21.7K
جیرفت
جیرُفت شهری در ناحیه جنوب استان کرمان و مرکز شهرستان جیرفت است. جمعیت این شهر بنا بر سرشماری سال ۱۳۹۵ مرکز آمار ایران برابر ۱۳۰٬۴۲۹ نفر است. ...
معرفی شهر جیرفت
جیرُفت شهری در ناحیه جنوب استان کرمان و مرکز شهرستان جیرفت است. جمعیت این شهر بنا بر سرشماری سال ۱۳۹۵ مرکز آمار ایران برابر ۱۳۰٬۴۲۹ نفر است.
وجه تسمیه
جیرفت از دو کلمه (جیر) به معنی پست و پایین و (افت) به معنی افتاده تشکیل شدهاست و بهطور کلی جیرفت به معنای (جلگه پست آبرفتی) است؛در برخی منابع نام شهر را به معنای کنار رود دانستهاند و نظر دیگر اینکه «جی» مخفف جوی آب نام داشته و «رفت» فعل ماضی از مصدر رفتن وروییدن وپاک کردن است که گفته میشود این شهر در گذشته به وسیله سیل مهیبی ازبین رفته که پس از آن گفته شده «جی رفت».
اقلیم و جغرافیای طبیعی
شهر جیرفت در ارتفاع ۷۲۰ متر از سطح دریا و در درهای پهن گسترده شده و از موقعیتی دشتی و کوهستانی برخوردار است.
این شهر از شمال، مشرق ومغرب بین ارتفاعات ساردوئیه ، جبال بارز واسفندقه محصور میباشد. کوههای جیرفت دنباله رشته کوه زاگرس جنوبی میباشند و این ارتفاعات شامل ساردوئیه در شمال وجبال بارز در شرق و شمال شرقی هستند. قله نشانه با ارتفاع ۳۸۸۶ متر بلندترین قلّه جیرفت و قلّهٔ علم شاه جبال بارز با ارتفاع ۳۷۴۱ متر از مهمترین قلل جیرفت میباشد.
جیرفت در فصول مختلف سال تحت تأثیر وزش بادهای منطقهای وبرون منطقهای قرار میگیرد که این بادها آب و هوای آن را دستخوش تغییرات میکنند.
- بادهای غربی و جنوب غربی که در فصل پاییز_زمستان وبهار با انتقال رطوبت از دریای سرخ و مدیترانه سبب ابرناکی و بارندگی میشوند.
- بادهای شرق وشمال شرق متأثر از سیبری و قطب شمال در فصل سرد باعث رخنهٔ جبهه هوای سردُ خشک و متعاقباً کاهش محسوس دما میشوند.
- باد شمال در فصل تابستان و از سمت کوهستانهای شمالی میوزد و موجب خشکی هوا و وزش باد داغ میشود که بین مردم بومی به باد لوار مشهور است.
- بادهای موسمی در فصل تابستان باعث انتقال رطوبت دریاهای جنوب به جیرفت شده و مسبب رگبارهای تابستانه هستند.
در جیرفت رودهای فصلی و دائمی زیادی در جریانند. در این بین هلیل رود به طول ۴۰۰ کیلومتر تنها رود دائمی استان از کوهستانهای بافت، رابر و ساردوئیه سرچشمه گرفته از مرکز شهر جیرفت میگذرد و برای بخش کشاورزی بسیار حائز اهمّیت است؛ که طی سالهای اخیر با آینده نگریهای غلط و پیشبینی انتقال آب سررشتههای آن در شرف نابودی قرار دارد.
آب و هوا
شهر جیرفت به علت قرار گرفتن در عرضهای جنوبی کشور و واقع شدن در ارتفاع نه چندان بالا، دارای تابستانهای گرم ونسبتا مرطوب و زمستانهایی معتدل و کوتاه است به شکلی که روزهای با دمای صفر درجه ویا کمتر در طول فصل سرد از یک هفته تجاوز نمیکند و به ندرت اتفاق میافتد. سردترین روزهای سال در جیرفت در ماه ژانویه (دیماه واوایل بهمن ماه) اتفاق میافتد وبرودت هوا گاهی به -۴ درجه سانتی گراد هم میرسد. این در حالی است که شدت گرما در ماه ژوئن (اواخر خرداد وتیرماه) به اوج خود میرسد وبیشینه دما به +۴۸ درجه سانتی گراد میرسد. شهر جیرفت به علت قرارگیری در دامنه غربی رشته کوه جبال بارز از کویر داخلی ایران جداشده ومیزان بارش باران در این منطقه نسبتاً مناسب است.
