دبیران (به نام پیشین: دوبرّان و دوبرّون) شهری در جنوب شرقی استان فارس و از توابع شهرستان زرین‌دشت و در فاصله ۲۷۰ کیلومتری شیراز است که در تلاقی مرزهای شهرستان‌های داراب، فسا، جهرم و لار قرار گرفته‌است. بر اساس سرشماری ۱۳۹۵ این شهر ۱۳،۸۰۹ تن جمعیت دارد. امامزاده شاه علمدار در مجاورت این شهر قرار دارد.

وجه تسمیه

در زمان‌های گذشته گاهی نام آبادی‌ها را بر اساس اجرام آسمانی انتخاب می‌نموده‌اند و دبران، ریشه‌ی نام این شهر، در اصل نام یک ستاره در صورت فلکی گاو می‌باشد. اما از تیرماه ۱۳۸۴ و بنا به تصویب هیئت وزیران روستای دبران به شهر تبدیل شد و نام جدید آن را دبیران نام نهادند. لازم است ذکر شود که پیش از آن، هیئت وزیران در سال ۱۳۷۱ با تصویب تغییرات تقسیمات کشور در منطقه، دهستان دشت خاک به مرکزیت دبران را دهستان دبیران نام نهاده بودند.

ویژگی‌های طبیعی

این شهر در ۲۸ درجه ۲۴ دقیقه عرض شمالی و ۵۴ درجه و ۱۱ دقیقه طول شرقی و در ارتفاع ۱۱۷۰ متر از سطح دریا قرار دارد.

به دلیل قرارگیری در عرضهای پایین جغرافیایی و فعالیت پرفشار جنب حاره و به دلیل دوری از منابع رطوبت، دارای آب و هوای گرم و نیمه خشک است. با این شرایط میانگین بارش سالانه از ۲۰۰ میلی‌متر تجاوز نمی‌کند.
در این شهر بیشینه دما ۴۵ درجه در تیر و مرداد ماه و کمینه دما ۵ درجه زیر صفردر اواخر دی ماه می‌باشد.
ساختار و سازندهای زمین‌شناسی شهر دبیران و اطراف آن عمدتاً مربوط به دوران دوم و سوم زمین‌شناسی به ویژه متأثر از گروه فارس (میشان و آسماری جهرم) و هرمز می‌باشد. معدن نمک (کوه نمک) نزدیک امامزاده شاه عملدار با ذخیره قطعی ۸۰۰ هزار تن، در ۱۰ کیلومتری جنوب دبیران و همچنین معدن گچ دشت خاک تنها منابع معدنی این شهر است.

ویژگی‌های انسانی

بنا بر سرشماری ۱۳۹۰ جمهوری اسلامی ایران، دبیران با ۱۲۶۸۲ نفر جمعیت (۳۱۸۸ خانوار و ۶۳۴۶ مرد و ۶۳۳۶ زن) دومین شهر بزرگ شهرستان زرین دشت پس از مرکز آن حاجی‌آباد (۲۰۵۰۱ نفر) است. از نظر قومیتی، دو قوم فارس و عرب در این شهر ساکن هستند. براساس آمار موجود حدود ۶۰ درصد جمعیت دبیران را اعراب تشکیل می‌دهند. اعراب ساکن در دبیران از ایل عرب جباره یکی از ایلات خمسه می‌باشند. تمامی تیره‌ها و قبایل ساکن در دبیران عشایر بوده‌اند که در ابتدای حکومت پهلوی در دوره رضاشاه در این منطقه یکجانشین شده‌اند

مردمان این شهر متدین و مذهبی هستند و مراسم دهه محرم و به ویژه روزهای تاسوعا و عاشورا را با شکوه و سنتهای خاصی برگزار می‌کنند.

وضعیت اقتصادی و کشاورزی

تقریباً هیچ گونه صنعت مهمی در این شهر وجود ندارد و اقتصاد این شهر به کشاورزی، دامداری و فعالیت‌های تجاری وابسته است. مهم‌ترین صنایع دستی آن قالی بافی است. دبیران قطب کشاورزی شهرستان زرین دشت است و مهم‌ترین محصولات آن جو، گندم، هندوانه و پنبه است. اما مشکل اصلی دشت دبیران برای کشاورزی، کم‌آبی است. کشاورزان آب را از عمق حدود ۲۰۰ متری زمین استخراج می‌کنند. خشکسالیهای اخیر و برداشت بی‌رویه آب از سفره‌های زیرزمینی، باعث پایین رفتن آب و خشک شدن برخی چاه شده و کشاورزی منطقه را دچار بحران کرده‌است.

یکی از سیاست‌های دولت برای مبارزه با پایین رفتن سفره‌های آب زیرزمینی، احداث بندهای خاکی است. احداث سد خاکی بر روی رودخانه فصلی بزرگ انگبینه، یکی از پروژه‌های بزرگ منطقه‌ای در خصوص آبخیزداری بوده‌است.

