استان یزد یکی از استانهای ایران به مرکزیت شهر یزد است. در اولین قانون تقسیمات کشوری ولایت یزد یکی از ۱۲ ولایت ایران بود. در دومین قانون تقسیمات کشوری مصوب سال ۱۳۱۶، شهرستان یزد و اصفهان استان دهم را تشکیل میدادند. در سال ۱۳۴۸ یزد از استان اصفهان منتزع و به فرمانداری کل تبدیل گردید. این استان تا سال ۱۳۵۲یکی از شهرستانهای استان دهم محسوب میگردید که در سال ۱۳۵۲ با مصوبه هییت وزیران به استان ارتقاء پیدا کرد. یزد در مرکز ایران قرار گرفته و از پیرامون با استانهای اصفهان، خراسان جنوبی، کرمان و فارس همسایه است. این استان در حدود ۷۴۴۹۳ کیلومتر مربع وسعت داشته و به تنهایی چهار و نیم درصد از کل مساحت ایران را در بر میگیرد. در فصول بهار و تابستان، آب و هوای بیشتر مناطق استان، گرم و خشک و در فصول زمستان و پاییز سرد و نسبتاً مرطوب است. یزد دومین شهر ایران پس از بم است که در یونسکو به ثبت جهانی رسیدهاست.
در برخی از منابع، بنای اولیهٔ برخی از شهرهای استان را به سلیمان پیامبر، ضحاک، اسکندر مقدونی و ابراهیم پیامبر نسبت دادهاند. آثاری چون دستافزارهای بهدستآمده از درههای شیرکوه، نگارههای کوه ارنان و سفالهای منقوش قلعهٔ میبد نشاندهندهٔ تمرکز مدنیت یزد در گذشته در چهار منطقهٔ استان هستند: بافق و فهرج، یزد، اشکذر و میبد و اردکان.
نام
واژهٔ «یزد» به معنی پاک و مقدس است و شهر یزد نیز به مفهوم شهر خدا و سرزمین مقدس است.
کشاورزی
به دلیل خشکی آب و هوا و اندک بودن میزان بارندگی بین استانهای ایران کمترین منبع آب کشاورزی در یزد قرار دارد. عمده محصولات کشاورزی این استان در شهرستان های ابرکوه و خاتم تولید میشود. محصولاتی همچون گندم، ذرت، زرد آلو، انار، بادام، پسته، انگور و غیره در این شهرستان ها تولید میشود و اغلب با شهرستانهای شمال فارس مبادلات کشاورزی خود را انجام میدهند.. از دیگر محصولات کشاورزی استان یزد میتوان به خرما اشاره کرد که در شهرستان بافق تولید میشود. علاوه بر شهرستانهای نامبرده در شهرستان بهاباد کشت زعفران و در شهرستانهای اشکذر و یزد کشت گلخانهای رواج دارد. منطقه قاسمآباد در جنوب شهر یزد از قدیم محل کاشت محصولات صیفی و سبزیجات بودهاست. همچنین کاشت برنج بهطور محدودی در مناطقی از شهرستان مهریز و طبس رواج دارد که سطح زیر کشت آن تقریباً ۶۰ هکتار است. بدیهی است به دلیل کمآبی کشت دیم در استان یزد رواج ندارد به استثناء کشت گیاهان دارویی در دامنههای شیر کوه به صورت دیم. از دیگر مناطق کشاورزی استان یزد را میتوان شهرستانهای تفت و اردکان و میبد را نام برد، در این شهرستانها بیشتر محصولات باغی مانند انار به عمل میآید. به علت کمآبی این استان بیشتر جنبه صنعتی دارد.
صنایع و منابع تأمین انرژی
استان یزد را به دلیل ذخایر معدنی «بهشت معادن» مینامند. این استان دومین استان معدنی ایران پس از کرمان است. از ۶۰ نوع ماده معدنی کشور ۵۰ گونه آن بهطور قطع در یزد موجود است. هرچند فعلاً تنها ۳۰ گونه آن قابل استخراج است.معدن سرب و روی مهدیآباد یکی از این معادن است که بزرگترین معدن از نوع خود در جهان محسوب میشود.
صنعت بافندگی یزد از شهرت زیادی برخوردار است. صنعت شیرینیسازی در استان یزد از قدمتی دیرینه برخوردار است و محصولات آن صاحب شهرتی شدهاند که از مرزهای ایران فراتر رفتهاست. مهمترین شیرینیجات یزدی با نامهای قطاب، پشمک و باقلوا شهرت دارند.
بیشترین تولیدات واحدهای صنعتی شهر را منسوجات، کاشی و سرامیک و فرش ماشینی تشکیل میدهد. واحدهای صنعتی استان یزد عمدتاً در شهرکهای صنعتی یزد و میبد و اردکان متمرکز شدهاند. همچنین یزد دارای معادن زیادی است که مهمترین آنها معدن سنگ آهن چادرملو و چغارت بافق و معدن سرب و روی کوشک بافق ، فسفات آسفوردی بافق هستند. معادن غنی اورانیوم نیز در اواخر دهه ۸۰ در منطقه ساغند اردکان کشف شدهاست. جمعیت استان یزد در سال ۱۳۹۳ بهطور تخمین بیش از یک میلیون و یکصد هزار تن محاسبه شدهاست.
