اقلید مرکز شهرستان اقلید، یکی از شهرهای شمالی استان فارس ایران می‌باشد. فاصله آن از شیراز، اصفهان، یزد و یاسوج به ترتیب ۲۷۵، ۲۳۰، ۲۱۰ و۱۸۰ کیلومتر می‌باشد. یکی از مناطق کوهستانی وسرسبز فارس است ودارای آب هوای سرد و کوهستانی است. ارتفاعاتی برفگیر دارد که موجب می‌شود مناظر زیبای برفی تقریباً تا اوایل فصل بهار در آن مشاهده شود. بارش برف مناظری چشم‌نواز در زمستان و تفرج گاه‌هایی بی بدیل از چشمه‌های جوشان و رودخانه‌های خروشان، در فصل بهار و تابستان می‌آفریند. کوه‌های بلند در طول مسیرجاده‌ای زیبا پدیدمی‌آورند وجود دشت‌های بسیار وسیع وحاصلخیز در اطراف آن مانند دشت نمدان، آسپاس وپکان در فصل بهار چشم‌اندازی روح نوازرابرای هرگردشگر تصویر می‌کنند. درفصل تابستان در کنار هوای خنک و مطبوع حضورعشایر بررونق تفریحی آن می‌افزاید. واحدهای اقامتی هتل شهرداری و هتل کیان در تمام طول سال و مدارس در تعطیلات نوروزی و فصل تابستان پذیرای میهمانان و گردشگران می‌باشند.

پارک انقلاب، پارک پارسیان، تفرج گاه محمد رسول‌الله، سرداب، بید سبحان، دامنه‌های کوه بل، دریاچه کافتر، آبشار تنگ براق، قدمگاه سده، چشمه بالنگان حاجی‌آباد، گور بهرام، آسپاس، باغ گل خارستان، قلعه شهرآشوب، پارک شهرآشوب، فی منی حسن‌آباد، قوره دان امامزاده اسماعیل و چشمه امامزاده سید محمد کافترو چشمه‌های متعددی که فضاهای فرح بخش و زیبایی را فراهم آورده‌اند به همراه دامنه کوه‌ها و سواحل رودخانه‌هاو حاشیه سد ملاصدرااز مهم‌ترین جاذبه‌های طبیعی شهر و شهرستان اقلید به‌شمار می‌آیند.

مشخصات جغرافیایی

اقلید واقع در طول جغرافیایی ۵۲ درجه و ۷۲ دقیقه و عرض جغرافیایی ۳۰ درجه و ۹۰ دقیقه و بلندی حد اقل۲۳۰۰ متری از سطح دریا می‌باشد. شهرستان اقلید جزء مناطق کوهستانی و مرتفع کشور به‌شمار می‌رود و شهر اقلید دومین شهر بلند در استان فارس پس از صفاشهر و ششمین شهر مرتفع کشور است. ارتفاعات آن دنباله سلسله جبال زاگرس بوده و حداکثر ارتفاع آن از سطح دریا ۳۹۴۳ متر بنام کوه بل در جنوب اقلید است. دارای زمستان‌های سردو تابستان‌های معتدل می‌باشد. حداکثر درجه حرارت برابر با ۳۷ درجه سانتیگراد و حداقل آن ۲۲- درجه سانتیگراد در سردترین ماه سال است. متوسط بارندگی سالیانه در این شهر بین ۳۳۰–۳۰۰ میلی‌متر است. این شهر یکی از نواحیی بادخیز استان بوده و اکثر مواقع سال سرعت باد قابل ملاحظه است.

پیشینه تاریخی

پیشینه منطقه با توجه به فصل اول پژوهش باستان‌شناسی و نشانه‌هایی که در دسترس است به پنج هزار سال پیش از میلاد می‌رسد. آثار تاریخی مانند حوضچه دختر گبر، کتیبه و غار تنگ براق، کوشک زر، کتیبه کوه بل، باتلاق گور بهرام، چشمه شیرین، تل باکون (بکان) و قلعه‌ها و تپه‌های باستانی و ده‌ها نشانه کوچک و بزرگ دیگر گواه بر قدمت تاریخی این قلمرو است. در گذشته جاده شاهی یعنی راه اصلی اصفهان ـ شیراز از اقلید می‌گذشته‌است و به همین دلیل نقشی مهمتر و کلیدی تر از سایر شهرستان‌ها در تحرک فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی سرزمین پارس داشته‌است. این شهر زمانی گوشه‌ای از شاهنشاهی هخامنشیان به نام آزارگاتا و مرکز تربیت اسب جنگی کوروش به‌شمار می‌آمده‌است. به استناد آثار بجا مانده از کتب تاریخی و سفرنامه‌های جهانگردان، اقلید در دوران پیش از اسلام نیز شهری آباد و مطرح بوده‌است. در کتاب تاریخ فارسنامه ناصری از انتشارات کتابخانه سنایی آمده‌است که قدمت اقلید مربوط به دوران ساسانیان است و سنگ نوشته موجود در تل قلات مشتمل بر ۲۱ سطر خط پهلوی (مربوط به سال ۱۳۳۴ هـ. ش) مؤید این موضوع است. در مورد وجه تسمیه اقلید "اقلید در زبان یونانی به معنای کلید است هر آن که آن را فتح نمود گویا فارس را فتح نموده‌است. " مردم (دال) کلمه کلید را به (لام) تبدیل کرده و در محاورات خود کلیل می‌گفته‌اند.

