اِوَز شهری در جنوب استان فارس و مرکز شهرستان اوز است. اوز در ۴۰ کیلومتری شمال غربی لار و ۳۴۰ کیلومتری جنوب شرقی شیراز در دشتی میان دو رشته کوه از دنبالهٔ کوه‌های زاگرس جنوبی واقع شده و ارتفاع آن از سطح دریا ۹۸۶ متر است.

موقعیت و ویژگی‌های جغرافیایی

از شمال جویم و بخش جویم، از جنوب شهر لامرد، از مغرب خنج و از سمت مشرق به گراش محدود می‌گردد.

نام

اوز در مکاتبات رسمی و زبان معیار اِوَز (به کسر الف) تلفظ می‌شود اما در گویش محلی به آن اَوَز (به فتح الف) می‌گویند. به نوشته دکتر محمدشریف کمالی، مردم‌شناس اهل اوز، در توضیح ریشه و معانی واژه اوز دست کم چهار نظریه وجود دارد:

• محمد هادی کرامتی مؤلف کتاب تاریخ دلگشای اوز اشاره می‌کند که اوز واژه‌ای است با ریشه عربی به معنای بط یا مرغابی.
• شخصی به نام عوض شهر اوز را بنیان نهاده یا در تغییر محل سکونت مهاجرانی که به اوز آمده‌اند نقش مهمی داشته از این رو با تغییر نام او نام شهر به اوز مشهور شده‌است.
• اوز در اصل نامی باستانی با ریشه‌ای ایرانی است که در قدیم به صورت اروز یا اوزار بوده و به تدریج به شکل امروزی اوز درآمده‌است.
• به دلیل تغییر ناگهانی محل سکونت مردم اطراف اوز که جای زندگی‌شان عوض شده بوده‌است این محل به نام اوز مشهور شده.

تاریخچه

زمان شکل‌گیری اوز به دقت مشخص نیست اما شواهدی وجود دارند که بر اساس آن‌ها می‌توان قدمت اوز را تا دوره ساسانی به عقب برد. از جمله این شواهد وجود بناهای تاریخی در راه اوز به کوره است. گِرد گرُپ، باستان‌شناس آلمانی در سفر خود به منطقه خبر از وجود تپه‌ای با آثار دیوار سوخته می‌دهد و به مشاهده تکه سفال‌های سیاه مربوط به دوران ساسانی در نزدیکی روستای قلعه‌تنگ کوره و روستای کهنه اشاره می‌کند. گرُپ در گزارش خود به کوره و نواحی اطراف آن به عنوان محدوده حاصلخیزی که در دوران پیش از اسلام‌آباد و مسکونی بوده اشاره دارد. علاوه بر آن وجود بنای قلعه پرویز (که در گویش محلی پَروِدَ تلفظ می‌شود) در اطراف اوز که به لحاظ معماری به دژهای دوران ساسانی شباهت دارد، این نظریه که منطقه اوز پیش از اسلام وجود داشته را تقویت می‌کند.

قدیمی‌ترین بنای شناخته شده در اوز با تاریخ مکتوب به گفته حمیرا کمال، پژوهشگر معماری و باستان‌شناسی اوز، آب‌انباری است که در اوز به آن برکه سَلَفی می‌گویند. تاریخ ساخت آب‌انبار ۸۹۱ هجری قمری (برابر با حدود ۱۴۸۶ میلادی) است یعنی اواخر دوره تیموریان.

تاریخ جدید اوز بر اساس اسناد موجود با زوال حکومت صفوی و حمله افغان‌ها آغاز می‌شود. در این دوره ساکنین مناطق مختلف منطقه فارس و جنوب ایران به اوز مهاجرت می‌کنند. مهم‌ترین عامل این مهاجرت‌ها ناامنی و ناآرامی‌های ناشی از حمله افغان‌ها به ایران است. افغان‌ها حتی تا نزدیکی لار در نزدیکی اوز پیشروی می‌کنند.