میزان بارندگی میزان بارندگی ایستگاه سیپنوتیک اداره غله جیرفت ۱۹۳ میلیمتر در سال میباشد و این رقم در مناطق کوهستانی اطراف به بیش از ۴۰۰ میلیمتر میرسد.به شکلی که بر طبق یک آمار بلند مدت منطقه خرمشاهی دلفارد با میانگین سالانه ۴۲۶.۲ میلیمتر بیشترین بارندگی استان را به خود اختصاص داده است.
در مجموع تعداد روزهای بارانی جیرفت بیش از ۲۸ روز در سال است، در این بین بهمن ماه با ۱۰ روز بیشترین روزهای بارانی را دارد. پربارانترین ماه سال در جیرفت دیماه با میانگین ۷۰میلیمتر وکمترین میزان در تیرماه با۱ میلیمتر است. در طول بعضی از سالها و در طی فصل تابستان با رخنه ونفوذ بادهای موسمی اقیانوس هند، جیرفت شاهد رخداد رگبارهای سنگین باران است.شکلی از این بارشها در روز۱۶ مرداد ماه ۱۳۹۲ اتفاق افتاد و در مدت زمان بسیار کوتاه بیش از ۴۱ میلیمتر باران بارید وسبب خسارت به زیرساختهای شهر جیرفت شد.
سد جیرفت
سد جیرفت پنجمین سد بتونی ایران،که در حدود ۴۰ کیلومتری شمال غربی شهر جیرفت در محلی معروف به«تنگ نراب» بروی هلیل رود احداث شدهاست. ارتفاع این سد ۱۳۴ متر،طول تاج آن ۲۵۰ متر وگنجایش کل مخزن آن ۴۳۰ میلیون متر مکعب است.وبا شش دریچه قدرت تخلیه ۶۴۰۰ مترمکعب آب را در هر ثانیه وتوانایی تولید سی هزار کیلووات برق رادارد. دریاچه سد جیرفت به مساحت تقریبی ۱۲۰۰۰۰ مترمربع حدود ۱۴۲۰۰ هکتار از زمینهای شهرستان جیرفت را آبیاری میکند.
کار ساخت سد جیرفت در ۱۳۵۴ خورشیدی در حکومت پهلوی استارت خورد و پس از انقلاب ۱۴ سال به درازا انجامید و نهایتا در سال ۱۳۷۱ خورشیدی خاتمه یافت.
پس از اتمام ساخت سد جیرفت ۴ سال زمان برای آب گیری آن در نظر گرفته شد اما طی زمستان ۷۱ با سیل عظیمی با دوره بازگشت ۸۰۰ سال به میزان ۵۰۳۵ مترمکعب بر ثانیه مواجه شد و بدون آنکه آسیبی به آن وارد شود بخش بسیار زیادی از آب را به اراضی پایین دست و تالاب جازموریان رها کرد.
پیشینه جیرفت
پیش از اسلام
مدتها چنین اندیشه میشد که کهنترین تمدن جهان در سومر عراق پای گرفتهاست؛ اما کشف یک زیگورات (معبد) با قدمت بیش از پنج هزار سال، آثار سنگی بسیار و همچنین کتیبههای آجری به خطی ناشناخته از منطقه جیرفت ایران باعث شد باستان شناسان دربارهٔ دانستهها و ادعاهای پیشین خود تجدید نظر کنند. در حمله اسکندر به ایران طبق گفته اریستوبولوس اسکندر در گذر از هند به فارس، از این منطقه گذر کردهاست و در جیرفت با نئارکوس در یاسلار خود دیدار داشته و از آبادانی شهر، منطقه و کاخها و نیایشگاههای آن نام میبرد.
پس از اسلام
جیرفت در زمان خلافت عمر (دومین خلیفه پس از پیامبر)، خلیفه دوم (سال ۲۳ هجری قمری) به دست اعراب (به فرماندهی سهیلبن عَدی) فتح شد. جیرفت در این زمان مرکزِ ولایت کرمان بهشمار میرفت. بار دیگر در زمان خلافت عثمان، خلیفه سوم (۲۳–۳۵ هجری قمری) مجاشع بن مسعود سُلَمی آن را گشود.
در سده اول، ولایت کرمان، به ویژه شهر جیرفت، از عمدهترین مراکز خوارج بهشمار میرفت و مُهَلّب بن ابیصُفره اَزْدی، در سال ۷۷ هجری قمری در آنجا با خوارج جنگید که منجر به شکست و رانده شدن آنان از جیرفت شد. در سال ۱۳۰ هجری قمری، جیرفت نبردگاه عامر بن ضُباره با شَیبان بن عبدالعزیز یشکُری، به سبب مخالفت شیبان با مروان بنمحمد، آخرین خلیفه اموی، بود که به شکست شیبان انجامید.
