هفتکل ( تلفظ ) شهری است در استان خوزستان که در ۱۳ اردیبهشت ۱۳۰۶ خورشیدی با به نفت رسیدن چاه شمارهٔ یک در دشت طوف سفید، دومین شهر نفتی ایران لقب گرفت و نامش را هفتکل گذاشتند. برخی به اشتباه نام این شهر را هفتگل می‌خوانند که درست نیست بخش مرکزی این شهر در سال ۱۳۹۰، تعداد ۲۷٫۶۳۳ نفر جمعیت داشته که از این تعداد اکثراً باسواد بوده‌اند. ساکنان این شهر، اغلب بختیاری، قشقاییو سادات موسوی از بزرگترین اقوام در این شهرستان هستند این شهر از امن‌ترین وآرام‌ترین شهرهای ایران با مردمی بسیار خونگرم و مهمان نواز می‌باشد.

وجه تسمیه

دشت طوف سفید صدها سال محل قشلاق بختیاری‌ها بود و در زمان حکومت صمصام‌السلطنه بختیاری، طایفهٔ لرکی از ایل قشقایی فارس در دشت طوف سفید ساکن شده و به کار دامپروری پرداختند اما همواره از دست اشرار آسایش نداشتند؛ در یکی از این دستبردها، اشرار تعدادی از احشام گله داران را به سرقت برده و باعث ترس زنان و کودکان شدند. سواران قشقایی به تعقیب سارقین پرداخته و هفت نفر از آن‌ها را کشته و برای ایجاد ترس دیگر اشرار، بر بلندای تپه‌ای، هفت سنگ نشانده (کل) به بلندای قد انسان برافراشتند و از آن به بعد آن تپه و نواحی اطراف آن را هفتاکل نام نهادند و به مرور زمان نام هفتاکل و هفت کل به جای طوف سفید به کار برده شد.

موقعیت جغرافیایی

از لحاظ جغرافیایی تقریباً در مرکز استان خوزستان قرار دارد. این شهر تا اهواز مرکز استان خوزستان ۹۰ کیلومتر، تا رامهرمز ۳۵ کیلومتر تا باغملک ۳۹ کیلومتر تا مسجد سلیمان ۸۰ کیلومتر، تا ایذه ۸۵ کیلومتر و تا شوشتر نیز ۱۰۰ کیلومتر فاصله دارد. محور اهواز، هفتکل، باغملک، ایذه به شهر کرد، اصلی‌ترین محور ارتباطی استان خوزستان به استان‌های چهارمحال و بختیاری و اصفهان محسوب می‌شود.

بافت شهر

کنسرسیوم نفتی دارسی در حدود سال ۱۳۰۶ خورشیدی در این شهر ساختمان‌های بسیاری را برای کارشناسان انگلیسی و کارگران بومی خود بنا نهاد. در بافت این منازل مسکونی ساختمان‌های آموزشی، سینما، باشگاه، استخر، درمانگاه و بیمارستان و آتش‌نشانی پیش‌بینی شد. هفتکل در آن دوران عروس شهرهای خوزستان خوانده می‌شد. اما شهرداری هفتکل تا سال ۱۳۴۶ تشکیل نشد. بخشداری هفتکل در سال ۱۳۱۰ تشکیل شد. طبق آمار سال ۱۳۵۵، جمعیت هفتکل در حدود ۱۲۰۰۰ نفر بوده‌است. این شهر دارای ۵۵۰ دستگاه خانهٔ کارگری، ۱۲۰ دستگاه کارمندی، سه باشگاه، سه استخر شنای مدرن، دو دبیرستان، و سیزده دبستان بوده و تعداد دانش آموزان مشغول به تحصیل آن ۳۷۰۰ نفر بوده‌است و ادارات دولتی آن شامل: بخشداری، اداره پست، دارایی، آمار، آموزش و پرورش و کلانتری بوده‌است و تعداد کارکنان دولت در آن سال، ۱۵۶ نفر بوده‌است. همچنین، شهر دارای یک فرودگاه نیز بوده‌است. هم‌اکنون این شهر دارای ۲۴ دبستان، ۲۲ مدرسه راهنمایی، ۱۶ هنرستان و ۲ دبیرستان می‌باشد که تعداد ۶۷۰۰ نفر دانش آموز در آن مشغول تحصیل‌اند.

هفتکل در جنگ جهانی دوم

در روز سوم شهریور ۱۳۲۰ (۲۵ اوت ۱۹۴۱)نیروهای انگلیس و شوروی (متفقین) علی‌رغم اعلام بی‌طرفی کامل ایران در جنگ جهانی دوم، ورود به ایران را آغاز کردند و انگلیس با تنها پنج هزار سرباز توانست خاک ایران را به اشغال درآورد اهمیت منطقهٔ نفت خیز هفتکل و اتکای اقتصادی - نظامی دولت انگلیس به استخراج نفت آن، پای نیروهای انگلیسی را به شهر کشاند. انگلیسی‌ها، چاه شماره ۲۰ هفتکل را Golden Well می‌نامیدند، چون ۲۰ هزار بشکه نفت از آن، موتور محرکهٔ خودروهای نظامی شان را تأمین می‌کرد.

