علویجه شهری است که در بخش مهردشت شهرستان نجف‌آباد در استان اصفهان واقع شده‌است.

این شهر جمعیتی بالغ بر پانزده هزار نفر دارد.

در دهه‌های اخیر میوه هلوی علویجه مشهور بوده‌است. بیشتر جوانان آن در کارخانه‌ها شاغل هستند.

این شهر دارای یکدانشگاه پیام نور، یک دانشگاه جامع علمی کاربردی، دو هنرستان کاردانش، یک هنرستان فنی و حرفه‌ای، دو کانون فرهنگی، دو دبیرستان، دو آموزشگاه راهنمایی تحصیلی، چهار مدرسه ابتدایی دخترانه و پسرانه، و دو آموزشگاه زبان‌های خارجی می‌باشد.

تاریخچه شهر

وجود دو نقطه، یکی معروف به قلعه گبری که خرابه‌های آن بر فراز یکی از تپه‌های اطراف علویجه وجود دارد و دیگری، قلعه‌ای معروف به قلعه سنگی در جوار کوه امامزاده شاه شمس الدین محمد، می‌تواند نشانگر قدمت این شهر تا قبل از ظهور اسلام باشد.

از دیگر دلایل قدمت شهر علویجه وجود خرابه‌هایی معروف به سرخاله‌است که در آن آثار و بقایای مساکن قدیمی به خوبی مشهود است. این محل در طول زمان به سمت شرق و به محلی که معروف به دربند است منتقل شده. بنا به گفته اهالی، دربند همان محلی است که در موقع حمله افغان‌ها مورد هجوم آنان قرار گرفته‌است.

پس از خرابی دربند، بازماندگان حمله افغان‌ها در دو محل دیگر سکنی گزیدند که بعدها در طول زمان به ده بالا و ده پایین معروف شد.

در ادوار تاریخی بعد (احتمالاً دوره افشاریه) به منظور امنیت ساکنین و نیز استقرار نیروهای نظامی جهت جلوگیری از حمله مهاجمین قلعه‌ای معروف به قلعه نادری ساخته شد که بقایای آن در بافت قدیمی شهر علویجه موجود است. سپس در جوار آن قلعه‌های دیگری به نام‌های قلعه کهنه و قلعه پایین بنا گردید. در منطقه علویجه از دوره صفویه آثاری بر جای مانده‌است که از آن جمله می‌توان کاروانسرای عباسی واقع در روستای هسنیجه را نام برد.

پس از گذشت مدتی از سکونت جمعیت در داخل قلعه‌های یادشده، به دلیل افزایش جمعیت و و نیز حکمفرمایی امنیت نسبی، علویجه خارج از قلعه‌ها گسترش فیزیکی داشته که بیشترین گسترش به طرف غرب صورت گرفته‌است. از مهمترین آثار باقی‌مانده در این شهر از دوران گسترش خارج از قلعه‌ها مسجد بزرگ یا مسجد جامع است که هنوز در قسمت بافت قدیم علویجه وجود دارد. [۱]

زبان و نژاد مردم آن:زبان مردم علویجه زبان فارسی است و در آن از لغات اصیل فارسی استفاده می‌شود و لهجه‌ای بسیار شبیه لهجه اصفهانی دارند. مردم علویجه غالباً از مهاجران اطراف اصفهان هستند که به علت آب کافی ای که در زمان‌های گذشته داشته‌است به آنجا مهاجرت کرده‌اند. اما امروزه به دلیل استفاده نادرست از آب بسیار خشک و کم‌آب شده‌است.

لهجه علویجه‌ای ولغات مصطلح وآیین‌هاوفرهنگ

صوبا: فردا (در زبان ترکی صبا با ص فتحه داربه همین معنی است) اوشکا: آبراه که حاصل تلفیق دوکلمه اوشک (راه درزبان فارسی پهلوی) و او (آب) قاریاز:اواسط بهار که هنوز میوه‌ای نرسیده وذخایر توت خشکه وتنده وگندم شاهدانه به اتمام رسیده‌است (در زبان ترکی حاصل دو واژه قارا (سیاه) و یاز (سرنوشت) می‌باشد.

