مَریانَج یکی از شهرهای استان همدان و یکی از شهرهای تابعه شهرستان همدان است که در ۶ کیلومتری جاده همدان - کرمانشاه و در دامنه‌های کوه الوند واقع است. لهجه مردم این شهر مرگانه‌ای نام دارد که نزدیکی‌هایی با گویش‌های لری و فارسی جنوب استان همدان دارد.

پیشینه و تاریخ مریانج

مریانج از میان شهرهای مجاور همدان کمترین مهاجر را پذیرفته‌است. مردمان آن عموماً از طریق کشاورزی، دامداری، مبل‌سازی و صنایع چوبی و کامیون داری و… امرار معاش می‌نمایند. وجه تسمیه آن دقیقاً مشخص نیست بعضاً مبتنی بر حدس و استنباط‌های شخصی است اما اهالی به آن مرگانه و همدانی‌ها مریانه می‌گویند و در نقشه‌ها و مکاتبات اداری به صورت معرب مریانج استعمال می‌شود. دکتر اذکایی در کتاب مادستان (همدان نامه) بر این باور است که مرگانه از دو جز مرگ + آنه تشکیل شده و مرگ یا مرغ بمعنی چمن می‌باشد و در مجموع یعنی محلی که در آنجا چمن فراوان است.

اگر چه در منابع تاریخی نام و نشان چندانی از مریانج به وضوح دیده نمی‌شود اما وجود شرایط مساعد زیست‌محیطی، آب فراوان، خاک‌های رسوبی حاصلخیز، وجود رودخانه و جویبارهای جاری از دامنه‌های کوهستان الوند و موقعیت جغرافیایی خاص که آنجا را در مدخل دره برفین امامزاده کوه و مسیر راه ارتباطی هگمتانه به کنگاور قرار می‌داده همواره باعث استقرار گروه‌های یکجانشین در آن منطقه بوده‌است. وجود چند تپه باستانی و کشف اتفاقی گورهای تاریخی در حوالی مریانج نشان از قدمت آن در هزارهای پیش از میلاد دارد، امروزه در دره دوستعلی و دو خواهران چندین سنگ نگاره چوپانی دیده می‌شود که حکایت از مسکون بودن منطقه در عصر سنگ می‌نماید.

به نظر می‌رسد اولین سند مکتوبی که در آن نام و نشانی از مریانج به میان آمده مربوط به دو چکامه‌ای است که ابوالوفای همدانی ادیب و شاعر قرن سوم هجری به زبان عربی در زیبایی‌ها و مناظر خاطره انگیز و اماکن دره ماوشان سروده‌است، ابوالوفای همدانی در ابیاتی از آن چکامه به توصیف و تمجید زیبایی‌های طبیعی مریانج می‌پردازد و می‌گوید:

بسفح مرجانه المحسود و ساکنها روض اریض و ما ثم موار و شعب قروذ فیه کل مونقه و فیه للهوا اشجار و انهار

یعنی این که در دامنه مریانه که بر آرمندگانش رشک برند گلزاری نظر گیر و آب زاری هموار است و دره قروه که در آن هر چیز دلپسندی است و در ختان و جویباری فرح‌انگیز در آنجاست.

لهجه

چگونگی سخن گفتن اهالی مریانج باز ماندهٔ و تغییر یافته گویش پهلوی بوده و ورود واژه‌های عربی، آذری و اروپایی به اصالت آن آسیب رسانیده‌است. اما گویش مرگانه‌ای در بین فارسی زبانان همدان و اطراف آن مانند دره مرادبیگ، علی‌آباد، ینگجه، سولان، برفین، حصار، دیزج و… منحصر می‌باشد و از این حیث نسبت به آن‌ها دارای استقلال است.

طبق مقایسه‌های انجام شده می‌توان گفت که از لحاظ آوایی و لهجه به لری می‌ماند و شاید اصالتاً لری بوده که در اثر مقتضیات زمان و مکان تغییراتی یافته‌است. گویش مرگانه‌ای همچنین بیشترین تشابه را در بین فارسی زبانان استان همدان با نهاوندی و تویسرکانی و کمترین تشابه را با همدانی دارد.

در مریانج هنوز بسیاری از واژه‌ها به صورت قدیمی خود استعمال می‌شوند. مانند به کار بردن فتحه (اَ کشیده) در مورد کلماتی که به «های» ملفوظ و غیر ملفوظ ختم می‌شوند و همچنین حذف علامت مفعولی «را» و قرار دادن واکه «دَ» به جای آن از ویژگی‌های بارز گویش مرگانه‌ای می‌باشد؛ و در مورد جملاتی که دارای حرف ربط «هم» بوده نیز به همان صورت عمل می‌شود. مانند:

• خانهَ دَ ساختم خستهَ دَ شدم. خانه را ساختم و خسته هم شدم.
• شیشهَ‌دَ اشکست. شیشه هم شکست.
• در مواردی که اسم «نکره» باشد حرف «یَ» قبل از «دَ» َ قرار می‌گیرد. مانند: پسرهَ یَ دَ به خدا اِسپردم.
• در واژه‌هایی که دارای واکه «اْ» هستند با آواگروه «اِو» تلفظ می‌شوند. مانند: اولاد، گوجه، موز، برو،
• موارد مذکور و غیره نوعی غلیظ ادا کردن را در گویش مریانجی‌ها باعث شده‌است که گویشوران آن را از دیگران متمایز می‌نماید.

افراد سرشناس اهل مریانج

• حمیدرضا حاجی بابایی (نماینده مردم همدان در مجلس شورای اسلامی در ادوار پنجم، ششم، هفتم، هشتم و دهم و وزیر آموزش و پرورش در دولت دهم)

پانویس

جستارهای وابسته

• تپه مریانج
• دره امامزاده کوه
• دره ماوشان
• دریاچه زراومند

منابع

• اطلس گیتاشناسی استان‌های ایران، تهران: ۱۳۸۳خ.
• صفا، ذبیح‌الله، تاریخ ادبیات ایران ج ۱، امیر کبیر، ۱۳۵۵
• صمیمی، حمید رضا، عکاس شهرهای ایران، سایت مریانج، ۱۳۹۱خ.
• بهار، محمد تقی، سبک‌شناسی ج۱، امیرکبیر، ۱۳۶۹
• گروسین، هادی، زیستگاه‌های دره الوند، فردوسی، ۱۳۸۳
• رضایی باغ بیدی، حسن، تفاوت‌های آوایی فارسی معیار و فارسی ملایری، فصلنامه فرهنگ همدان ش۷، ۱۳۷۵
• ولایی، هما، مقایسه دو لهجه همدانی و تویسرکانی، فصلنامه فرهنگ همدان ش۲۵، ۱۳۸۰
• ظفری، ولی‌الله، مختصات آوایی گویش نهاوندی، فصلنامه فرهنگان نهاوند ش۳، ۱۳۷۹
• اذکایی، پرویز، همدان نامه بیست گفتار دربارهٔ مادستان، مادستان، ۱۳۸۰
• جهانپور، علی، دره ماوشان الوند، فصلنامه فرهنگ همدان ش۷، ۱۳۷۵

پیوند به بیرون