اقلید در آثار جهانگردان و نویسندگان

آنچه می‌توان دربارهٔ قدمت تاریخی شهرستان اقلید بیان نمود به استناد آثاری است که از کتب تاریخی و سفرنامه‌های جهانگردان به جای مانده و بیانگر این است که اقلید در دوران پیش از اسلام نیز شهری آباد و مطرح بوده‌است.

ابن بطوطه، مورخ مراکشی در سفرنامه خود که در سال ۷۲۵ هجری تألیف شده، می‌نویسد: " وقتی از اصفهان به سوی شیراز حرکت کردیم، نخست به شهر کلیل رسیدیم که شهرکی است دارای شهرها و باغ‌ها ومیوه‌های فراوان. "

در شاهنامه فردوسی، اقلید (جَز) نام داشته که به معنای جزیره است و این عنوان به این جهت بوده که در قسمت‌های جنوبی اقلید، به دلیل فراوانی آب و بارندگی زیاد، دریاچه‌هایی وجود داشته‌است.

فرصت الدوله شیرازی در کتاب ارزشمند خود (آثار عجم)، از اقلید نام می‌برد و در سفر شیراز به تهران، در چمن آسپاس منزل کرده و چند شب را در آن جا گذرانده‌است.

ابن بلخی در کتاب فارسنامه خود که بین سال‌های ۵۰۰ تا ۵۵۰ هجری قمری نگاشته‌است، در مورد اقلید می‌گوید: " اقلید، شهرکی کوچک است و حصاری دارد و جامع و منبر دارد و هوای آن سردسیر است و آب آن خوش است و روان و میوه و غله از هر نوع است ".

حمداله مستوفی در کتاب نزهت القلوب می‌نویسد: " اقلید شهری کوچک است و حصاری دارد و هوایش معتدل است و آب روان دارد و در او از همه نوع میوه است و غله. سورمق و ارجمان از توابع اقلید است ."

ژان گوتر در کتاب خواجه تاجدار می‌نویسد: " سپاه آقامحمدخان قاجار با تصرف فارس، یک هفته در آسپاس و کوشک زر اتراق کرده و از آنجا به شیراز عزیمت نموده‌اند. "

مادام ژان دیولافوا که همراه شوهرش مارسل دیولافوا باستان‌شناس فرانسوی در سال ۱۸۸۱ میلادی به ایران مسافرت کرده‌است، در سفرنامه خود می‌نویسد: " به اقلید رفتیم تا مسجدی را که تعریف آن را شنیده بودیم ببینیم. خرابه‌های یک کاخ کوچک صفوی را هم دیدیم. هوای اقلید صاف، آب آن گوارا و چشمه‌های فراوان دارد. "

ایران‌شناس به نام آلمانی پروفسور والتر هیتس، ضمن خواندن آثار باستانی مربوط به حوض دختر گبر در تل قلات اقلید، مقالاتی در این زمینه نوشته‌است.

هم چنین در فارسنامه ناصری نیز دربارهٔ اقلید چنین می‌خوانیم: «اقلید در دامنه کوهای زاگرس قرار دارد. رودخانه از میان آن جاری است در دو جانب این رودخانه باغ‌های پر از درختان سردسیری است مکانی با صفا و نزهت گاهی دلگشا است.»

مرحوم دهخدا، در واژه‌نامه خود می‌نویسد: " اقلید شهرکی است واقع در استخر فارس، دارای ولایات و مزارع بیشمار، دارای یک بخش مرکزی و مهم به نام سرحد چهاردانگه که سابقاً دشت روم گفته می‌شده‌است. "

جاذبه‌های گردشگری شهر و شهرستان اقلید

جاذبه‌های تاریخی

حوض دختر گبر و کتیبه پهلوی درمرکزشهر اقلید درسینه کوهی از دل سنگ فضایی دوپله‌ای تراشیده‌است که دروسط گودالی به ارتفاع ۳۰ سانتی‌متر حفرشده‌است که مشهور به دختر گبر است. به یکی از دیواره‌های این مکان کتیبه‌ای به خط پهلوی ساسانی درفضایی به طول ۲ متر وعرض ۸۸ سانتی‌متر کنده شده‌است.

کاروانسراهای کناس

شهر آشوب (قلعه شهرآشوب) این قلعه بسیارزیبا متاسفنه چندی است که مورد تخریب واقع شده

منبر و کتیبه مسجد جامع

قلعه آسپاس

باتلاق گور بهرام

جاذبه‌های مذهبی

امام زاده سید محمد:بقعه متبرک این امام زاده در فاصله ۷۹ کیلومتری جنوب شرقی اقلید درنزدیکی دریاچه کافترواقع شده‌است. امام زاده سیدمحمد از نوادگان علی است. اطراف این امام زاده درختان فراوان و چشمه سارهایی وجود دارد که طراوت خاصی به منطقه داده‌است.