• ویچمون: استراحت
• واره سوراخ کن:حشره آبدوزدک
• گجه: کنه
• مقبول:زیبا

بازی سنتی این شهر چوق و پل نام دارد.

به مراسم حنابندان آن حمام دزده می‌گویند؛ که داماد به حمام می‌رود و با حنابندان بسیار متفاوت است. شجاعت و حاضرجوابی و طبع شعر مردمان این شهر معروف است ومیتوان از دهان قدما هر رخدادتاریخی آنرا بصورت نظم شنید.

آثار و ابنیه تاریخی

تاکنون تعداد هفت خانه و بنای تاریخی در سازمان میراث فرهنگی به ثبت رسده‌اند که ذیلاً معرفی می‌گردند:

جاذبه‌های گردشگری

در شمال غربی اصفهان، در ۱۵ کیلومتری شرق علویجه قرار گرفته‌است. با ورود به محیط تاریک غار و طی یک مسیر مارپیچ کوتاه و با شیب ملایم، به اولین تالار غار می‌رسیم که ستونهای آهکی زیبای استالاگمیت و استالاکتیت در آن خودنمایی می‌کند و قندیل‌های بزرگ با ساختاری گل کلمی شکل در همه جا به چشم می‌خورد. در سکوت و تاریکی وهم انگیز غار صدای ریزش قطرات آب که از سقف غار می‌چکد، شنیدنی است.

در کل غار حدود ۶ یا ۷ تالار وجود دارد که به جز یکی از آن‌ها که سنگی است، مابقی آن‌ها تماماً پوشیده از قندیل‌های آهکی از جنس کلسیت و آرگونیت می‌باشد.

برای ساخته شدن هر سانتی‌متر از این ستونهای آهکی مدت زمان زیادی سپری گشته‌است. این غاردر آهکهای دوران کرتاسه ازدوره‌های زمین‌شناسی واقع شده‌است و متعلق به حدود ۲۵۰ میلیون سال پیش مس باشد؛ ولی مسلماً غار در زمانهای بعدی و شاید در جریان کوه زایی اخیر یا به دلیل وجود جریان‌های آب‌های زیر زمینی ایجاد گردیده‌است. در ضمن کف غار پوشبده از خاک رس است که از انحلال آهک‌های فوقانی است. جانوران غار خفاشها و مارها هستند و و به دلیل نبودن نور کافی، غار فاقد پوشش گیاهی می‌باشد

تپه‌ای تاریخی، که آثار و بقایای قلعه تاریخی گبری بر روی آن وجود دارد، که به دوران قبل از اسلام برمی‌گردد. در زبان محلی در ابتدا به آن گوری و سپس گبری گفته شده‌است. این تپه باستانی که در دوران قبل از اسلام محل زندگی اقوام گبری بوده، هنوز آثار و بقایایی از زندگی آنان را در خود به یادگار دارد و در دوران قبل از انقلاب بارها مورد تجسس قرار گرفته‌است.

این استخر طبیعی در واقع یک کانال زیرزمینی است که آب قنات را از زیر رودخانه فصلی شهر منتقل می‌کند. طراحی این کانال به گونه‌ای انجام گرفته‌است که با استفاده از اختلاف سطح آب در دو طرف، آب از یک طرف کشیده (قوره پایین کش) و به طرف دیگر می‌رود و جریان خنک و مطبوع آن همگان را به شنا در آن ترغیب می‌نماید.

در شمال علویجه قرار دارد و به سبب شکل ویژه‌ای که از نام آن پیداست، زیبایی ویژه‌ای را به شهر داده وشهر در بستری از دامنه این کوه قرار گرفته‌است.

کوهی کم ارتفاع و مشرف به باغ‌های علویجه که چون مشرف به باغات ومزارع است، چشم‌انداز زیبایی دارد.

کوهی کم ارتفاعی که مشرف به باغات علویجه‌است. ایوانچه طبیعی که در این کوه وجود دارد، چشم‌انداز بسیار زیبایی از باغات و مزارع داراست.