مقاومت استوار گنجی

در برابر تهاجم متفقین بسیاری از فرماندهان لشکرها، راه فرار را در پیش گرفتند و کوچک‌ترین مقاومتی نشان ندادند. فقط در جنوب و غرب لشکرهای، خوزستان و کرمانشاه تا حدودی مقاومت کردند.

اما در شهر هفتکل، استوار عنایت الله گنجی که فرماندهٔ ژاندارمری فُلوتین Float-In هفتکل بود، وقتی خبردار شد هواپیماهای متفقین قصد فرود در فرودگاه هفتکل را دارند، خود را به آنجا رساند و اجازهٔ نشستن به هواپیماها را نداد. اطرافیان به او می‌گفتند شاه تسلیم شده و کشور را به متفقین سپرده، تو هم تسلیم شو و خودت را به خطر نینداز، اما گنجی گفت: «من سربازم! مملکت مال شاه نیست؛ و من سرباز شاه نیستم، من سرباز وطنم!»

استوار سوار بر اسب، خود را به فرودگاه رساند و تفنگش را به آسمان که در تسخیر جنگنده‌های متفقین بود نشانه رفت و توانست بعد از چند شلیک، هواپیمای انگلیسی را که در حال فرود آمدن بود ساقط کند. هواپیمای دوم، وقتی اوضاع را چنین دید، فرودگاه و اطراف آن را به گلوله بست که در این بین استوار گنجی کشته و پیرمردی بنام «قِلیچ» که از عشایر قشقایی بود و برای کمک به استوار آمده بود نیز زخمی شد.

طبیعت و آب و هوا

پوشش گیاهی منطقه معمولاً استپهای کم پشت و دارای بوته‌های کَنگر، کتیرا، پونه، سیر کوهی، خارشتر و درختان انار، برهان، کنار و نخلهای پراکنده‌است.

جانوران و پرندگانی همچون؛ پلنگ، مار، خرس، روباه، شغال، سوسمار، قوچ، گرگ، کفتار، گراز، بز کوهی، کبک، تیهو، لک لک و شاهین در منطقه یافت می‌شوند؛ ولی در گذشته جانورانی چون یوزپلنگ، و آهو نیز یافت می‌شد.

آب و هوا

آب و هوای هفتکل گرم و نیمه مرطوب است که بیشینه دمای هوا در تابستان به ۴۸ درجه بالای صفر و کمینه دمای هوا در زمستان به ۲ درجه زیر صفر می‌رسد. میزان متوسط بارندگی سالانه حدود ۳۸۰ میلی‌متر است.

رودها و منابع آبی

• رود تنباکوکا در ۵ کیلومتری خاور هفتکل
• رود شور باریک در ۵ کیلومتری شمال شهر هفتکل
• رود آب شکر در ۶ کیلومتری جنوب خاوری مرکز هفتکل
• آبشار زیبای ملارانی در نزدیکی روستای باستانی بن آسیاب و ته‌مانده‌های آسیاب‌های آبی قدیم و چشمه آب شیرین
• تالاب برم شور در ۲۰ کیلومتری جاده هفتکل به باغملک

اقتصاد

این شهر هم‌اکنون دومین شهر نفتی خاورمیانه محسوب می‌شود. و از ۲۴ چاه نفت این منطقه سالیانه بالغ بر ده میلیون تن نفت استخراج می‌شود. بنا به گزارش نشریهٔ هفتگی هفت روز در هفتکل و نفت سفید، هفتکل و نفت سفید روزانه یکصد و شصت و هشت هزار بشکه نفت خام تولید و صادر می‌کردند. هفتکل به جز نفت و گاز، معادن سنگ، گچ و آهک نیز دارد. ورود صنعت نفت به شهر هفتکل باعث ایجاد مدرسه، فرودگاه، جاده، سیستم آب و فاضلاب، بهداشت و درمان، بیمارستان، خدمات رفاهی و اجتماعی در منطقه شد. هنگام ورود صنعت نفت به این شهر جامعه آن عشایری بود و نفت برای این که به بقای خود ادامه دهد بافت این جوامع را از عشایری به شهری تغییر داد و نیروهای تحصیل کرده از داخل و خارج کشور را جذب کرد.

• شرکت سیمان خوزستان در کیلومتر جاده ۲۲ هفتکل قرار دارد که روزانه ۸٫۸۰۰ تن سیمان تولید می‌کند.
• دو معدن مهر آباد و نمره یک دو منبع بزرگ تولید سنگ گچ در استان هستند، همچنین ۲۷ کوره آهکپزی در هفتکل فعال است.
• صنعت قالی‌بافی در هفتکل رونق دارد. هفتکل یکی از مراکز عمدهٔ تولید گلیم در استان خوزستان است و محصولات آن به کشورهای خارجی صادر می‌گردد.

