شاندیز شهری در استان خراسان رضوی در شمال شرق ایران است. از ویژگی‌های منحصربه‌فرد شاندیز، دره‌های مصفا و پرآبی است که به همراه درختان سر به فلک کشیده، گلهای وحشی، آب و هوای معتدل شاندیز و رودخانه‌های روانی که از دامنه‌های شمالی کوه‌های بینالود سرچشمه می‌گیرند مناظر زیبایی را آفریده‌اند و گردشگران بسیاری را در تمام فصول سال به این ناحیه می‌کشانند که رودهای مغان، مج، مایان، دهبار، جاغرق، کنگ و زشک از جمله این رودها می‌باشند.

این شهر در ١۵ کیلومتری شمال غربی مشهد قرار دارد. شاندیز طبق مصوبه دولت و هیئت وزیران در سال ۱۳۸۴ به عنوان اولویت اول و تنها منطقه نمونه بین‌المللی گردشگری ایران شناخته شده‌است.

موقعیت جغرافیایی

شهرزیبا سردسیر و ییلاقی شاندیز از سطح دریا ۱۴۰۰ متر ارتفاع دارد و در طول جغرافیایی ۵۹ درجه و ۱۷دقیقه و عرض جغرافیایی ۳۶ درجه و ۲۳ دقیقه جای گرفته‌است. این شهر از شمال به میان ولایت و از جنوب به شهرستان نیشابور و از مشرق با طرقبه و از غرب با گلمکان و گلبهار مجاور می‌باشد و دارای وسعتی حدود ۳۷٬۸۲۵ کیلومتر مربع است.

به علت قرارگرفتن در دامنه‌های شمالی سلسله ارتفاعات کوه بینالود و برخورداری از آب و هوای معتدل آب فراوان و باغهای وسیع و مناظر طبیعی دیدنی به عنوان یکی از کانونهای عمده مسافران و گردشگران از شهر مشهد و سراسر ایران است. این شهر دارای پوشش گیاهی انبوه و متراکمی از درختان و فضای سبز مناسبی می‌باشد. سراسر جنوب این شهر ارتفاعات بینالود خراسان واقع که قله شیرباد در زشک شاندیز نیز مرتفع‌ترین نقطه استان به‌شمار می‌رود.

طبق مصوبه دولت در مهر سال ۸۶ شهر شاندیز و شهر طرقبه از بخش به‌طور مشترک به شهرستان طرقبه شاندیز ارتقاء یافتند.

آب وهوا

آب وهوای شهر شاندیز معتدل می‌باشد و با توجه به طبیعت سرسبز، پوشش گیاهی، درختان انبوه و متراکم، رودخانه، ارتفاعات جنوبی و غربی شهر، در تابستان‌ها آب و هوایی خنک و زمستانهایی بسیار سرد دارد. میانگین دمای سالانه آن نیز ۲۵ درجه سانتی گراد می‌باشد.

جمعیت

بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این شهر ۱۳٬۹۸۷ نفر (در ۴٬۳۴۲ خانوار) بوده‌است.

تاریخچه

با توجه به شواهد این منطقه قبل از ورود دین اسلام نیز مسکونی بوده و با توجه به این که راه قدیم مشهد به نیشابور از این منطقه می‌گذشته دارای رونق فراوانی بوده‌است.

به توپ بستن قلعه تاریخی شاهاندژ (شاندیز) توسط حسام‌السلطنه حاکم خراسان در عهد قاجاریه یکی از مهم‌ترین حوادث تاریخی این شهرستان است که در کتاب روضه‌الصفای ناصری بدان اشاره شده‌است. به توپ بستن قلعه تاریخی این شهر به علت نافرمانی مردم شاندیز (شاهاندژ) از حکومت ظالم مرکزی صورت گرفته‌است. مردم شاندیز به فرماندهی سردار یوزباشی حسن خان شاهاندژی (شاندیزی) مقاومت جانانه در مقابل سپاه قاجار از خود نشان می‌دهند و بعد از مقاومت چندروزه، قلعه تاریخی شاهاندژ به توپ بسته شده و اموال اهالی شهر به غارت رفته و سردار حسن خان شاندیزی نیز درراه دفاع از مردم و شهر کشته می‌شود.

وجه تسمیه

در کتاب مطلع‌الشمس از اعتماد السلطنه دربارهٔ وجه تسمیه این شهر گفته شده، شاندیز را قبلاً «شاه‌دژ» یا «شاه‌دیز» به معنای شاه‌قلعه می‌نامیدند و در ابتدا مردم شاندیز به خاطر در امان بودن از حملات راهزنان و همچنین استفاده از موقعیت منطقه‌ای در بالای تپه‌ای مشرف به رودخانه و در قلعه شاندیز مسکن داشته و از سال‌های ۷۸۰ تا ۸۰۰ هجری قمری به محل فعلی شهر نقل مکان کرده‌اند.

