمت راست رود کرخه در جاده دهلران قرار دارد و کاملترین و بزرگترین شهر مدفون شده ساسانی است. در حال حاضر فقط بخش اندکی از بنا باقی ماندهاست. به موازات دیوار، بنای بلند ۵۵ متری وجود دارد که در آن سه اتاق قابل تمیز هستند، در مرکز، یک سرسرای مربع به ضلع ۷ متر که در شمال و جنوب با دو سرسرای مستطیل (۹متر*۱۷متر) همجوار است. در روی دیوار شرقی، تنها دیوار حفاظت شده تا امروز حرکت قوسهای عرضی به عرض ۶۰/۱ متر با فاصله ۷۲/۱ تا ۵۸/۱ متر مشهود است. در فاصله بین قوسها، دیوار دارای پنجرههای باریکی است که پایه آنها اندکی بالاتر از پاکار قوسها است. ساختمان بوسیله آجر به اضلاع ۲۸ تا ۳۲ سانتیمتر با ملات گچ ساخته شدهاست.
کاخ آپادانای شوش قصر زمستانی شاهان هخامنشی بودهاست. این کاخ به دستور داریوش بزرگ پادشاه هخامنشی در حدود سالهای ۵۱۵_۵۲۱ پیش از میلاد در شوش (شهر باستانی) روی آثار و بقایای عیلامی بنا نهاد شد. دیوارهای کاخ از خشت و ستونهای آن از جنس سنگ است. کاخ داریوش واحدهای مختلفی از جمله تالار بارعام، حرمسرا، دروازه و کاخ پذیرایی و همچنین سه حیاط مرکزی دارد. دیوارهای داخلی کاخ با آجر لعابدار منقوش با طرحهای سپاه جاویدان، شیر بالدار و نقش گل نیلوفر آبی مزین بودهاند که بقایای بهجایماندهٔ آنها در موزههای خارجی و داخلی نگهداری میشوند. مساحت تالار یا کاخ آپادانا ۱۰۴۳۴ متر است. این کاخ که بارگاه یا آپادانه نامیده شده توسط اردشیر دوم تجدید بنا شدهاست. طرح کاخ بنایی کوشک مانند با ۳ ایوان ستوندار در جبهه شمالی، شرقی و غربی آن است. تالار مرکزی با ابعاد ۵۸ در ۵۸ متر است و دارای ۳۶ ستون میباشد. ارتفاع ستونها حدوداً ۲۰ متر است و با ستونهای کله گاوی شکل ساخته شدهاست. ایوانها هر کدام دارای دو ردیف ستون ۶ تایی میباشند. از کلیه مجموعه کاخ ۱۱۰ اتاق و تالار مکشوف گردیدهاست. شش حیاط که سه تای آنها بسیار بزرگ دور یک محور شرقی و غربی قرار گرفتهاند، در داخل مجموعه کاخها وجود داشتهاند که به وسیله یک راهروی بزرگ به بخش شمالی مربوط میگردیدهاست. سه حیاط کوچکتر در بخش شمالی مجموعه کاخ قرار داشتهاند. اتاقها و ساختمانهای مختلف کاخ به وسیله این حیاطها روشنایی گرفته و تهویه میشدند. در سال ۱۸۸۰ میلادی، یک گروه از باستان شناسان فرانسوی این کاخ را از دل خاک بیرون کشیدند و ستونها و سرستونهای کاخ را با اره بریدند و به فرانسه منتقل کردند و امروزه در شوش، فقط چند زیرستون وجود دارد و کاخ به شکل سابقش وجود ندارد. بیشتر اشیاء خارج شده، اکنون در موزه لوور نگهداری میشوند.
محوطه باستانی هَفتتَپه حدود ۱۵ کیلومتری جنوب شرقی شهر شوش واقع شده و همانطور که از نام آن پیداست از تپههای متعددی تشکیل شدهاست. گستردگی این محوطه باستانی به مراتب باعث جلب توجه کاوشگران مختلف قرار گرفتهاست. بررسیهای سطح الارضی که قبلاً مَک آدامز (Robert McC Adams) در این ناحیه انجام داده بود، گویای این مسئله بودند که این محوطه گسترده باستانی فقط در دوره محدودی مسکونی بودهاست. در هفت تپه قسمتی از یک دیوار خشتی و طاقی آجری در هنگام تسطیح زمین و راهسازی توسط بولدوزرهای طرح نیشکر هفت تپه نمایان گردید. این محل توسط هیئت حفاری به عنوان نقطه شروع کار انتخاب شده و با ایجاد شبکهای که دارای خانههای ۱۰ × ۱۰ متر بود که عملیات حفاری از این محل به سمت جنوب ادامه پیدا میکرد. خاکهای ناشی از حفاری در قسمت شمال غربیِ محوطه حفاری، در مجاورت تپهای که مجموعه آرامگاهها بر روی آن واقع شده، انباشته شدهاند. با ادامه کاوش در طول فصلهای بعدی، ترانشههای متعددی به ابعاد ۱۰ ×۱۰ متر حفاری شدند که تعداد آنها مجموعاً حدود ۱۵۰ ترانشه میباشد. در آرامگاه سکوی بزرگی ایجاد شده که توسط دیوارچههای کوتاهی به سه بخش تقسیم میشدهاست. در بخش شمالی هفت اسکلت قرار داشته، بخش میانی که کوچکتر از دو بخش دیگر است، بدون اسکلت و بخش جنوبی دارای دو یا سه اسکلت بودهاست. در پای سکو در جنوبیترین قسمت آرامگاه، مجاور درب ورودی تعداد ده اسکلت بصورتی بی نظم بر روی هم قرار داشتند. به این ترتیب مجموعاً حدود ۲۱ یا ۲۲ اسکلت در معبد پیدا شدهاند. تقسیمبندی سکوی آرامگاه به بخشهای مختلف خود گواه این است که این مقبره برای تدفین اشخاص متعددی ساخته شده و احتمالاً یک آرامگاه شاهی نمیباشد. وجود اسکلتهای متعدد بر روی سکو و انباشته کردن اسکلتهای قدیمی در گوشه آرامگاه نیز این مسئله را تأیید میکند. با توجه به اکتشافاتی که در نقاطِ مختلفِ منطقه انجام شدهاست، درب ورودی آرامگاه پس از هر تدفین با سنگ یا آجر بسته و در هنگام تدفینهای بعدی مجدداً باز میشدهاست. مشاهداتی که در هفتتپه شده، نیز حاکی از این مسئله میباشد. موزهٔ هفتتپه حاوی تمامی اکتشافات فوق است.
