رادکان، مرکز بخش رادکان و شهری از توابع شهرستان چناران در استان خراسان رضوی ایران است.

این شهر در ۷۵ کیلومتری غرب مشهد قرار دارد. این شهر در طول تاریخ چندین مرتبه تخریب شده و بازسازی شده‌است.

موقعیت جغرافیایی

در شمال شرق ایران، استان خراسان رضوی در شهرستان چناران و در بخش مرکزی، دهستانی قرار دارد که به بلندای تاریخ قدمت دارد و نامش «رادکان» (Radkan) است و در فاصله ۷۵ کیلومتری شمال غربی شهر مشهد واقع گردیده‌است. این منطقه دردامنه‌های جنوبی سلسله جبال هزارمسجد و درحاشیه دشت کشف رود قرار دارد. اگر بخواهیم به رادکان سفر کنیم، باید ۱۵ کیلومتربعد از شهر چناران از جادة اصلی این شهربه سمت قوچان در قسمت شمال، جاده فرعی آسفالته ای را که ۹ کیلومترطول دارد، طی طریق کنیم به شهرحکایتهای تاریخ و سرگذشتها، رهنمون می‌شویم.

نام گذاری

نام این شهر را در اصل «راتکان» یا ریشه پهلوی آن، «آرتاکانا» می‌دانند.

تاریخچه

براساس کاوشها ویافته‌های باستان‌شناسی وبا توجه به شرایط اقلیمی مناسب وحاصلخیزبودن خاک، وجود رودخانه دائمی وچشمه ساران فراوان وییلاقهای مفرح در حدودچهار هزار سال وبه قولی هفت هزارسال قبل زندگی اجتماعی ومدنی در این منطقه شکل گرفته‌است. منطقه «رادکان» همواره پر رونق ومورد توجه حکومت گران وامراء بوده‌است وبرپایی زندگی اجتماعی در رادکان موجب شکل‌گیری وتحکیم شالوده‌های فرهنگی گردیده‌است. رادکان در دوران باستان ودوره اسلامی یکی از شهرهای مهم توس بوده وهمچنین بنا به برخی از نوشته‌های قدیمی «توس» نام ناحیة ای از خراسان بزرگ که مرکز آن «رادکان» بوده و در این ناحیة هفتادهزار نفرجمعیت داشته‌است. برخی هم رادکان را تا قبل از سلطه مغول مرکز خراسان دانسته‌اند وپس از برافتادن حکومت ایلخانان در ولایات مختلف وتسلط وحاکمیت دولت سربداران مدتها تحت حکومت امرای این دولت شیعه مذهب در خراسان بوده‌است. «مرغزار یا النگ رادکان»(Radkan olang) چمنزاری طبیعی بوده که به سرسبزی وزیبایی به «بهشت خراسان» شهرت داشته و محلی برای شکار وتفریح و نیز محل همایش‌ها، تجمع وآموزشهای نظامی وارتش حکام وپرورش اسب بوده و رودخانه مهم «کشف رود» (رودکاسک kask) از داخل آن می‌گذشته وامروز به دلیل حفر بی‌رویه چاه‌های عمیق کشاورزی کاملاً خشکیده و اثری از آن سرسبزی دیده نمی‌شود. همین مرکزیت وامتیاز ممتاز باعث شد که هرگوشه وکنار این سرزمین نمودار دوره ای از تاریخ وبخشی از تمدن ایران زمین را که همواره برکانون اصیل‌ترین فرهنگها وارزشهای اخلاقی تکیه داشته واز حیث فرهنگهای گوناگون، که به ویژگیها ی برجسته وفضائل علمی واخلاقی ونشاط وکوشش وهنرهای ظریفه وعشق وزیبایی آراسته بوده‌است که نبوغ ممتاز وفرهنگ عالی وذوق هنری و روشهای نیک اجتماعی مردمان بردبار واستوار این مرزو بوم مورد تحسین وزبانزد جهانیان بوده را شکل می‌داده‌است.

