چَترود شهری است در استان کرمان ایران. این شهر بسیار خوش آب و هوا بوده و به داشتن بهترین انار در استان کرمان شهرت دارد. انار چترودی معروف‌ترین محصول کشاورزی این شهر است. چترود در بخش چترود شهرستان کرمان قرار دارد. جمعیت شهر چترود بر اساس سرشمارس سال۹۵ مرکز آمار ایران ۱۳٫۲۱۶ نفر بوده‌است.

وجه تسمیه

پیشینه. نام چترود در منابع تاریخی به صورتهای گوناگونی، از جمله جَنْزَروذ، حیروز، جیرود، خبروذ، چتروذ، جیروذ، خمرود و خیرور، ضبط شده‌است (رجوع کنید به اصطخری، ص ۱۶۱؛ مقدسی، ص ۴۶۸؛ حدودالعالم، ص ۱۲۹). ظاهراً نخستین‌بار در سده چهارم، اصطخری (همان‌جا) در ذکر شهرهای کرمان، نام آن را با ضبط جَنزروذ در میان راه زرند ـ بردسیر، در یک مرحله‌ای هر کدام از آنها، آورده‌است. ابن‌حوقل (ص ۳۱۴) نیز نام آن را ذکر کرده‌است. چترود در اواسط سده چهارم، شهری کوچک و کم‌جمعیت بود (حدودالعالم، همان‌جا)، اما در اواخر همان سده، مسجدجامع و بازار داشت و از شهرهای بردسیر (قصبه کرمان) و پر میوه به‌شمار می‌آمد (مقدسی، ص ۴۶۰، ۴۶۲). از این دوره به بعد، دستِکم تا قرن ششم، نام چترود در منابع تاریخی دیده نشده‌است

تاریخچه

در جلد هشتم فرهنگ جغرافیایی ایران آمده: چترود دهی است از دهستان زنگی آباد بخش مرکزی شهرستان کرمان که در ۶۴ هزار گزی شمال کرمان بر سر راه فرعی کرمان به راور واقع شده. جلگه و معتدل است و ۳۰۰۰ تن سکنه دارد. آبش از قنات و چشمه، محصولش انار، پسته، غلات و حبوبات است، شغل اهالی زراعت، مکاری، پیله‌وری و قالی‌بافی بوده و راهش فرعی است دبستان و پاسگاه ژاندارمری دارد. مؤلف مرآت‌البلدان دربارهٔ چترود نویسد: «قریه‌ای است از بلوک سرآسیاب کرمان که در نزدیکی هوتک و هشت فرسخی شمال شرقی کرمان واقع می‌باشد. جائی خوش آب و هواست، باغات مشجر زیاد دارد و انگور و انارش به خوبی ممتاز است. آب این قریه از دو رشته قنات معروف به قنات باقری و از چشمه‌ای است که از کوه معروف به کوه تنگل اسبی جاری است. دارای هزار تن سکنه‌است (تقریباً) و حمام بزرگی دارد که وکیل‌الملک آن را بنا نموده، کاروانسرای خرابه‌ای دارد که از بناهای قدیم است. سه مسجد آباد و یک باب تکیه آباد در آنجا دیده می‌شود. این قریه یازده کارخانه شال‌بافی دارد که مشتمل بر چهل ویک دستگاه است. آسیاهای متعدد از قدیم و جدید متعلق به این قریه‌است. مزرعه اسماعیل‌آباد هم از توابع چترود می‌باشد که خراب بود و آن را مرحوم محمداسماعیل خان وکیل‌الملک آباد کرد.

موقعیت

چترود در ۱۳۲۳ ش یکی از آبادیهای دهستان زنگی‌آباد (یا کویر) در شهرستان کرمان و در استان هشتم (کرمان و مکران) محسوب می‌شد (ایران. وزارت کشور. اداره کل آمار و ثبت احوال، ج ۲، ص ۳۸۰). در ۱۳۵۵ ش، چترود دهستان و شهری در بخش حومه شهرستان کرمان (ایران. وزارت کشور، ذیل «استان کرمان») و در ۱۳۶۶ ش، شهری در استان کرمان بود (ایران. وزارت کشور. معاونت برنامه‌ریزی و خدمات مدیریت، ص ۸۳). در اسفند ۱۳۷۳، بخش چترود (به مرکزیت شهر چترود) مشتمل بر دهستانهای مُعِزیه، هِروز، حُرْجَنْد و کویرات در شهرستان کرمان تشکیل شد (ایران. قوانین و احکام، ۱۳۷۴ ش، ص ۶۲–۶۳). در ۱۳۷۵ ش، دو دهستان هروز و حرجند از آن جدا شدند و در تابعیت بخش کوهسارانِ شهرستان کرمان درآمدند. در همان زمان، آبادیهای کاظم‌آباد و دِهْنو (هر دو از توابع دهستان کویرات) در هم ادغام و به عنوان شهر کاظم‌آباد در دهستان کویرات شناخته شدند (همو، ۱۳۷۶ ش، ص ۱۰۵۲).

آب و هوا واقلیم

رود فصلی چترود در شمال شهر جریان دارد. آب و هوای شهر معتدل خشک است. میانگین بارش سالانه آن حدود ۱۸۹ میلی‌متر ضبط شده‌است (سازمان هواشناسی کشور، ص ۳۷۰). چترود در تاریخ خود در جریان حملات غزها، بلوچ‌ها و رخ دادن زمین‌لرزه آسیب‌های فراوانی دیده‌است.

کوه‌های مهم

برخی از کوه‌های مهم بخش عبارت‌اند از: کوه زَرد در مشرق، آب‌خواجه در جنوب، کمرشیلقه در شمال آبادی مُعِزآباد (در حدود ۴۷ کیلومتری شمال‌غربی شهر کرمان)، چهل‌دختر در شمال‌شرقی، زارنگ در جنوب و جنوب‌غربی و رَشْقاوَند در جنوب شرقی آبادی ماهْ زَمین (در حدود ۷۹ کیلومتری شمال‌غربی شهر کرمان؛ فرهنگ جغرافیائی آبادیها، ج ۹۵، ص ۲۰۱، ۲۱۳).

ارتباطات

شهر چترود در محل اتصال دو راه اصلی زرند ـ کرمان و راور ـ کرمان قرار گرفته‌است و با راه اصلی از راور به مراکز شهرستان‌های بیرجند، فردوس و طبس و از راه زرندـ کوهبَنان به شهر بافق مرتبط می‌شود.

موقعیت علمی، معدنی و صنعتی

معادن فراوان زغال سنگ در پیرامون شهر یافت می‌شود (جغرافیای کامل ایران، ج ۲، ص ۹۳۲). رصدخانه ملی ایران در پیرامون این شهر در دست ساخت است. طرحی برای احداث کارخانه تولید لاستیک و ماشین آلات سنگین راهسازی نیز در چترود وجود دارد. شهر چترود از مناطق لرزه‌خیز استان کرمان است.[۱]

منابع

• پیش‌شماره، مختصات و بلندا
• دانشنامه جهان اسلام، سرواژه چترود.