فسا (به پارسی میانه: pasā) نام شهر و شهرستانی است در جنوب ایران و شرق استان فارس در ۱۴۵ کیلومتری شرق شیراز واقع در استان فارس است. شهرهای سروستان، داراب، جهرم، استهبان در همسایگی فسا قرار دارند. شهر فسا در هزارکیلومتری جنوب تهران(پایتخت ایران)، و در ۴۴۵کیلومتری بندررعباس، یا تنگه هرمز مدخل خلیج فارس واقع است.این شهرستان در جاده اصلی شیراز به بندرعباس و شیراز کرمان زاهدان واقع شده‌است. همین اصل سبب شده، از نظر استراتژی جغرافیایی مهم و در راه عبور مسافران قرار گیرد. قدمت این شهرستان به ۷۵۰۰ سال پیش ودست کم به زمان هخامنشیان برمی‌گردد که در آن زمان نام این شهر پسه یا پسا بوده که به فسا تبدیل می‌شود.

محصولات و سوغات

کماچ یا همان نان فسایی، شاخص‌ترین ارمغان و اصلی‌ترین سوغات شهرستان فسا محسوب می‌شود که توجه بسیاری از مسافرین را که از این شهرستان گذر کرده یا از آن بازدید می‌کنند، به خود جلب می‌کند. حلوا، نان یوخه، مسقطی، گلیم، گبه، جاجیم، پرتقال، نارنج، نارنگی، انار، گردو، پسته و صنایع دستی از دیگر سوغاتی‌های این شهر هستند.

رصدخانه و مرکز علمی شهرداری فسا

رصد خانه و مرکز علمی شهرداری فسا، به عنوان بزرگترین رصد خانه آماتوری جنوب ایران با سال تأسیس ۱۳۷۸ در وروری فسا از سمت شیراز و بر فراز تپه باستانی کدیوری واقع شده‌است. این مجموعه شامل اتاق تلسکوپ، اتاق افلاک نما و سالن برگزاری کلاس‌های آموزشی می‌باشد. گروه نجوم این مرکز در سال ۱۳۸۶ به عنوان «برترین گروه نجوم کشور» و در سال‌های ۸۵٬۸۶و۸۷ به عنوان «قوی‌ترین گروه رویت هلال ماه» در کشور شناخته شد و در همین راستا چندین رکورد جهانی و ملی را به ثبت رسانده‌اند که از جمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. رویت نازکترین هلال ماه در اسفند ۱۳۸۴ در شهرستان بافت واقع در استان کرمان که سبب ثبت رکورد جهانی زاویه جدایی بین ماه و خورشید و منجر به شکسته شدن حد دانژون گردید.
2. ثبت رکورد جدایی زاویه در روز، هم با چشم مسلح و هم غیر مسلح
3. ثبت رکورد وداع تا دیدار
4. ثبت اختراع دستگاه‌های ردیاب خورشیدی برای صفحات فتو و لتائیک، لیزر خورشیدی، دستگاه تراش و آینه تلسکوپ توسط یکی از اعضای رصدخانه
5. ثبت پدیده نادر گذر سیاره زهره از مقابل خورشید به عنوان مهم‌ترین رخداد نجومی سال ۲۰۱۲ در ۱۷ خرداد ۱۳۹۱

علاوه بر این، گروه نجوم فسا به عنوان یکی از قوی‌ترین گروه‌های استهلال کشور هر سالِ جهت رویت ماه‌های رمضان و شوال به مناطق مرتفع در کشور از جمله ارتفاعات خرمنکوه و دنا اعزام می‌شود.

رصد خانه و مرکز علمی شهرداری هر سالِ برنامه‌های مختلفی در زمینه‌های آمورشی و ترویج نجوم برگزار می‌نماید که از جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. برنامه بازدید از رصدخانه همه روزِ (در ایام نوروز) و تعطیلات آخر هفته (در بقیه روزهای سال) برای مهمانان عزیز از مناطق مختلف ایران و همشهریان عزیز فسایی.
2. برنامه بازدید از رصد خانه ویژه مدارس، دانشگاه‌ها، ادارات و پژوهشکده‌های سراسر استان
3. کلاس‌های آموزشی برای عموم مردم

کشاورزی و صنعت

فسا از نظر کشاورزی شهری پررونق است. از نظر تولید گندم رتبه اول کشور ایران را داراست به‌طوری‌که فسا را شهر گندم می‌دانند. با توجه به آب و هوای مناسب، وجود نخل‌های گرمسیری و درخت گردو و دیگر گونه‌های درختی از قبیل پرتقال، نارنگی، انار، پسته، بادام، گردو و نارنج در این شهر متداول وبه‌طور گسترده‌است. کشت پنبه نیز در فسا رونق فراوان داشته‌است. کارخانه رب گوجه فرنگی، ۱۶ کارخانه ذرت خشک کنی و دو کارخانه روغن کشی زیتون، یک کارخانه قند، کارخانه تولید ماکارونی، کارخانه تصفیه وش پنبه، کارخانه تولید الکل، کارخانه تولید آرد، کارخانه صنایع لبنی - تعدادی کارگاه‌های تولید کانی غیرفلزی و صنایع دستی (بافت فرش، گلیم، حصیر، رویه گیوه و…) از صنایع این شهرستان می‌باشد.