تا قرن سوم هجری جیرفت محل نزاع و کشمکش مخالفین علیه حکومت مرکزی بود. تا اینکه یعقوب لیث صفاری و برادرش عمر، پس از سرکوبی اهالی جیرفت و قوم کوفچ، آنجا را تسخیر کرد. مقارن حکومت صفاریان، بر آبادانی جیرفت افزوده شد. شاید بتوان بیشترین اهمیت جیرفت را در این دوره و حتی پس از آن، قرار گرفتن شهر در محل اتصال دو راه اصلی دانست: یکی راه هندوستان از طریق جالق، و دیگری راه خلیجفارس، از طریق بندرعباس. در این زمان کالاهای تجار از قُمادینِ جیرفت به دیگر نقاط کشور صادر میشد.
جیرفت در سده چهارم، مجمع تجار، بزرگتر از اصطخرِ فارس و بسیار آباد بود. دژی با چهار دروازه به نامهای شاپور، بم، سیرجان و مصلی داشت و دارای مسجد جامع، بازار، حمامهای پاکیزه، میوههای سردسیری و گرمسیری چون خرما و جوز و ترنج، و معادن بسیار، به ویژه نقره، بود و در جویهای آن زر یافت میشد. جغرافینویسان این دوره، از دیورود (هلیلرود)» در جیرفت، که قدرت گرداندن شصت آسیاب را داشت مطالبی آوردهاند. کوره جیرفت دارای شهرهای بسیار بود و شهری به نام هرمزملک، (نباید آن را با هرمز کنونی یکی دانست) متعلق به دوره ساسانی، در راه جیرفت ـ بم قرار داشت. پس از عمر و لیث بعد از مدتی سامانیان جیرفت را در تصرف داشتند.
درسال ۳۲۴ هجری قمری، جیرفت که همچنان مرکز ولایت کرمان محسوب میشد، بهدست معزالدوله دیلمی افتاد. در سال ۳۶۰ هجری قمری عضدالدوله دیلمی آنجا را تصرف کرد. در زمان تسلط آل بویه بر جیرفت این شهر مرکزیت سیاسی زمستانی را مانند دوران سلجوقی داشتهاست. مرگ عضدالدوله و ضعف آل بویه تا قرن پنجم هجری زمینه را برای تهاجم بیگانگان به جیرفت فراهم كرد. در سال ۳۹۰ هجری قمری ابونصربن عزالدوله بختیار (از امرای دیالمه) و سپس بهاءالدوله (فرزند عضدالدوله) و سال بعد طاهربن احمد صفاری (حاکم سیستان) جیرفت را تسخیر کردند. در اواسط سده پنجم، به سبب ضعف امرای دیلمی، بیشتر نواحی کرمان و از جمله جیرفت را اقوام کوفچ غارت میکردند.
در سال ۴۴۳ هجری قمری شخصی به نام ملک قارود پسر چغری بیگ سلجوقی به جیرفت حمله کرده و با مقاومت کوچ نشینان کوفچ روبرو شده و کوفچیان سخت در مقابل او مقاومت کردند. اینها مردمانی بودند که به واسطه پناهگاههای سخت به کسی باج نمیدادند؛ ولی در نهایت ملک قارود با حیله آنها را شکست داد.
ملک قارود پس از قلع و قمع طوایف قفص (کوچ) و استیلای بر عمان و سواحل خلیج فارس و ایجاد امنیت در جیرفت، پایتخت قشلاقی خود را در سه ماه زمستان تا اردیبهشت ماه به مدت چهار تا پنج ماه در جیرفت انتخاب کرد زیرا این منطقه بسیار آباد و حاصلخیز بودهاست.
