دامغان شهری باستانی است که در نقطهٔ جغرافیایی ۳۶°۱۰′۰۶″N 54°۲۰′53″E در حدود ۳۴۰ کیلومتری شمال شرق تهران در استان سمنان واقع شده‌است. این شهر کهن‌ترین و باستانی‌ترین شهر پارتی ایران است که در مسیر رودخانهٔ چشمه علی شکل گرفته و در دورهٔ شاهنشاهی اشکانی مدتی پایتخت ایران بود. نام قدیم آن ده مغان و صد دروازه بوده‌است و دارای آثار باستانی فراوانی از جمله تاریخانه می‌باشد. شهر دامغان در مسیر جاده ۴۴ قرار گرفته‌است. مردم دامغان به زبان فارسی و لهجه دامغانی تکلم می‌کنند.

نام‌گذاری

نام دامغان از «ده» و «مغان» است. «ده» به معنای روستا است و «مغان» به معنای مگی است. این نام توسط زرتشتیان داده شد که شامل پادشاهانی چون شاه کوروش بزرگ و داریوش بزرگ از ایران باستان بود.

تاریخچه

دامغان، زمانی با نام صد دروازه (به یونانی: هکاتوم پیلس Hecatompylos:Ηεκατομμυλός) پایتخت دولت امپراطوری اشکانیان بوده‌است. قدیمی‌ترین مسجد ایران به نام مسجد تاریخانه (چهل ستون) که 1300 سال قدمت دارد در این شهر قرار دارد. نام کهن دامغان (گومش یا قومش) در کتیبه سارگون دوم آشوری پات نانه آمده‌است یعنی شهری که ۹۹ نگهبان دروازه‌ها دارد. فاصله آن از دریای تی تی (دریای نیلوفر آبی، منظور دریای مازندران) هفت روز راه به‌شمار رفته‌است.

دور شهر دامغان کاملاً دیوار کشیده شده بودبه طوری گفته می‌شود به قدری دیوارهای ستبری داشته که دو درشکه از کنار هم بر روی دیوار رد می‌شدند. بازمانده‌های آن دیوار هم‌اکنون هم دیده می‌شود؛ و به نام دیوار بارو مشهور است. دامغان دو گونه آب‌وهوا دارد. از جنوب به دشت کویر و از شمال به دامنه‌های جنوبی رشته کوه البرز متصل است. به همین دلیل بیشتر گونه‌های میوه در این شهر می‌رویند.

جمعیت و زبان

بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این شهر ۸۶۱۵۶ نفر (دارای۲۳۴۱۰ خانوار) بوده‌است.

مردم شهر دامغان زبان پارسی را با لهجه دامغانی صحبت می‌کنند.

مردم دامغان بیش از 340 اصطلاح دارند که از آن ها در حرف زدن استفاده میکنند مثلا به بچه غورباغه دم لغزک می گویند

راه‌ها

شهر دامغان در مسیر جاده ۴۴ قرار گرفته و از غرب به شهر سمنان و از سمت شرق به شهر شاهرود منتهی می‌شود.

همچنین جادهٔ شمال-جنوب ۸۱ دامغان به خرانق جندق و خور به طول ۴۹۴ کیلومتر از راه‌های اصلی رفت و آمد به این شهر است.

آب و هوا

آب و هوای شهر دامغان به علت وزش بادهای شدید شمالی و بارندگی‌های ناشی از بادهای نواحی گرگان و مازندران زمستان‌های سرد و تابستان‌های معتدل دارد در فصول گرم سال این شهر از خنکترین شهرهای ایران بشمار می‌رود.