نفت و گاز

نخستین چاه نفت هفتکل در سال ۱۳۰۶ حفر شد و میدان نفتی هفتکل، سال‌ها بزرگ‌ترین تولیدکنندهٔ نفت ایران بود. که از ۱۵ حلقه چاه نفت حفاری شده تا سال ۱۹۶۴ میلادی، سالانه ۹٫۵ میلیون بشکه نفت، صادر می‌شد. این رقم در سال ۱۹۶۹ از ۱۱ حلقه چاه به ۱۱٫۳ میلیون بشکه و در سال ۱۹۷۰ از ۹ حلقه چاه به ۱۳٫۸ میلیون بشکه نفت افزایش یافت. هم‌اکنون نیز روزانه حدود ۲۳ هزار بشکه نفت از میدان نفتی هفتکل تولید می‌شود. تازه‌ترین مطالعات از بررسی عملکرد میدان نفت سفید نشان می‌دهد که از سال۱۳۲۴ (زمان آغاز بهره‌برداری از این میدان) تا پایان سال ۸۷، ۴۳۵ میلیون بشکه نفت و یک هزار و ۱۰۰ میلیارد فوت مکعب گاز گنبدی از این مخزن تولیدشده‌است. هم‌اکنون نیز با ۱۶ حلقه چاه تولیدی، روزانه به‌طور متوسط ۱۸ هزار بشکه نفت تولید می‌شود.

در سال ۱۳۱۳ خورشیدی نخستین حفاری به منبع عظیمی از گاز رسید که از نوع گاز مرغوب بود و روزانه ۱۶۰٫۰۰۰ متر مکعب گاز به مسجدسلیمان که در ۷۲ کیلومتری نفت سفید قرار دارد، توسط لوله‌های ۶٫۸ اینچی فرستاده می‌شد تا به سوخت توربین‌های آن برسد.

دبیرستان رودکی

دبیرستان رودکی هفتکل با طرح کلیسایی ساختمان آن در سال ۱۳۱۸ آغاز به کار کرد. وسعت آن ۳۰۰۰ متر مربع می‌باشد و دارای آزمایشگاه، دستگاه‌های تهویه سرد و گرم آبدارخانه، کتابخانه و میادین ورزشی بود و دانش‌آموزان بسیاری از نقاط استان برای ادامهٔ تحصیل به آن جا می‌آمدند این دبیرستان، زمانی ۶۵۰ دانش آموز داشته که بسیاری از آن‌ها امروزه از نخبگان ایرانند، افراد سرشناسی همچون استاد دکتر موسی نیک نژاد و سیروس رادمنش و دکتر حیات ممبینی و دکتر مسعود کاظمی در سال ۶۱ در این دبیرستان دیپلم گرفته‌اند. از مدیران فرهیخته این دبیرستان، تنها کارشناس بومی فیزیک " استاد محمد علی جوادی مکوندی" را می‌توان نام برد که پس تر ریاست فرهنگ چند شهر استان خوزستان همانند اهواز را بر دوش کشیدند. این دبیرستان، نماد فرهنگی هفتکل است.

همایش بزرگ رودکی

از فروردین ۱۳۸۴ همایشی تحت عنوان همایش بزرگ رودکی و با هدف گردهم آوری هفتکلی‌ها از اقصی نقاط جهان، در دبیرستان رودکی برگزار می‌شود. در این گردهمایی‌ها بسیاری از دانش آموختگان قدیمی این دبیرستان از کشورهایی همچون اتریش، آلمان، کانادا، آمریکا، انگلیس و کویت حضور داشتند.

چهره‌های سرشناس

• سیروس رادمنش (شاعر معاصر)
• مجید باقری نیا (فوتبالیست و سرمربی فوتبال)
• هدایت ممبینی (داور فوتبال)
• عبدالله ویسی (بازیکن سابق و مربی فعلی فوتبال)
• حبیب‌الله ایگدر (نائب قهرمان جودو جهان)
• صفر ایرانپاک (فوتبالیست معروف تیم پرسپولیس و تیم ملی)
• محمد علی جوادی مکوندی (رئیس فرهنگ اهواز پیش از انقلاب اسلامی ایران)
• دکتر مسعود کاظمی (عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی تهران، فلوشیپ فوق تخصصی لارینگولوژی)
• تورج زاهدی (خواننده آهنگ تیتراژ پایانی سریال میرزا کوچک خان،منتقد فیلم، فیلمساز، نویسنده، شاعر، آهنگساز)
• منگشتی امیریان (قهرمان وزنه‌برداری ایران و آسیا و حضور در المپیک ۱۹۶۰رم)
• حمید ممبینی (استاد دانشگاه در رشته حقوق جزا و جرم شناسی و وکیل پایه یک دادگستری)

نگارخانه

جستارهای وابسته

• میدان نفتی هفتکل

منابع