در دوره حکومت سلجوقیان، بهویژه در دوره محمدبن ارسلانشاه بر آبادانی جیرفت افزوده شد و به دستور وی کاروان سراها، مساجد و مدارس بسیاری در جیرفت احداث شد. در همین دوره برای نخستین بار از شهرکی بهنام قُمادین یاد شده که آن را محلهای خارج از شهر و مسکن عمده تجار خارجی دانستهاند، قمادین مخزن نفایس چین، ختا، هندوستان، حبشه، زنگبار، روم، مصر، ارمینیه، آذربایجان، ماوراءالنهر، عراق، خراسان و فارس بود. جیرفت تا اوایل نیمه دوم سده ششم، شهری نیکو بود و امالقرای کرمان محسوب میشد. بعد از ارسلانشاه و جانشینان او، دوران فترت و سستی حکومت سلجوقیان شروع شد. در سال ۵۶۲ هجری قمری به سبب شایع شدن بیماری و مرگ، طغرل شاهبن محمد و ترکان و غلامان شهر را غارت کردند. طغرل شاه بیشتر دوران سلطنت را به دلیل علاقه به جیرفت در این شهر گذرانده بود. در بیستم فروردین سال ۵۶۵ هجری قمری در همین شهر وفات یافت.
بعد از مرگ طغرل شاه در اثر رقابت و جنگهای فرزندان وی جیرفت رو به ویرانی نهاد چنانکه در سال ۵۶۶ هجری قمری، بهرامشاه، قمادینِ جیرفت را غارت و شهر و روستاهای آن را ویران کرد. این اختلافات و جنگهای خانگی باعث شد، غزها در نبردی سپاه کرمان را در باغین شکست دادند و متوجه جیرفت شدند. در سال۵۷۵ هجری قمری آنها بدون برخورد با هیچ مانعی جیرفت را به تصرف درآوردند و با حملهای وحشیانه جیرفت را به کلی نابود کردند. چنانکه محمدبن ابراهیم در تاریخ سلجوقیان و غزها (ص ۱۳۷–۱۲۹) نوشتهاست: و بیچاره اهل جیرفت، غافل و بیخبر ناگاه به سرایشان فرود آمدند و صد هزار نفس را به انواع تعذیب و شکنجه هلاک کردند و سر در ولایت نهادند و هر کجا ناحیتی معمور بود یا خطهای مسکون دیدند، آثار آن مطموس و مدروس گردانیدند.
پس از آن جیرفت مدتی، در دوره ملک دینارغز در آرامش نسبی به سر برد. در آن دوره، دارالملک کرمان بود و به دلیل آب و هوای مطبوع لقب جَنَّه اَرْبَعَةِ اَشهُر (بهشت چهار ماه) داشت. در سال ۶۰۰ هجری قمری، امیرقطبالدین مبارز، از ملوک شبانکاره، دور جیرفت حصار کشید و قدرت دفاعی شهر را بالا برد. در سال ۶۱۹ هجری قمری، منطقه به دست قراختاییان افتاد.
حمله مغولها
شهر جیرفت بر اثر حمله مغولها، در سال ۶۲۱ هجری قمری به کلی ویران شد. جیرفت قبل از حمله مغول یکی از شهرهای آباد و ثروتمند جهان اسلام بود. در اواسط قرن هفتم، که مارکوپولو از جیرفت دیدن کرده، از ویرانی آن به دست تاتارها (مغول) گزارش داده و نام شهر جیرفت (یا شاید قمادین) را «کاماندو» و ناحیه مجاور آن را «رئوبارل» (رودبار) ضبط کردهاست به گفته وی (همانجا)، برخی از شهرهای ناحیه، از ترس حمله دزدانِ قبیله قراوناس (ظاهراً ساکن مکران)، با دیوارهای بلند گلی محصور شده بودند.
از حوادث مهم دوره صفوی، حمله بلوچها به جیرفت و غارت آنجا بودهاست. پس از نابسامانیها و کشمکشهای دیگر حکمرانان بر منطقه جیرفت و در اواسط حکومت صفوی مردم جیرفت رفاه و آسایش بیشتری کسب کردند.
در دوران زند جیرفت بدون حادثه مهم و قابل توجهی زمان را پشت سر گذاشت در دوران قاجار جیرفت مجدداً رو به آبادانی گذاشتهاست.
با انقراض حکومت قاجار و روی کار آمدن رضاخان و دوران فترت، حد فاصل قاجار و پهلوی در جیرفت ناامنی و غارت اموال مردم شروع شد؛ و بر اثر کمی باران و آب این منطقه طی سالهای (۱۳۴۰ تا ۱۳۴۲) دچار خشکسالی و قحطی شدیدی گردید.
مراکز باستانی و تاریخی
مقبره میرحیدر (گورخانه) یادگاری از دوره صفویه میباشد که در باغی بسیار زیبا و محصور از درختان مختلف، در اسفندقه جیرفت قرار دارد. نقشه گنبد آن از داخل چهارضلعی و در مراحل بعد به هشت طاقنما تبدیل شده و گنبد مدوری بر روی آن احداث گردیدهاست. مرحوم اميرغلامحسين خان مهيمي اسطوره كشاورزي و مرد درختكاري كشور هم اهل اين ديار ميباشد
شهر دقیانوس و تپههای کنار صندل
مراکز علمی
مراکز دانشگاهی
جیرفت یک شهر دانشگاهی است که تعداد ۶ هزار دانشجو در این شهر در حال تحصیل اند و۲هزار نفر نیز فارغالتحصیل شدهاند.
