بُردِخون شهری در شهرستان دیر استان بوشهر ایران و مرکز بخش بردخون است.

مشخصات جغرافیایی

وجه تسمیه

آبادی بردخون سه یا چهار سده پیش در کناره خَنی (به فتح اول با یاء مدی: سفره‌های زیرزمینی دره‌مانند طبیعی) در دو کیلومتری شمال شرقی محل کنونی - یعنی روستای احشام کهنه - شکل گرفته‌است. بعلت کناره خنی سکنی‌گزیدن، اهالی آنرا (بُردِخَنی‌ها) می‌گفتند که هنوز هم استعمال محلی غالب دارد (بُرد «به ضم اوّل» به معنی کناره و حاشیه). بعدها بعلت نامأنوس بودن اصطلاح محلی، به جهت تبادر کلمه خان یا تطابق با خور خان (بردخان)، سپس با تطورات -اداری- بدون هیچ مناسبتی با پسوند خون (بردخون) نام گرفته‌است.

موقعیت

شهر بردخون (بردخون نو) مرکز بخش بردخون است که با مختصات جغرافیایی ۲۸ درجه و ۰۳ دقیقه و ۴۸ ثانیه عرض شمالی و ۵۱ درجه و ۲۸ دقیقه و ۳۹ ثانیه طول شرقی در میانه آن بخش واقع است. در سال ۱۳۵۹ بخشداری در آن استقرار یافت و از سال ۱۳۷۹ با تأسیس شهرداری به شهر تبدیل شد.

زاویه انحراف قبله شهر بردخون از مبدأ شمال ۲۴۰٫۵ درجه (۲۴۰ و نیم درجه) متقابلاً از غرب به جنوب ۲۹٫۵ یا بعبارتی سی درجه می‌باشد. زاویه انحراف قبله از شمال تا جنوب بخش بردخون ۳۰٫۵ تا ۲۸ درجه از غرب به جنوب متمایل می‌باشد.

جمعیت

براساس سرشماری ۱۳۹۵ جمعیت شهر ۵٬۳۳۳ نفر (۱٬۴۶۶ خانوار) بوده‌است. این بخش بعلت مهاجرپذیری در فصل کشاورزی جمعیت آن به ۱۴هزار نفر بالغ می‌شود.

جزایر منطقه

جزیره نخیلو در حال حاضر بیش از هر چیز محل زیست لاکپشتان خلیج فارس است و از این نظر اهمیت زیست‌محیطی قابل توجهی دارد.

جزیره گرم مقابل شهرستان دیر در خلیج فارس واقع شده و به علت وجود انبوه درختان جنگلی (موسوم به گرم) به همین نام نیز مشهور شده‌است. این دو جزیره خالی از سکنه در حدود ناحیه بردخون در سواحل جنوبی استان بوشهر، در فاصله کمی نسبت به یکدیگر قرار گرفته‌اند.

جزیره‌های مطاف، مرغی، تهمادو و چراغی که در مقابل ناحیه بردخون قرار دارند و خالی از سکنه‌اند از دیگر جزایر استان بوشهر هستند.

جزیره‌ام سیله (خان) از دیگر جزایر منطقه بردخون است.

آب و هوا و پوشش گیاهی

بردخون مانند سایر مناطق جنوب تابستانی طولانی و گرم و زمستانی کوتاه و از نظر بارش بی‌ثبات دارد. همین امر باعث شده تا کشاورزی و دامداری که شغل اصلی مردم است از ثبات چندانی برخوردار نباشد. دلیل عمدهٔ زایش مشاغل دیگر چون کار در کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس، بقالی و صیادی همین بی‌اعتمادی مردم این منطقه به زمستان کوتاه و بی‌ثبات است. یک فقره آب زیرزمینی با عرضی ناچیز از روستای «کناری» تا «شیبرم» ادامه می‌یابد، لذا تمام روستاهای شمال غربی این بخش به موازات غرب این آب زیرزمینی واقع شده‌اند.

گندم محصول اصلی کشاورزان منطقه است. امروزه اکثر اراضی کشاورزی –حتی نخلستان‌های منطقه– زیر کشت گوجه فرنگی رفته‌است. در سال‌های اخیر چند آب‌بند خاکی احداث شده‌است که آب نهرهای فصلی منشعب از «کوه درنگ» را پشت خود نگه می‌دارند و موجب تقویت سفره‌های زیرزمینی منطقه می‌شود.

در زمین‌های بایر منطقه دو دسته گیاهان خودرو می‌رویند:

• دسته اول گیاهان خودرویی که مصرف غذایی و دارویی دارند، مانند: (خُررو) گیاهی خودرو، جوسال، پنیرک (توله)، خلیلو، قارچ (هکال)، منگک، گل زرد، اوشه، دریمه و انواع سیاه‌شور شامل: سیاه‌شور مصری (کاکل) و سیاه‌شور پرپشت (تهما)؛
• دسته دوم خاربوته‌هایی هستند مانند: گرگم، زاپتک، شور باتلاقی (گتک)، اشک، استبرق(خرگ)، مَور، خمه (خومه)، سلبخ و خارشتر (ارو).