اما اهمیت و شهرت رادکان به قرون صدر اسلام و متاخر منحصر نمی‌شود، بلکه بر اساس یافته‌های باستان‌شناسی رادکان از هفت هزارسال پیش مسکون بوده‌است. در بررسیهای پیمایشی با محوطه باستانی وسیع و مهمی به نام «تپه قیاس آباد» در سه کیلومتری شرق رادکان مواجه شدیم و پس از بررسی میدانی و مطالعه سفالهای پراکنده بر روی تپه به این نتیجه رسیدیم که در حدود هزاره پنجم پیش از میلاد آن محل مسکون بوده‌است. باستان شناسانی که بعدها جهت مطالعه فرهنگ‌های پیش از تاریخ دشت طوس را مورد مطالعه و بررسی قرار دادند ضمن تأیید فرضیه قدمت هفت هزارساله رادکان، سفالهای پراکنده بر سطح تپه قیاس آباد را با سفالهای «تپه چشمه علی» ری و «تپه اسماعیل آباد» کرج متعلق به هزاره پنجم پیش از میلاد قابل مقایسه و همزمان تشخیص دادند. اما آنچه اکنون از رادکان دوره اسلامی باقی مانده، بقایای درهم ریخته و ویرانه محصور شهر کهن رادکان معروف به «قلعه گبری» و میل یا برج رادکان در فاصله یک کیلومتری جنوب غرب قلعه گبری است.

پیشینه

رادکان یکی از شهرهای ولایت توس به‌شمار آمده و در کتب تاریخی از آن یاد شده‌است.

اصطخری در نیمه اول قرن چهارم می‌نویسد:

«اگر طوس را در شمار نیشابور گیریم شهرهای طوس عبارتست از رادکان، طابران، بزدغور، نوقان

ابن حوقل در نیمه دوم همین قرن می‌نویسد:

«طوس در مجموع نیشابور باشد شهرهای آن عبارتست از رادکان، طبران، نوقان، تروغوز

صاحب حدود العالم ولایت توس را توصیف کرده و می‌نویسد:

«طوس ناحیتی است و اندر وی شهرکهاست چون طوران، نوقان، بروغون، رایکان، بنوازه و اندر میان کوه‌هاست و اندر کوه‌های وی معدن پیروزه و معدن مس و سرب و سرمه و شبه و دیگ سنگین و سنگ خان و شلواربند و جوراب خیزد».

مقدسی صاحب احسن التقاسیم در نیمه دوم قرن چهارم هجری ولایت طوس را چنین توصیف نموده‌است:

«طوس خزانه ایرانشهر است که قصبه اش طابران، نوقان، رادکان، جنابذ، استورقان و تروغبذ است».

در کتاب سفرنامه ناصرالدین شاه به خراسان ص ۲۰۵ و۲۰۹سال ۱۲۸۳هجری قمری چنین آمده است ناصرالدین شاه؛ در ربیع الاول سال ۱۲۸۱ هجری ق به شهر رادکان رسیدیم وازچمن گوباغ تا شهر رادکان یک فرسنگ راه است وبرج قدیم رادکان در این راه واقع است.

شهر رادکان قلعه بزرگ ومحکم دارد که هزارخانوار در ان مسکن دارند واین شهر دارای بازار ودکان وحمام عالی واطراف قلعه رادکان خندقی است عمیق که غالباً پراز آب در دومین سفر درسال ۱۳۰۰ه‍.ق چنین می‌گوید؛ روز ۷شوال سال ۱۳۰۰ه‍.ق موکب همایونی بار دیگر به شهر رادکان فرود آمد رادکان جای بسیار خوبی است. در کتب تاریخی زیادی همچون تاریخ نامه هرات. حبیب السیر. روضه الصفا. تاریخ جهانگشای جوینی… اشاره به چمنزار (النگ) شده که اکثر حاکمان جشنها و تاج گذاری و… را دراین منطقه برگزار می‌کردند و در این کتب اشاره شده درزمان نادر شاه افشار چمن رادکان (النگ) مرکز پرورش اسب و تأمین خوراک ارتش اوست. عبدالرزاق سمرقندی در کتاب مطلع السعدین نوشته‌است: امیرتیمور گورکانی در جلگه وسیع رادکان باهزاران نیرو فرود آمده. سمرقندی علاوه بر اتراق امیر تیمور، تعدادی از سربداران با فرماندهی می‌رسید خواجه علی در موسم بهار در مرغزار رادکان فرود آمدند.

آثار تاریخی

• آرامگاه خواجه رادکان
• ارگ رادکان
• تپه رادکان
• میل رادکان
• خرابه قلعه رادکان
• مسجد جامع رادکان
• حمام رادکان
• یخدان رادکان
• بستنی رادکان

ّبزرگان و نام آوران

خواجه نظام الملک طوسی

امام محمد غزالی طوسی

محمدرضا شجریان (ایشان چندسالی در رادکان معلم بوده‌اند و نقشه ایران را که کشیده و بر دیوار مدرسه نصب کرده بود، هنوز وجود دارد)

جمعیت

این شهر در دهستان رادکان قرار دارد و براساس سرشماری مرکز آمار ایران در سال ۱۳۹۵، جمعیت آن ۲۶۰۹ نفر (۷۸۴ خانوار) بوده‌است.

جستارهای وابسته

• فهرست روستاهای ایران

منابع