مراکز گردشگری

امامزاده شاه علمدار

شاه علمدار یکی از نوادگان امام موسی کاظم است که مقبره آن در ۸ کیلومتری جنوب دیبران و در دامنه کوهی به نام امامزاده (کوه شاه علمدار) قرار دارد. این امامزاده در گذشته دارای معماری سنتی و خشتی و گلی بود اما از سال ۱۳۸۷ ساختمان امامزاده به وسیله مصالح بتونی و آهنی و آجر نوسازی شد. وجود چشمه آب، کُنارهای قدیمی همیشه سبز (کنار عزا) به همراه ارتفاعات زیبا با اشکال ژئومورفولوژی کارستیکی (آهکی)، زمینه مناسبی را برای گردشگری زیارتی و اکوتوریسم فراهم کرده‌است.

چَک

تفرجگاهی در ۵ کیلومتری شمال غربی دبیران و در جاده دبیران ـ فسا (جاده در دست احداث است) است. وجود چشمه سار و رشته قنات به همراه نحوه هدایت و انتقال آب در صخره‌های کوهستانی (برش صخره به عمق سه متر برای عبور آب) و احداث آسیاب آبی بر رو آن و در کنار آن وجود تعدادی درخت نخل و کُنار منظره طبیعی زیبایی را خلق کرده‌است و هر ساله پذیرش دوستداران طبیت گردی (اکوتوریسم) در منطقه می‌باشد. به فاصله یک کیلومتری از این نقطه و در بالادست قنات، وجود رودخانه فصلی عریض این ناحیه به نام «هفت گولال» مقنیان و مهندسان سنتی این منطقه را بر آن داشته‌است تا برای عبور آب از این رودخانه یکی از دقیق‌ترین و زیباترین سازه‌های آبی سنتی در فلات مرکزی ایران خلق کنند. این سازه به گونه‌ای است که آب در کرانه رودخانه وارد یک چاه قیفی مانند شده که دهانه آن گشاد (به قطر یک متر) و عمق آن تنگ (به قطر ۵۰ سانتیمتر) و سپس از طریق کانال سفالی و ساروجی از زیر بستر رودخانه آب را به کرانه دیگر رودخانه می‌رساند. در اینجا آب به وسیله یک چاه دیگر همانند چاه قبلی اما با سطح ارتفاعی کمتر نسبت به چاه مقابل، آب را به سطح زمین می‌آورد. این سازه آبی در محل به «نر و لاس (ماده)» معروف است.

قلعه کهنه

قلعه کهنه، قلعه‌ای قدیمی است که از خشت و گل ساخته شده و در ۲ کیلومتری شمال شرقی دبیران قرار دارد. قدمت تاریخی این قلعه مشخص نیست و در کتاب‌های تاریخی نیامده است. اما این قلعه شباهت بسیاری با قلعه‌های موجود در منطقه سریزد شهر یزد دارد که قدمت آن‌ها مربوط به دوره ساسانیان و برخی از آن‌ها مربوط به دوره صفویه است.

تاریخچه

تاریخ مدونی از شهر دبیران وجود ندارد و آنچه موجود است تاریخ شفاهی و روایی مردمی است. آنچه که مشخص است این است که دبیران حاصل سیاست‌های یکجانشینی و تخت قاپو رضاخانی است. محرومیت، عقب ماندگی و بی‌توجهی به هویتهای فرهنگی و دینی، مردم دبیران را بر آن داشت که همگام با مردم سایر شهرهای ایران علیه رژیم استبدادی پهلوی به پا خیزند. بر این اساس، درگیریهای پیش آمده بین نیروهای مردمی و نیروهای امنیتی در جلو محوطه پاسگاه دبیران در روزهای قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، منجر کشته‌شدن حسین مرادی از اهالی این شهر شد. از این رو، شهید حسین مرادی، نخستین شهید شهرستان‌های زرین دشت و داراب لقب گرفت. یکی از حوادث مهمی که در شهر دبیران روی داده است وقوع دو زلزله در شامگاه پنجشنبه ۱۸ تیرماه ۱۳۸۲ش به قدرت ۵/۶ و ۵/۸ ریشتر بوده‌است که به منازل مسکونی و بافت خشت و گلی این شهر خسارت جدی وارد کرد. تاکنون شهرداری دبیران سه شهردار به خود دیده است. نخستین شهردار حمید کشتکار (۱۳۸۶ تا ۱۳۸۲) و دومین شهردار یاسر شریعتی (۱۳۹۲–۱۳۸۶) بوده‌است. شهردار کنونی و سومین شهردار دبیران عبدالحسین هاشمی است که از تاریخ ۴ آذر ۱۳۹۲ کار خود را آغاز کرده‌است.

منابع