موقعیت راهبردی

قرار گرفتن در مسیرهای اصلی شیراز به بندرعباس، این شهر را از یک موقعیت راهبردی برخوردار کرده‌است و همچنین شهرستان فسا محل تلاقی دومسیر ریلی شیراز نی ریز گل‌گهر و شیراز فسا بندر عباس است و فرودگاه داخلی فسا. بلندترین نقطه این شهرستان خرمن‌کوه در کنار روستای کچوییه می‌باشد که ۳۲۲۰ متر ارتفاع دارد.

آیین‌های مزدکی و مانوی

فرصت‌الدوله در آثار عجم چنین می‌نویسد:

زرتشت خورگان که استاد مزدک بوده‌است از اهالی این شهر است که سال‌ها در بیزانس (روم شرقی) بسر می‌برد و در آنجا با کتب فلسفیِیونانی از جمله جمهوریت افلاطون آشنایی پیدا کرد و تحت تأثیر اندیشه مدینه فاضله افلاطون قرار گرفت. افکار زرتشت خورگان که بیشتر جنبه اقتصادی و اجتماعی داشت، توسط شاگرداش مزدک به جامعه ایرانی معرفی شد. می‌گویند بانی اصلی آیین مزدکی مردی زردشت نام از اهل فسا بود و به نوعی کیش مانوی که مخالف کیش رسمی مانوی بود، دعوت می‌کرد. این مرد دعوت خود را در روم ظاهر کرد و سپس به ایران سفر کرد و به دعوت پرداخت. درروماین شخص به نام پوندس معروف بوده‌است. پس نتیجه این می‌شود که فرقه مورد بحث ما یکی از شعب مانوی بوده که قرب دو قرن قبل از مزدک در کشورروم تأسیس یافته و مؤسس آن یکنفر ایرانی زردشت نام پسر «خورگان» از مردم «پسا» بوده‌است… از اشارات مندرجه در کتب عربی چنین مستفاد می‌شود که زردشت (فسایی) پیشوایی بوده که دعوت او فقط جنبه نظری داشته‌است، اما مزدک که مرد عمل بوده و به قول طبری در نزد طبقه عامه خلیفه زردشت به‌شمار می‌آمده‌است، رفته رفته نام مؤسس اصلی را تحت‌الشعاع قرار داد و در همان عهد خود، فرقه را به اسم مزدکیه مشهور نمود؛ بنابراین فسا (پسا) را می‌توان مهد آیین مزدکی دانست.

التاریخ الکبیر ـ المشیخه

ابو یزید وشیمه بن الفرات الوشاء الفارسی الفسوی، قرن سوم هـ ق، مؤلف فی اخبار الرده علی الدانیالی الفسوی (شهاب الدین)، قرن ششم وهفتم، مؤلف کتاب جواهر الادراج و… شیخ احمد بن محمد فسایی، قرن هفتم، وی مدت سی سال در مسجد جامع

تقسیمات کشوری

شهرستان فسا شامل چهار بخش ، مرکزی، شیبکوه، ششده و قره بلاغ و نوبندگان است. صحرارود،جنگل، فدشکویه و زنگنه دهستان‌های این شهرستان است. اکنون دارای شهرهای فسا، زاهدشهر، ششده، نوبندگان، دوگان و میانشهر است.

آب و هوا

روستاهای تاریخی

از قدیمی‌ترین روستاها می‌توان به روستای کچوییه و روستای غیاث آباداشاره نمود. روستاهای بخش مرکزی می‌توان به کوشک قاضی اشاره نمود. این روستا در سمت جنوب شرقی شهرستان فسا واقع شده‌است که مواضع تاریخی نظیر تل نخودی و قلعه رحمت آباد در حاشیه آن و سمت کوه توده قرار دارند و روستای نوبندگان که پیشینهٔ تاریخی آن متعلق به دوره زمانی تمدن ایلام است.