- دانشگاه علوم پزشکی جیرفت
- دانشگاه آزاد اسلامی واحد جیرفت
- دانشگاه پیام نور
- مؤسسه آموزش عالی جاوید جیرفت
- مؤسسه آموزش عالی نگین جیرفت
- دانشکده فنی
- دانشگاه جیرفت
مراکز حوزوی
- حوزهٔ علمیه امام صادق
مراکز فرهنگی
کتابخانهها
- کتابخانه عمومی فاطمی
- کتابخانه عمومی خدیجه کبری
- کتابخانه عمومی غدیرمحمدآباد
- کتابخانه عمومی شهیدمدنی
- کتابخانه امام صادق پژوهشسرا دانش اموزی
حمل و نقل
شهری
حمل و نقل شهری جیرفت شامل تاکسیرانی و اتوبوسرانی است. تا سال۹۱ اتوبوسرانی جیرفت ۳۱ دستگاه اتوبوس در اختیار داشتهاست.اما در حال حاضر حمل و نقل شهری فقط با تاکسی انجام میشود
بین شهری
- فرودگاه جیرفت
درحال حاضر فرودگاه جیرفت طی هرهفته دو پرواز رفت وبرگشت به فرودگاه مهرآباد تهران دارد.
- اتوبوسهای بین شهری
بیمارستانها و مراکز درمانی
شهر جیرفت سه بیمارستان دارد.
- بیمارستان امام خمینی
- بیمارستان آیتالله کاشانی
- بیمارستان خصوصی قائم
هتلها و مراکز اقامتی
- هتل ناجی: بلوار پیامبر اعظم_میدان سپاه
- هتل جام جم:خیابان دولت_میدان شهداگمنام
- هتل دقیانوس: خیابان ۱۲ بهمن
- هتل هلیل: خیابان ۱۲ بهمن
پارکها و فضای سبز شهری
شهر جیرفت از جمله شهرهایی میباشد که از توزیع مناسب فضای سبز برخوردار نمیباشد. بر اساس دادهای میدانی شهر جیرفت تنها ۸ پارک دارد_ازین تعداد ۴ پارک دارای کارکرد محله ای، ۳پارک دارای کارکرد ناحیهای و۱پارک کارکرد شهری میباشد.
- پارک شهید دلیری… مساحت۱۳۰۰۰۰ متر مربع
- پارک ولی عصر… مساحت ۴۷۵۰۰ متر مربع
- پارک باغ ملی… مساحت ۱۵۰۰۰ متر مربع
- پارک لاله… مساحت ۳۱۹۸۰ متر مربع
- پارک شقایق… مساحت ۶۵۸۸ متر مربع
- پارک شهید بینا… مساحت ۱۰۸۰۰ متر مربع
- پارک جهاد… مساحت ۲۶۵۲۰ متر مربع
- پارک بانوان… مساحت ۶۵۰۰۰ متر مربع
فاصله تا سایر شهرها
- فاصله تا تهران: ۱۲۰۱ کیلومتر
- فاصله تا کرمان: ۲۲۷ کیلومتر
- فاصله تا بافت: ۱۷۲ کیلومتر
- فاصله تا بندرعباس: ۲۹۹ کیلومتر
- فاصله تا زاهدان: ۴۳۴ کیلومتر
- فاصله تا کهنوج: ۱۰۰ کیلومتر
- فاصله تا عنبرآباد: ۲۹ کیلومتر
- فاصله تا درب بهشت: ۸۷ کیلومتر
- فاصله تا شیراز:۶۶۰ کیلومتر
- فاصله تا مشهد:۱۲۶۸ کیلومتر
منابع
پیوند به بیرون
- رسانه برخط دقیانوس
- رسانه برخط هلیل
- رسانه خدمات اینترنتی جیرفت وب
روستاهای شهر جیرفت
گالری تصاویر جیرفت
اماکن گردشگری و تفریحی شهر جیرفت
گالری تصاویر جیرفت
خاطرات شما از سفر به جیرفت نگارش خاطره
-
چهارشنبه, 08 آذر 1402
سلام. من هم به من گفت که این کار را انجام دهید.
