دهدشت (بویر احمدی گرمسیر) شهری است در استان کهگیلویه و بویراحمد که مربوط به دوره صفوی است . مردم این شهر از ایلات اصیل و ریشه دار کهگیلویه و بویر احمدی هستند. بافت قدیم این شهر در تاریخ ۲۷ مرداد ۱۳۶۴ با شمارهٔ ثبت ۱۶۸۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

دهدشت در قدیم پارسوماش، الیماییس یکی از شهرهای استان کهگیلویه و بویراحمد و در قسمت گرمسیری استان واقع شده‌است و تابستان‌هایی گرم و زمستان‌هایی معتدل دارد. قدمت بافت تاریخی دهدشت معروف به «شهر قدیم دهدشت» به دوران ساسانی می‌رسد. این شهر در دوره ساسانیان توسط پسر اردشیر اول ساخته شده و در آن دوران به نام بلاد شاپور شهرت داشت؛ در دوره‌های پسین نیز رونق داشت اما شروع پی ریزی شهر کنونی دهدشت را پس از دوره مغولان و به عبارتی از اواخر تیموریان و پس از آن جستجو می‌کنند، ولی بافت قدیم دهدشت را که بخش‌هایی از آن بر جای مانده‌است، منسوب به دوره صفوی می‌دانند. بافت قدیم دهدشت که ۳۵هکتار وسعت دارد در سال ۱۳۶۴در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده‌است.

شهر دهدشت همچون تصویری که به دونیمه تقسیم شده‌است دو بخش بافت قدیمی و جدید دارد. بافت نوین که در دهه ۴۰ شمسی پایه‌گذاری شده‌است، ساختمان‌هایی با مصالحی همچون آجر، بتن و فوم دارد و بافت قدیم که چند صد سال تاریخ را در خود جای داده، بیشتر با مصالح گچی و ساروج ساخته شده‌است.

دهدشت ازدو جز ده و دشت گرفته شده‌است که به معنی دهی/روستایی /در دشتی است این معنی به خاطر وسعت زیاد دهدشت است.

این شهر مرکز شهرستان کهگیلویه است و جمعیت آن ۱۵۰٬۰۰۰ نفر است. مردم دهدشت به زبان لری بویراحمدی صحبت می‌کنند.

«گیلویه» پسر «مهرگان» سردار ایرانی از بزرگ زادگان در جنوب (کهگیلویه بویراحمد و ممسنی کنونی) در اواخر قرن دوم هجری عیله حاکم دست نشانده عباسیان به پا خاسته و او را مقتول می‌سازد. این مهم همزمان با قیام عمومی مزدکیان (خرم دینان) در نقاط مختلف ایران بوده‌است. گروهی از مزدکیان از مناطق مرکزی ایران به وی پناه آورده یا شاید متحد می‌شوند. هم‌اکنون روستای «مزدک» در نزدیکی شهر یاسوج به همین نام بر جای مانده‌است. برخی نشانه‌ها حاکی از مراودات و هماهنگی‌هایی بین او و بابک در آذربایجان است. گیلویه چنان برای مردم سرخورده از تحقیر و تهدید اعراب، مهم و قیامش بارز بوده‌است که کوهستانهای مرکز قیام و حکومت وی به نام وی مانده و تا کنون نیز به نام «کوه گیلویه» خوانده می‌شود. همچنین در منطقه دشمن زیاری ممسنی روستایی به نام «گیلومهر» به یاد «گیلویه مهرگان» همچنان به همین نام وجود دارد. گیلویه چند سال خود مختار از حکومت خلیفه وقت هارون بوده تا اینکه در نبردی با سپاه اعزامی از همدان و لرستان که تحت سیطره خاندان ابودلف عرب بوده کشته می‌شود. خبر کشته شدن گیلویه چنان مهم بود که در وصف آن شعر سروده شد و سر او نقره اندود بر سر نیزه جلوی سپاه حاکم عرب قرار می‌گیرد. قریب هشتاد سال بعد یعقوب لیث با شکست قوای عباسی در فارس سر او را از نیزه پایین آورده و با احترام دفن می‌کند. گیلویه از اولین سرداران ایرانی است که خود را از زیر یوغ عباسیان بیرون می‌کشد اما متأسفانه علی‌رغم ماندگاری نامش در جغرافیای کنونی کهگیلویه بویراحمد کمتر فردی حتی از اهالی تاریخ نام او را شنیده‌است.