روضه الصفا شاندیز را شاهان دژ نامیده به معنی قلعه منسوب به شاهان.

نماد شهر شاندیز درخت چنار ۲۷۰۰ ساله این شهر است که زمانی به عنوان نشان و آرم شهرداری شاندیز نیز به کار می‌رفته‌است. به گفته اهالی داخل تنه این درخت قطور آنقدر وسیع بوده که در داخل درخت چنار شاندیز چند مغازهٔ قهوه‌خانه، قصابی و کفاشی و… وجود داشته‌است.

اطراف این چنار در حال حاضر میدان امام خمینی - مرکز شهر شاندیز - بطور فعال به عنوان مرکز سیاسی اجتماعی اقتصادی شناخته می‌شده‌است و مرکز تجمع و گرد همایی‌ها و مراسم مختلف مردم شهر شاندیز مختلف بوده‌است.

مشاهیر نخبگان و نام آوران

• حاج غلامحسین طائفی شاندیز اولین تولید کننده و صادر کننده عمده فرش که در شاندیز و گراخک دارای کارخانه تولید فرش بود
• دکتر عباس توکلیان (پزشک فوق تخصص غدد داخلی)
• رضا حقیقی شاندیز (بازیکن فوتبال)
• سیدمجتبی ذاکری شاندیز (نویسنده و صاحب نظر علوم دینی)
• سیدمرتضی حسینی پورشاندیز (هنرمند نقاش و مجسمه‌ساز)
• حمید شاندیزی (فوتبالیست)
• محمد دهقان (نمایندهٔ مجلس)
• دکتر مصطفی علی اکبری شاندیز
• جعفر توکلی شاندیز مربی دروازه بانان تیم ملی نونهالان
• مهندس محمد جودی شاندیز

محصول‌های مهم و سوغات شاندیز

مهمترین محصول تولیدی باغی در این شهر گیلاس است. سوغات مهم این شهر، صنایع دستی و به ویژه پوستین‌دوزی است. پوست و محصولات پوستی سوغات معروف و ناب این شهر است و کلیه محصولات پوستی مانند کت و کلاه و … از شهر شاندیز به دیگر شهرهای ایران ارسال می‌گردد. غذای معروف شاندیز، شیشلیک شاندیز است که از شش تکه گوشت گوسفند با روش پخت مخصوص تهیه می‌شود و شهرت جهانی داشته و در بسیاری نقاط ایران و جهان رستورانهایی با نام این شهر زیبا وجود دارد که به عرضه غذای لذیذ شیشلیک شاندیز می‌پردازند.

دیدنی‌های شهر

مراکز تفریحی

از مهم‌ترین مراکز تفریحی و دیدنی شهر شاندیز می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• پارک جنگلی شاندیز در غرب شهر شاندیز
• مجموعه توریستی رفاهی تفریحی گلستان شاندیز
• مجموعه توریستی و گردشگری رستورانهای پدیده شاندیز و مرکز خرید و تفریحات پدیده شاندیز
• خیابان آبشار
• رصدخانه نجوم رضوی شاندیز

موزه شهرداری شاندیز واقع در پارک جنگلی شاندیز

آثار تاریخی

• مسجدجامع تاریخی شهر شاندیز
• درخت چنار کهن شاندیز: درخت چنار کهن و تاریخی شهر شاندیز که هنوز هم در مرکز شهر واقع است تاریخ دور و درازی را نشان می‌دهد. قدمت آن بیش از ۱۰۰۰ سال است.
• بقایای قلعه تاریخی شاهاندژ شاندیز

راه‌های ارتباطی

مهمترین راه ارتباطی شهر شاندیز مسیر آسفالته شاندیز-مشهد به طول ۲۰ کیلومتر می‌باشد و فرعی جاده حسن‌آباد به جاده سنتو از طرفی و از طرف دیگر به جاده شاندیز را می‌توان نام برد. راه شاندیز از طریق گراخک به گلمکان و از آنجا به چناران و از سمت جنوب شاندیز نیز از طریق نغندر به شهر طرقبه و از طریق کوه‌های زشک و بعد از عبور از خور به نیشابور منتهی می‌شود.