اوز در دوران زندیه و قاجاریه به وسیلهٔ حکمرانانی که از آن‌ها به عنوان کلانتر و کدخدا یاد می‌شود اداره می‌شده‌است. این حکمرانان از سوی والی فارس منصوب می‌شدند. تاریخ این دوره اما پرتلاطم و کشمکش بوده‌است. جنگ قدرت میان حاکمان اوز که گاه ابعاد منطقه‌ای پیدا می‌کرده و پای حاکمان بستک و جهانگیریه را به میان می‌کشیده‌است، سبب می‌شود تا گروهی از مردم اوز که شمارشان را تا ۱۰۰ خانوار برآورد کرده‌اند، به دلیل ناامنی از اوز به مناطق گرمسیر مانند بستک و بندرلنگه و بندرعباس مهاجرت کنند. با روی کار آمدن رضا شاه و مدرن شدن نحوه اداره کشور کلانترها و کدخداها جای خود را به شهردارها می‌دهند.

در مهر ماه ۱۳۹۸ بخش اوز پس از هفتاد سال به شهرستان اوز ارتقا یافت.

مراکز آموزشی و دانشگاه‌ها

• دانشگاه پیام نور واحد اوز
• دانشگاه آزاد اسلامی واحد اوز
• دانشکده بهداشت اوز
• مدرسهٔ علوم دینی امام شافعی
• مدرسهٔ عالی احمدیه
• حوزهٔ علمیهٔ خدیجه کبری

آب آشامیدنی

اوز از یک قرن پیش به این سو با مشکل تأمین آب آشامیدنی روبرو بوده و خشکسالی‌ها و شوری زمین به این مشکل دامن زده‌اند. از گذشته‌ها منبع اصلی آب شرب مردم شهر اوز آب انبارهایی بوده که در شهر و اطراف آن وجود دارد. این آب‌انبارها که به دست نیکوکاران و مردم محلی ساخته شده بین اهالی لارستان به برکه مشهوراند. آب لوله‌کشی این شهر تا پیش از سال ۸۶ شور بود و برای شستشو و آبیاری گیاهان مورد استفاده قرار می‌گرفت، اما در بهمن‌ماه این سال آب شیرین از سد سلمان فارسی در شبکه لوله‌کشی شهر جاری شد. با این حال اوز هنوز هم با مشکل کمبود آب آشامیدنی روبروست و اهالی اوز برای تأمین دست‌کم بخشی از آب شیرین هنوز از آبِ باران موجود در آب‌انبارها استفاده می‌کنند. افزون بر این تأسیسات آب‌شیرین‌کن هم در اوز راه‌اندازی شده و بخشی از آب آشامیدنی مورد نیاز مردم اوز را تأمین می‌کند. البته مشکل تأمین آب آشامیدنی اوز در بیش از یک قرن پیش کمتر بوده‌است و شواهد و آثار بسیاری از قبیل سدها و فاریاب‌های مخروبه و همچنین قباله‌ها و اسناد ملکی موجود به وجود رطوبت بیشتر در منطقه گواهی می‌دهند.

مردم و جمعیت

مردم این شهر بسیار خونگرم و مهربان هستند و مهمان نوازی آنها زبانزد میباشد. مردم این شهر مسلمان و اهل سنت هستند و به زبان اچمی تکلم می‌کنند. بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این شهر ۱۹٬۹۸۷ نفر بوده‌است.

آثار باستانی

دژهای کلاته پرویزه عبدالقادری پس‌تنب و زیرجد برکهٔ سلفی که بر اساس مستندهای مهم و اعلام سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری در زمان حکومت تیموریان ساخته شده‌اند، سد و چاه‌های تنگه عنوه، مسجد جامع، قلعه پرویزه و توپ نادری در کنار این قلعه، قدمت اوز را به سالیان دور و دراز می‌کشاند. از جمله آثار باستانی دیگری که در این شهر وجوددارند خانه‌های خشتی بسیار قدیمی با بادگیرهای بزرگ و زیبا هستند. علاوه بر آن به حمام قدیمی این شهر که معروف به حمام شهرداری است و آب‌انبارهای قدیمی از جمله به آب‌انبار ملامحمد کرامتی که قدمتی نزدیک به سیصد سال دارد، نیز می‌توان اشاره کرد. در ۳ کیلومتری اوز در روی کوه قلعه‌ای درست شده‌است، به نام قلعهٔ پرویزه (به زبان محلی: پَروِدَه) که در آن آثار زیادی وجود دارند. ازجملهٔ خانه‌های مسکونی خشتی اوز می‌توان به خانهٔ رئیس محمدسعید سوداگر و خانهٔ حاجی ملاعبدالرحیم کرامتی اشاره کرد.