عمده‌ترین درخت منطقه نخل می‌باشد که با آب و هوای اینجا سازگاری دارد. گز، کهور، کنار، همیدون و سپستان هم درختانی هستند که در جای جای منطقه خودنمایی می‌کنند.

بررسی‌های تاریخی و فرهنگی

پیشینه تاریخی

آغاز دقیق شکل‌گیری و نحوه سکونت اولیه ساکنان روستاهای این بخش، اطلاعات جامع و مستندی به دست نیامد. آنچه که به دست آمده حاکی از این است که بردخون از دیر باز در این کشور پهناور شناخته شده و مورد توجه بوده‌است. «تاریخ ایران»، «بردخون» را یکی از بنادر مهم اداری اعتبار و شهرت از ایالت فارس دانسته و آن را به همراه بندر سیراف، بندر هرمز، بندرعباس، بندر لنگه، بندر سینیز و بندر ریگ، از مهمترین مراکز تجاری – بازرگانی روزگار خود قلمداد نموده‌است. … اما از سال ۱۳۳۳ هجری قمری (۱۹۱۵ میلادی)، به بعد بیشتر بر سر زبان‌ها افتاد. در جریان جنگ جهانی اول که انگلیسی‌های علیرغم اعلام بی‌طرفی ایران به جنوب کشور حمله کردند، بوشهری‌ها، تنگستانی‌ها و دشتستانی‌ها و به فرماندهی رئیسعلی دلواری، شیخ حسین خان چاهکوتاهی، زایر خضرخان اهرمی و حمایت روحانیون منطقه به دفاع برخاستند و خالوحسین بردخونی با ۲۰۰ سوار از بردخون به یاری آنها شتافت.

شخصیت‌های دینی، علمی و فرهنگی

بردخون از قدیم دارای حوزه علمیه بوده‌است. شخصیتهای دینی چون شیخ عبدالنبی بحرانی بردخونی (متوفی ۱۳۳۵ قمری) و پسران او، سید علی رکنی حسینی (متوفی ۱۳۵۹ قمری)، شیخ علی بحرانی (درگذشته ۱۳۷۸ شمسی)، شیخ محمد بحرانی دشتی گناوه‌ای (درگذشته ۱۳۷۹ شمسی ۴ دهه آخیر ساکن گناوه)، سید اسدالله رکنی حسینی (درگذشته ۱۳۸۲ شمسی) و سید محمد حسینی اشاره کرد. میرکمال الدین بهزاد (متوفی ۱۰۹۸ قمری) جد سادات منطقه که در بردخون دارای بقعه می‌باشد. فایز دشتی هم که زادگاه او کردوان بوده در بردخون کسب علم داشته‌است. از احمد زایر عالی طاهر طاهری، شیخ عبدالمهدی بحرانی و سید محمد حسینی نیز آثار منظومی به جای مانده‌است. سید احمد رکنی حسینی از مجتهدین ساکن قم از اهالی این شهر است.

شیخ عبدالنبی بحرانی بردخونی دشتی عالم مجتهد و مؤسس مدارس علوم دینی در بردخون و بلاد دشتی.

سید هاشم حسینی بردخونی بوشهری فرزند سید محمد حسینی، عضو جامعه مدرسین و مدیر حوزه علمیه قم، امام جمعه موقت شهر قم و نماینده استان بوشهر در مجلس خبرگان رهبری از اهالی این شهر است.

سید بهمنیار حسینی مشهور به مفتون بردخونی و مفتون دشتی، فرزند سید علی اکبر، متخلص به مفتون شاعر بردخونی که شهرتش بیشتر در دوبیتی سرایی است. وی به سال ۱۳۴۱ در ۶۵ سالگی درگذشت.

خالوحسین بردخونی همرزم رئیسعلی دلواری در دفاع از مشروطیت جنوب و جنگ جهانی اول به هنگام هجوم بریتانیا به جنوب ایران.

سردار یوسف بردستانی از سرداران جنگ ایران و عراق.

جستارهای وابسته

• شهرستان دیر
• بخش بردخون

نگارخانه

پانویس

منابع

• اطلس گیتاشناسی استان‌های ایران، تهران: ۱۳۸۳ خ.
• کتاب تألیفی: به دریا پیوستگان: شهیدنامه شهدای بردخون؛ مجید عابدی، شابک: ۹۶۴-۷۹۵۰-۷۱-۳، بوشهر (۱۳۸۳).
• شرح حال شعرای دشتستان بزرگ؛ هیبت‌الله مالکی، (۱۳۶۹).

پیوند به بیرون

• کتاب مساحت فارس/ نویسنده: یک مأمور دولتی؛ به کوشش رسول جعفریان «اطلاعات نظامی و امنیتی: قلعه بردغان؛ فصل چهل و سیّم: بردغان» وب سایت کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی
• بردخون قطب صیادی و کشاورزی استان بوشهر/ پیشینه درخشان علمی و فرهنگی مهرنیوز