امام زاده عبدالرحمن : بقعه متبرکه امام زاده در مرکز شهر ودرکنار کوه حوض دختر گبر قراردارد. بقعه این امام زاده دارای دو گلدسته وگنبد است که درشبستان وصحن جلوی آن گلزارشهدای اقلیدقراردارد. ودرانتهای شرقی آن مرقدامام زاده عبدالرحمن قراردارد. ضریح این امام زاده باقلم کاریهای زیبا مزین شده‌است

جاذبه‌های طبیعی

چشمه محمد رسول‌الله :این چشمه درجنوب غربی شهر اقلید ودرفاصله ۵ کیلومتری آن قراردارد. این چشمه که از زیر یک تپه سنگی و خاکی می‌جوشد پس از ورود به یک حوضچه از طریق نهری کوچک باغهای اطراف را آبیاری می‌کند. نام قدیمی این چشمه رودخانه شکاب بوده که طی ۱۰۰ سال گذشته به چشمه محمد رسول‌الله

تنگ براق:ازتفرجگاه‌های طبیعی و کوهستانی اقلیداست که در فاصله ۸۰ کیلومتری جنوب شهرقرار گرفته‌است این منطقه دارای پوشش گیاهی فراوان ودره سبز و خرم درپایه رشته کوه لیله مند واقع شده‌است. دراین تنگ کتیبه‌ای به خط پهلوی ساسانی وجود دارد.

دریاچه کافتر (شادکام):این دریاچه بامساحتی درحدود ۴۸ کیلومترمربع یکی از دریاچه‌های آب شیرین استان فارس است که درجنوب شرقی شهرستان اقلید واقع شده‌است واززیستگاه‌های بسیار ارزشمند پرندگان مهاجرمحسوب می‌شود.

رودخانه شادکام:این رودخانه که در گذشته به نام رودخانه سا ریاتن مشهوربود از چشمه‌ای به همین نام در ارتفاعات کوه آلما لیجه سرچشمه می‌گیرد و پس از آبیاری دشت نمدان به دریاچه کافتر می‌ریزد.

رودخانه کر: رودی که از کوه‌های سیدمحمدوپالانگری درشهرستان اقلید سرچشمه می‌گیرد و پس از پیوستن آب تعدادی از چشمه‌های این شهرستان به آن بانام رودخانه کر از ناحیه تنگ براق به شهرستان مرودشت وارد می‌شود.

چشمه بالنگان:چشمه حاجی‌آباد (بالنگان) باجلوه‌های بسیارزیبا وتفرجگاهی درمنطقه‌ای به وسعت سه کیلومتر درمحدوده شهرستان اقلیدقرار دارد.

چشمه قدمگاه سده یا چشمه قدمگاه:این چشمه درشهر سده یا سده (فارس) درمحلی باپوشش گیاهی مناسب ومحوطه‌ای سرسبز ودرختکاری شده قراردارد. موقعیت این چشمه برای ایجاد تأسیسات پذیرایی بین راهی بسیارمناسب است. درحال حاضر چشمه فوق پس ازانباشت دریک حوضچه بخشی از زمین‌های اطراف راآبیاری می‌کند.

چشمه جوتو:این چشمه درمجاورت جاده آسپاس شهرستان اقلید دردامنه ارتفاعات کوه حسینی قرارگرفته ومنطقه‌ای مناسب برای تأسیس پارک جنگلی وایجادگردشگاه است.

کوه سفید:این کوه مطابق جهت عمومی زاگرس از شمال غربی به جنوب شرقی کشیده شده‌است و۳۹۴۳ متر ارتفاع بلندترین نقطه شهرستان اقلید است که درشمال شرقی استان قراردارد.

روستای محمدآباد:این روستا که از توابع شهرستان اقلید است و در بخش مرکزی دهستان خسرو و شیرین قراردارد. درضلع جنوبی این روستا محوطه‌ای با مساحت شش کیلومتر وجود دارد که آب‌های سطحی و پوشش گیاهی مرکب از درختان بید سپیدار و نارون چشم‌انداز زیبایی به آن بخشیده و ارزش گیاهی ویژه ایجادکرده‌است.

روستای دژکرد:درحدفاصل میان کاکان قراردارد که ازچشم انداز طبیعی زیبا برخوردار است. این محل در طول سال مورد بازدید گردشگران قرارمی گیرد. این روستا در فاصله ۱۰ کیلومتری تنگ براق قرار دارد فراوانی آب‌های سطحی کیفیت مناسب پوشش گیاهی درختان جنگلی و آب هوای مطبوع کوهستانی از ویژگی‌های ارزشمندی است که این منطقه رادرشمار یکی از جاذبه‌های طبیعی استان قرارداده است.

منابع

• کلید فارس
• سایت مرکز آموزش عالی اقلید
• سایت خبری اقلید