آثار تاریخی و دیدنی

مهم‌ترین تفریحگاه این شهر چشمه علی است در نزدیکی این چشمه یک اردوگاه به نام اردوگاه شهید صدوقی است . تپه حصار نیز یکی از آثار به جای مانده از روزگاران کهن است و حدود ۷۰۰۰ سال قدمت دارد و تا به حال کاوشهای باستانی در آن صورت گرفته که نشان می‌دهد شهری است که در اثر زلزله بر سر مردمانش خراب شده‌است

هنگام رفتن امام رضا از مدینه به مشهد در اینجا توقف می کنند و امام رضا دست به دعا برمیدارند و از خاک چشمه می جوشد . برای همین به این چشمه ، چشمه علی ،یعنی چشمه علی ابن موسی الرضا می گویند

کاوش‌های باستانی اخیر نشان می‌دهد که هفت هزار سال پیش در این منطقه فولاد تولید می‌شده‌است. نخستین بار در سال ۱۳۱۲ پروفسور اسمیت در تپه حصار حفاری‌های باستان‌شناسی خود را انجام داد و به آثار ارزشمندی از تمدن این منطقه دست یافت.

فرهنگ و مذهب در دامغان

مردم دامغان به دلیل همجواری با منطقهٔ خراسان بزرگ و وجود آثار تاریخی و فرهنگی بسیار در این منطقه از وارثین قابل اعتنای فرهنگ و ادب فارسی به حساب می‌آیند. شعر و ادب پارسی سایهٔ طولانی بر این شهر افکنده و وجود ادیبان و فلاسفهٔ بسیار این شهر را به عنوان یکی از مراکز شهر و ادب در کشور ایران شهره ساخته‌است. فرهنگ این شهر آمیخته‌ای از فرهنگ اسلامی ایرانی کهنیست که از علل آن می‌توان به قرن‌ها حضور اسلام در این وادی و وجود اولین مسجد ایران(مسجد تاریخانه) در این شهر اشاره نمود. اکثرین قریب به مطلق مردم دامغان پیروان شیعهٔ دوازده امامی بوده و وجود فرهنگ قدیمی و غنی عزاداری برای حسین بن علی سالیانه بسیاری از مردم را به این شهر و دیار فرامیخواند. فرهنگ دامغان به دلیل همجواری با استان مازندران از آن دیار نیز تأثیر پذیرفته‌است و می‌توان در گفتار دامغانی کلماتی از پارسی قدیم و زبان پهلوی را شناسایی کرد.

جاذبه‌های گردشگری

آثار تاریخی

• چشمه علی در ۲۵ کیلومتری شمال دامغان که از تفرجگاه‌های شاهان قاجار بود
• مسجد تاریخانه قدیمی‌ترین مسجد ایران
• مسجد جامع
• برج چهل‌دختران
• گنبد زنگوله
• بازار بزرگ دامغان (بازارچه)
• تپه‌حصار
• آرامگاه پیرعلمدار
• امامزاده جعفر
• امامزاده محمد
• برج طغرل مهماندوست
• بقایای مرکز ایالت قومس در جنوب روستای قوشه و غرب امیریه
• بارگاه بکیربن اعین
• خانه لطفی
• دیوار بارو
• روستای و کارونسرای قوشه

آثار طبیعی

• غار شیربند
• کویر حاج علی‌قلیی
• روستای شمالی با چشمه‌های خروشان و معماری پلکانی به نام بادله کوه
• چشمه پیر خوشتر در شمال شهر کلاته رود بار واقع در شمال دامغان
• سرچشمه دیباج
• تنگه زندان دیباج
• آبسیج دیباج
• گرد کوه

مشاهیر

هنر و فلسفه

علی اصحابی

افشین شاهرودی

اسماعیل شاهرودی

بهنام بانی

هما خاکپاش

یدالله رؤیایی

محمود قنبری

محمدعلی معلم دامغانی

علی معلم

منوچهری دامغانی

محمدرضا نصیری

مهدی نصیری

سیف‌الله یزدانی

ورزش

علیرضا منصوریان

داوود مقبلی

سیاست

• ابوالفضل حسن‌بیگی
• حسن ملک‌محمدی
• خسرو دانشجو
• فرهاد دانشجو
• کامران دانشجو
• مهدی رجب بیگی
• حسن سبحانی
• سید رضا تقوی
• غلامعلی نعیم آبادی

شهرهای خواهر خوانده

• برونته ایتالیا

جستارهای وابسته

• جمعیت شهرهای استان سمنان
• شهرستان دامغان
• دانشگاه دامغان

منابع

پیوند به بیرون

• ایرانشهر
• وبگاه رسمی