شهر دوستدار کودک

شهر اوز در فروردین‌ماه ۸۹ از سوی مؤسسه پژوهشی کودکان دنیا وابسته به یونیسف به عنوان نخستین شهر دوستدار کودک در ایران انتخاب شد. «سابقه و پیشینه تاریخی شهر اوز، افزایش سطح تحصیلات دختران و زنان، علاقه‌مندی بخش‌های دولتی و خصوصی در بهبود وضع کودکان، وجود نیروهای علاقه‌مند برای اجرای طرح، حضور چشمگیر زنان درفعالیت‌های اجتماعی» از جمله دلایل انتخاب اوز به عنوان شهر دوستدار کودک مطرح شده‌است. شهر دوستدار کودک یا CFC شهرهایی هستند که به گفته یونیسف «بیشترین نقش را در تحقق حقوق کودکان داشته باشند.»

سرشناسان اوز

چهره‌های شناخته شده در دانش و هنر که اصالتی اوزی دارند:

• تائب اوزی (شاعر و عارف قرن سیزدهم هجری قمری)
• عبدالمجید ارفعی (پژوهشگر و متخصص زبان‌های باستانی اکدی و ایلامی)
• حسام‌الدین ارفعی (فیزیکدان و استاد دانشکده فیزیک دانشگاه صنعتی شریف)
• محمدشریف کمالی (مردم‌شناس)
• محمدرفیع محمودیان (جامعه‌شناس و استاد دانشگاه در سوئد)
• مصطفی مصباح‌زاده (سناتور و مؤسس و مدیر روزنامه کیهان پیش از انقلاب)
• محمدرفیع ضیایی (کاریکاتوریست)
• حبیب‌الله فقیهی‌نژاد (فیزیک‌دان، مترجم و استاد دانشگاه)
• سیلوانا سلمانپور (شاعر)
• طاهر جام‌برسنگ (شاعر، منتقد، روزنامه‌نگار و مترجم)
• عنایت فانی (مجری تلویزیون و سردبیر برنامه‌های بخش فارسی بی‌بی‌سی)
• سعید خضری (موزیسین و نوازنده گیتار الکتریک)
• فرهاد ابراهیم پور. شاعر و نویسنده و روزنامه‌نگار /مدیر وب سایت ستاره اوز
• عنایت الله نامور / محقق و پزوهشگر ومولف کتاب دیوان تائب. مدیر وبلاگ گپ و لپ
• احمد استوار شاعر و فعال اجتماعی و ادیب ساکن سوئد
• شریف صدیقی / نویسنده
• حمیرا کمال، پژوهشگر معماری و باستان‌شناس
• نیلوفر نصراللهی، محقق و پژوهشگر در زمینه اصلاح نباتات و کشاورزی علمی دارای دکتری کشاورزی از دانشگاه لتروب استرالیا

نگاره

پانویس

منابع برای مطالعه بیشتر

• کرامتی، محمدهادی (۱۳۷۰). تاریخ دلگشای اوز. به کوشش محمدشریف کرامتی. با مقدمه محمدابراهیم باستانی پاریزی (ویراست دوم). شیراز: نوید.
• کمال، حمیرا (۱۳۸۳). بررسی آثار تاریخی و هنری اوز (درون‌شهری و برون‌شهری). شیراز: نویدشیراز. شابک ۹۶۴-۳۵۸-۱۰۶-۳.
• کرامتی اوزی، محمدامین (۱۳۸۷). یادداشت‌های محمدامین کرامتی اوزی. به کوشش فرشته کرامتی. با مقدمه و توضیحات دکتر محمدشریف کمالی. تهران: سمیرا. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۸۹۵۵-۳۱-۶.

پیوند به بیرون

• سایت ستاره‌های اوز وبسایت اطلاع‌رسانی و فرهنگی مربوط به شهر اوز