دیدنی‌ها

غار نزل

غار نزل در شهرستان چرام واقع در استان کهگیلویه وبویراحمد که در ۴۵ کیلومتری جاده دهدشت یاسوج در پشت کوه نور در منطقه سردسیری جوی خانه که محل ییلاق عشایر ایل نوئی از ایلات بزرگ و تاریخی استان کهگیلویه می‌باشد واقع شده‌است. در سالهای گذشته تعدادی از غارنوردان ادعا داشته‌اند که توانسته‌اند به قسمتهایی از این غار ناشناخته ورود کنند و پس از ۱۶ ساعت تلاش در نهایت تا عمق حدود ۲۱۰ متری پیشروی داشتند.

غار نزل شامل دو حلقه چاه طبیعی است که محل جمع شدن سیلاب‌های عظیم زمستانی و آب ناشی از ذوب برفهای این منطقه می‌باشد. چاه شمالی نزل دارای دهنه‌ای به قطر ۵ متر و عمق بیش از ۶۰ متر می‌باشد که توسط آب راه‌های کوچکی به چاه جنوبی که در فاصله‌ای حدود ۳۰متری آن قرار دارد متصل می‌شود. چاه جنوبی که دارای چند دهنه به قطرهای ۱۰٬۱۵و۵ متر می‌باشد که عمیق‌ترین طول آن حدود ۷۰متر می‌شود. کهگیلویه و بویراحمد به لحاظ قرار گرفتن در زاگرس مرکزی و دارا بودن کوهستان‌های مرتفع و بهم پیوسته دارای شگفتی‌های طبیعی و زمین‌شناختی متنوعی است. کوه‌های مرتفعی مانند دنا،نرماب،نیر، ساورز،خامی، سفید و سیاه هر یک در بخشی از استان کهگیلویه و بویراحمد و به موازات هم علاوه بر دارا بودن پوشش‌های گیاهی متنوع در دل خود شگفتی‌های زمین‌شناسی منحصر بفردی نیز دارند که هر از گاهی بخشی از آن‌ها کشف می‌شود. با کاوش‌های زمین‌شناسی توسط زمین‌شناسان و غارنوردان غارهای عظیم و زیبایی در کهگیلویه و بویراحمد کشف و شناسایی شده‌است.

کاروانسرای بافت تاریخی دهدشت

کاروانسرای بافت تاریخی دهدشت در ضلع غربی بافت تاریخی دهدشت و در کنار مجموعه حمام کاروانسرا، امامزاده ابراهیم و امامزاده جابر واقع شده‌است. بنای فوق از جمله آثار شهر دوره اسلامی صفوی است که با دو ورودی در شمال و جنوب ساخته شده‌است. بنا شامل حیاط و حجره‌های چهار طرف آن است. تعداد این حجره‌ها ۳۸ عدد و بعضی از آن‌ها به همدیگر راه دارند. بنا با سنگ و گچ که از معادن اطراف شهر تأمین می‌شده، ساخته شده‌است. کف حیاط با سنگ‌های لاشه‌ای بزرگ سنگ‌فرش شده و سطح حیاط اندکی پایین‌تر از کف حجرات است. در حیاط چاه آبی برای تأمین آب موردنیاز کاروانیان به چشم می‌خورد. حجره‌ها با طاق‌های جناغی پوشش داده شده و همگی یک ایوان کوچک در جلوی خود دارند. در داخل ایوان‌ها طاقچه‌هایی برای گذاشتن اشیا و نیز دودکش تعبیه شده‌است. یک راه‌پله مارپیچ در ضلع شمالی ارتباط حیاط با پشت‌بام را تسهیل می‌کرده‌است. این کاروانسرا که به‌طور کامل تخریب شده بود که در سال ۱۳۶۹ با آزادسازی منطقه دهدشت، در قسمت پی بنا در عمق دو متری مورد شناسایی قرار گرفت و عملیات خاکبرداری و آوار برداری از آن آغاز شد. در عملیات خاکبرداری تمام قسمت‌های بنا مشخص شد. بعد در سال‌های ۷۹ و ۷۸ اقدامات مرمتی شامل سنگ‌فرش حیاط، آجرکاری پوشش بام، تعمیر حجرات جلوی کاروانسرا انجام شده‌است. البته هم‌اکنون نیز این بنای تاریخی در حال مرمت است. این کاروانسرا ۱۶۰۰ متر مربع مساحت دارد. کاروانسرای بافت تاریخی دهدشت که در مالکیت سازمان میراث فرهنگی است، در سال ۱۳۷۹ با شماره ۳۵۵۱ در فهرست آثار تاریخی به ثبت ملی رسیده‌ است.

منابع