برق استان یزد توسط شرکت برق منطقهای یزد که از سال ۱۳۶۸ تأسیس گردیدهاست تأمین میشود. این شرکت با فروش بیش از ۵۲ درصد از فروش کل خود در سال به مشترکین صنعتی (بالغ بر ۳ میلیارد کیلووات ساعت انرژی در سال ۸۵) سهم مهمی از صنعت استان را تشکیل میدهد.
پیک برق استان در سال ۹۱ حدود ۹۳۰ مگاوات بوده که حدود ۵۵ درصد از این میزان مربوط به صنایع فولاد است. در اواخر بهار ۱۳۹۲، توان نامی نیروگاههای نصبشده در این استان ۱۴۲۰ مگاوات اعلام شدهاست. از جمله منابع تأمین انرژی در این استان میتوان به نیروگاه سیکل ترکیبی شیرکوه، کوشک بافق ،نیروگاه سیکل ترکیبی چادرملو، نیروگاه زنبق یزد و نیروگاه خورشیدی یزد اشاره نمود.
تاریخ و فرهنگ
استان یزد از سرزمینهای تاریخی است که در میان ایالتهای قدیمی و بزرگ از جمله پارس، اصفهان، کرمان و خراسان قرار داشتهاست. آبادی نشینی در این منطقه از قدمت طولانی برخوردار میباشد. این سرزمین از گذرگاههای مهم در دورههای تاریخی محسوب میشدهاست. این ناحیه در دوره هخامنشیان از راههای معتبر موسسههای راهداری، مراکز پستی و چاپاری برخوردار بودهاست. راهداری در یزد از زمان قدیم چنان اهمیتی داشت که خاندان آل مظفر از منصب راهداری ناحیه میبد به پادشاهی رسیدند. این استان از درگیریها و جنگهای تاریخ کشور ایران تا حدودی ایمنی داشتهاست. سختگذر بودن راهها به همراه محدودیت منابع آبی مانع عمده تسخیر این منطقه توسط بعضی از حکومتهای بزرگ و کوچک پیرامون این منطقه در طول تاریخ بودهاست. وجود آثاری از مهر و آناهیتا، ایساتیس و هخامنشی و زندان اسکندر و برج و بارو و کهن درهای بزرگ و عظیم و پناهگاههای متعدد و موبدان و سران ساسانی و ابنیه و یادگارهای بعد از اسلام نظیر مساجد و امامزادهها و مزارها نشانگر فرهنگ و تمدن قبل و بعد از دوره اسلامی بودهاست.
مردم
در نظرسنجی که شرکت پژوهشگران خبره پارس به سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال ۸۹ انجام داد و براساس یک بررسی میدانی و یک جامعه آماری از میان ساکنان ۲۸۸ شهر و حدود ۱۴۰۰ روستای سراسر کشور، درصد اقوامی که در این نظر سنجی نمونهگیری شد در استان یزد به قرار زیر بود: ۹۸٫۶ فارس (۱۰۰٪ مرد، ۹۷٫۱٪ زن)، ۰٫۵ لر (۱٪ پویان مختاری زن)، ۰٫۹ بدونجواب بودند.مردمان یزد با مردمان استانهای دیگر اکثراً خویشاوندی دارند. از قدیم الایام روابط تجاری و فامیلی قدرتمند با شهرهای انار و رفسنجان به دلیل تجارت پسته، با شهرهای طبس و تربت حیدریه به دلیل بودن بر سر راه یزد مشهد و با شهرهای آباده، شهر بابک، نیریز، اقلید، بوانات و جندق و شهرستان خور و بیابانک به دلیل خرید و فروش محصولات کشاورزی و مرکزیت داشتن اداری، آموزشی و سیاسی یزد در مرکز ایران وجود داشتهاست.
اماکن دیدنی استان یزد
همچنین از مناطق خوش آب وهوای استان مهریز، تفت، ده بالا، طزرجان و غربالبیز هستند.
شهرستانهای استان یزد
- یزد
- اردکان
- بافق
- میبد
- اشکذر
- بهاباد (جدا شده از شهرستان بافق)
- تفت
- ابرکوه (جدا شده از شهرستان آباده در استان فارس)
- مهریز
- خاتم (جدا شده از شهرستان شهربابک در استان کرمان و شهرستانهای نیریز و آباده در استان فارس)
جستارهای وابسته
- پلاک وسایل نقلیه استان یزد
منابع
پیوند به بیرون
- بیشترین ذخایر معدنی کشور در استان یزد است روزنامه اطلاعات
- سایت اطلاعرسانی استان یزد
- پرتال جامع اطلاعات استان یزد