کَرخه نام رودخانهای است در جنوب باختری ایران در استان خوزستان. رودخانه کرخه از شمال به سوی جنوب جریان دارد و پس از گذر از کنار آثار شوش باستان به سوی باختر تغییر مسیر میدهد. منطقه کرخه در ۵ کیلومتری غرب جاده ترانزیتی اهواز – شوش به صورت نوار سبز رنگی در حاشیه رودخانه کرخه قرار گرفتهاست. جنگل کرخه زیستگاه اصلی جانوران زیادی در منطقه خوزستان میباشد که مهمترین آنها گوزن زرد است که از گونههای نادر ایران وجهان بهشمار میرود علاوه بر آن گونههای جانوری با ارزشی نظیر انواع پرندگان شامل بلبل خرما، لیکو، دراج و… در منطقه زندگی مینمایند. از پستانداران با ارزش منطقه رودک عسل خوار و گربه جنگلی را میتوان نام برد.
قلعهٔ شوش قلعهای است که توسط ژاک دمورگان فرانسوی برای سکونت باستانشناسان فرانسوی در نزدیکی آرامگاه دانیال نبی در شوش بر روی تپهای تاریخی بناشدهاست. از مهمترین آثار بدست آمده از این تپهها، میتوان به مجسمهٔ معروف ملکه ناپیر اسوستون، لیوان مشهور سفالی شوش به رنگ نخودی و نقش بزکوهی و قانون حمورابی اشاره کرد. این قلعه دارای نقشهای قرونوسطایی است و توسط فرانسویها با استفاده از نیروی کار ایرانی و نظارت خاندان فیلی که امنیت ساخت را بر عهده داشتند و حاج مصطفی دزفولی ساخته شدهاست. ساخت قلعه با استفاده از آجرهای کاخ داریوش هخامنشی (کاخ آپادانای شوش) و تعدادی از آجرهای منقوش به خط میخی چغازنبیل که ناشی از تخریب قسمتهایی از این بناها بوده انجام شدهاست. نقشهٔ قلعه ذوزنقهشکل است، که قاعدهٔ کوچک آن در سمت شمال واقع شده و دور تا دور آن را راهرویی احاطه کرده و چند ردیف اتاق به سمت حیاط، بر گِرد آن قرار گرفتهاست. برج شمالغربی قلعه مربعشکل و برج شمالشرقی، دایرهشکل است.
پارک بادی شوش فضای سبزی است در بدو ورود به شهر شوش از سمت جاده ترانزیت نمایان میشود این پارک محل اسکان رایگان مهمانان در ایام نوروز و محلی برای تفریح مردم شوش است که ساکنین شهر برای گذارندن اوقات فراغت و انجام ورزشهای دلخواه خود به آنجا میرود؛ و در بعضی ایام در شب شبکههای تلویزیونی با ویدئو پروژکتور برای همشهریان نمایش داده میشود.
عید فطر یکی از اعیاد مذهبی شوش و خوزستان است. بارها استان خوزستان برای عید فطر از امتیاز تعطیلی چند روزه برخوردار بودهاست و دلیل این امر حضور مردم عرب در این استان است که عید فطر از اهمیت بالایی نزد آنها برخوردار است. براساس یک سنت دیرینه مردم خوزستان عید را در کنار اعضای خانواده، دوستان و دیگر مسلمانان با شکرگزاری به درگاه خداوند سپری کرده یا پس از بازگشت از نماز افراد کوچکتر به خانه بزرگترهای خود میروند تا عید را به یکدیگر تبریک بگویند. این بازدیدها در محلهها به صورت دسته جمعی صورت میگیرد.
در سال ۱۳۹۰ نیز بحث افزایش عید در خوزستان مطرح بود. در خوزستان، روز عید فطر، از اهمیت و جایگاه بسیار بالاتری در فرهنگ عمومی برخوردار است؛ بدین معنا که گرامیداشت عید فطر، با هنجارها، رفتارها، رسمها و آداب و سنن بسیاری همراه است. مجموعه این آیینها از حدود یک هفته (کمتر یا بیشتر) قبل از فرارسیدن روز عید فطر آغاز و تا حداقل یک هفته پس از روز عید فطر ادامه مییابد.
در این مناطق