دانشگاه‌ها

دانشگاه دولتی فسا:[۱] این دانشگاه دارای ۵ رشته مهندسی و ۲ رشته پایه و ۳ رشته کشاورزی است. همچنین شهرستان فسا دارای دانشگاه علوم پزشکی، یک واحد دانشگاه آزاد اسلامی، یک واحد دانشگاه پیام نور، یک واحد آموزشکده فنی و کشاورزی و دانشکده کشاورزی است.

جاذبه‌ها

تفرجگاه واقامتگاه گردشگری توریستی آب اسمانی فسا در میان جنگل سالانه پذیرای گردشگران داخلی و به ویژه گردشگران خارجی می‌باشد

1. روستای تاریخی خورنگان (خرنجان) امامزاده ابراهیم (شاه دین) و روستای کچوییه (امامزاده حسن کچویه و، غمپ آتشکده و چهل چشمه)
2. تل ضحاک که از آثار ما قبل اسلام است و ویرانه‌های شهر باستانی فسا درروستای خیرآباد است که از عهد پیشدادیان به جا مانده و این شهر تا قرن هفتم آبادبوده‌است که آثار باستانی زیادی بر اثر کاوش در اطراف آن بدست آمده و در موزه‌های کشور نگهداری می‌شود.
3. آثار شهری مربوط به دوران ساسانی در حوالی روستای تنگ کرم واقع در ۱۵ کیلومتری شهر فسا به نام شهر ازبرا، مص و.. وجود داشته که آثار و بقایایی از آن باقی است.
4. تل نعلکی واقع در جنب روستای جلیان از بخش نوبندگان که قبور ماقبل تاریخ بوده و از لحاظ مهرپرستی بررسی و اهمیت است.
5. ساختمان نقاره خانه واقع در اول بازار شهر فسا مربوط به دوران قاجار
6. آتشکده ساسانی که عوام آن را سنگ قنبر (سنگ سلمان) می‌نامیدند به طول ۲ متر و عرض ۰٫۵ متر که خطوط گرانبهایی روی آن حک شده و برخی آن را مربوط به دروازه شهر فسا در زمان ساسانیان بوده‌است.
7. آتشکده سامانی مربوط به دوره ساسانی واقع در ۱۵ کیلومتری شمال فسا (غمپ آتشکده)که در اصل خنب آتشکده بوده و در گویش محلی غمپ یا قمپ بدان می‌گویند
8. منطقه گره بایگان و جنگل مصنوعی کوثر با وسعت دوهزار هکتار در بخش شیبکوه
9. میانجنگل دارای گونه‌های گیاهی بسیار ارزشمند
10. قلعه دختر واقع در روستاي زنگنه
11. امامزاده اسماعیل
12. امامزاده حسن
13. آستان شاهزاده قاسم (از نوادگان حضرت عقیل (ع) و حضرت علی (ع) در مرکز شهرستان فسا)
14. شاه ابوالفتح
15. پارک تفریحی آزادی
16. منطقه گلیان
17. منطقه باستانی کوزه گرخانه (واصل آباد)، آثار باستانی تنگ مج و تنگ موردی، تل نخودی و اتلال مجاور آن (کوشک قاضی)، تل سیاه (فدشکویه) و کوه نقاره خانه در امتداد آن تنگ خمار (سنان) و چاه‌های سنگی در ارتفاعات مجاور سنان، بقعه سید شمس الدین (عهد صفوی)، بقعة زاهد کبیر در زاهد شهر (عهد مغول)، ساختمان نقاره خانه (شهربانی قدیم = خیابان محمدی)
18. منطقه گردشگری امامزاده شهیدان
19. روستای تاریخی امیرحاجیلو
20. امامزاده شیخ صالح نوه امام حسن (ع) واقع درروستای غیاث آباد
21. وجودآثارقدیمی وباتمدن ازشهرتیران (زاهدشهرکنونی) و همچنین وجودآثاری ازدوران باشکوه هخامنشیان درزاهدشهرمثل جوی حقوکه ارتفاع آن به دومترمیرسدوگواهی بررونق کشاورزی درزاهدشهردارد (اطلاعات بیشتردرصفحه زاهدشهر) وگویش مردم این شهرکه به فارسی تیرانی مشهوراست ویک شیرسنگی درامامزاده زاهدکه قدمت آن به چندصدسال برمیگردد.امامزاده پیر کهمره صحرارود
22. امامزاده سید شمس الدین
23. امام زاده حسن روستای کچویه
24. کوه خرمنکوه واقع شده در کنار روستای کچویه و غمپ آتشکدهم مجموعه چهل چشمه منطقه بی نظیری است.

پانویس

منابع

کتاب از پسا تا فسا. جلیل رضازاده

• فارس نامه ناصری
• کتاب دفتر ایام (منوچهر کدیور)