ترکیب جمعیتی

شاندیز در آبان ۱۳۷۵ دارای ۳۶۴۳ نفر سکنه بالای ۶ سال بوده‌است. از این تعداد ۸۴٫۰۸ درصد باسواد بودند که شامل ۳۵/۸۷ درصد مرد و ۶۲/۸۰ درصد زن بوده‌است. در این سال ۵۹۳ نفر در مقطع ابتدایی، ۳۹۲ نفر در مقطع راهنمایی، ۳۰۰ نفر در مقطع متوسطه و ۵۷ نفر در دانشگاه‌ها مشغول تحصیل بوده‌اند.

در سرشماری آبان ۱۳۸۵ شهر شاندیز دارای ۱۱۰۰۰ نفر سکنه بوده که از این تعداد ۵۱۴۹ نفر باسواد شامل ۲۷۴۹ نفر مرد و ۲۴۰۰ نفر زن بوده‌اند. همچنین ۵۶۹ نفر بی‌سواد که ۲۱۵ نفر مرد و ۳۴۵ نفر زن بوده‌است.

مردم شاندیز ایرانی‌تبار بوده و به زبان پارسی صحبت می‌کنند.گویش مردم شاندیز از مجموعه گویشهای خراسانی است.|

اقتصاد

اقتصاد شهری شاندیز بر پایه بیشتر باغداری، کشاورزی، گردشگری، اداری و خدماتی است. از قدیم هم معیشت عمده مردم شهر شاندیز باغداری و خدمات توریستی بوده و مشاغل و بخش‌های دیگر اقتصادی در آن توسعه کمتری پیدا کرده‌است.

شهرک صنعتی طوس شاندیز و مجموعه بزرگ ورزشی ثامن شاندیز و همچنین مجموعه توریستی پدیده شاندیز و همچنین مرکز خرید و تفریحات پدیده شاندیز که در حال احداث می‌باشد و از بزرگترین و متنوع‌ترین مجموعه‌های خاورمیانه می‌باشد.

شهرداران

• از ۱۳۴۱ تا ۱۳۴۷ سید ولی اله صدر بلوریان.
• از ۱۳۴۷ تا ۱۳۵۳ سید ابوالحسن صدر رضوی شاندیز.
• از ۱۳۵۴ تا ۱۳۵۶ حق پیما.
• از ۱۳۵۷ تا ۱۳۶۸ سید ابوالحسن صدر رضوی شاندیز.
• از ۱۳۶۸ تا ۱۳۶۹ سید جواد شاکری.
• از ۱۳۷۰ تا ۱۳۷۶ علیرضا بزی (اخوان).
• از ۱۳۷۶ تا ۱۳۸۲ نورعلی پورعلی.
• از ۱۳۸۲ تا ۱۳۸۶ سید محمد موسوی.
• از ۱۳۸۶ تا ۱۳۹۴ جواد رجب زاده شاندیز.
• از ۱۳۹۴ تا ۱۳۹۶ دکتر تورج سلطانی.
• از ۱۳۹۶ تا۱۴۰۰ مهندس بهرام نکاحی

محلات و مناطق شهری

از محلات و مناطق مهم شهری شاندیز می‌توان به پاچنار، گورگاه، خادر، ارچنگ، سرخاندیز، محله، کاریز نو، پشته قلمکار - قلعه کهنه - قرقی و سرآسیاب،حصارسرخ ، فرهنگیان، فرش مسکن مهر ، ابرده … اشاره کرد.

نشریات

• نسیم شاندیز مدیر مسئول عباس علیزاده شاندیز
• آوای شاندیز مدیر مسئول سید محمود حسینی شاندیز

معرفی کتاب‌هایی دربارهٔ مردم و شهرستان  شاندیز :

1- شاندیز بهشت خراسان- روح الله شیخ زاده شاندیز- سید محمد علی محصل - چاپ مشهد -سال1387

2-فرهنگ واژگان و اصطلاحات شاندیزی- علیرضا قاسم زاده شاندیز- مشهد- 1390

3-جغرافیای بخش طرقبه - سال 1386- حسین بازروبندی- مشهد

4-جغرافیای گردشگری طرقبه شاندیز- حسین بازوبندی و فاطمه بازوبندی- مشهد- سال1389

5- خادرسرزمین خاطره ها- سید محمد علی محصل -سال1386- مشهد

6-یک آسمان ستاره- ویژه شهدای بخش شاندیز- سال89- چاپ مشهد

7-راهنمای شهرستان طرقبه شاندیز- سید محمدآریانژاد- 1389- نشرمشهد

8- تاریخ شهرباستانی شاندیز- محمد کاظمی شاندیز- سال1391- چاپ مشهدمقدس

منابع