در ۲۵ کیلومتری شرق علویجه که در دامنه این کوه کنده وآغل معروف سیاه کوه نیز قرار دارد. حد شرقی مراتع این محل به مزرعه قلعه خواجه می‌رسد.

وجه تسمیه این کوه به این علت است که در حدود ۱۵۰ سال پیش شخصی به نام حاج عابد قندهاری از اهالی علویجه آغل واقع در دامنه کوه که مرز بین مراتع مورچه خورت و علویجه نیز بوده‌است را با رشادت تمام از دست مهاجمان مصون می‌دارد.

دنباله ارتفاعات رشته کوه زاگرس می‌باشد. در قسمت غرب و شمال غربی شهر علویجه و روستای هسنیجه واقع شده به علت مرتفع بودن این رشته کوه، از نزولات و بارندگی‌های خوبی برخوردار است.

در شهر علویجه سه رشته قنات تاریخی معروف به قنوات نادری وجود دارد که علاوه بر آبیاری باغها و مزارع علویجه، مردم از طراوت و زیبایی آن‌ها و ورودی چاه‌ها و دشت سر سبز اطراف آنها، جهت تفریح استفاده می‌نمایند. از جمله منطقه نابر که بصورت تفریحگاه طبیعی مردم درآمده و شهرداری علویجه در این مکان پارک تفریحی نابر را در دست احداث دارد. قابل ذکر است، یک رشته از قنوات مذکور، معروف به قنات کهریزنو از زیر بافت شهر عبور کرده و مردم از طریق ورودیهایی که در سطح شهر به زیر زمین ساخته بودند و به «زیر او» یا «زیر اب» معردف بودند به آب این قنات دسترسی داشتند که بعدها به دلیل مسائل بهداشتی و حفظ امنیت جانی مردم بخصوص کودکان این ورودیها بسته شدند.

این مسجد در فهرست ابنیه تاریخی اداره میراث فرهنگی اصفهان، به ثبت رسیده‌است.

کشاورزی علویجه: کشاورزی در علویجه به دو صورت سنتی و مدرن انجام می‌گیرد که البته با بروز مشکلاتی چون خشکسالی مواجه می‌باشد. از جمله محصولات کشاورزی این شهر، انگور، توت، بادام و… می‌باشد.

صنایع دستی: در این شهر در گذشته صنایع دستی چون گلیم بافی، گیوه بافی، بافت کرباس، نمد مالی و… رواج داشته‌است و اکنون نیز هنرمندان علویجه علاوه برپرداختن به این هنرها، در رشته‌هایی چون معرق، منبت، گلیم حجمی و… و رشته ابداعی جوانان این شهر یعنی معرق سنگ فعالیت دارند.

صنعت: صنعت در علویجه با وجود شهرک صنعتی علویجه با بیش از ۸۰ کارخانه فعال، از جمله چندین کارخانه مهم استان، و همچنین صنایع کارگاهی نیمه مزاحم شهری «کاوه» علویجه که توسط شهرداری علویجه در حال راه‌اندازی و واگذاری می‌باشد، از تحرک خوبی برخوردار است و از آنجایی که به تازگی شهرک صنعتی بزرگ اصفهان که از بزرگترین شهرک‌های صنعتی استان و کشور خواهد شد، در نزدیکی علویجه در حال احداث می‌باشد، انتظار می‌رود صنعت در این منطقه افق روشنی را در پیش رو داشته باشد.

نابر

نابر علویجه زمانی یکی از دیدنی‌ترین و جذابترین مکانها بوده، جایی که آب قنات علویجه به سطح می‌رسیده و در پهنه ای نه چندان وسیع آب آرام و زلال به جوی‌هایی که به باغ‌ها منتهی می‌شده جریان می‌یافته. هنوز نابر پابرجاست اما آبی که باید از قنات آن را تغذیه می‌کرده اینک توسط چاهی که در این محل حفر شده تأمین می‌شود.

منابع