زرند از شهرهای استان کرمان در جنوب شرق ایران است. این شهر مرکز شهرستان زرند است. جمعیت شهر زرند بنا بر سرشماری سال ۱۳۹۵ مرکز آمار ایران، بیش از ۶۰٬۳۷۰ نفر بوده‌است. فاصلهٔ شهر زرند تا کلان‌شهر کرمان ۷۵ کیلومتر است و شهر زرند در شمال غربی آن واقع شده‌است.

تاریخچه

چنین برمی‌آید که زرند در سده‌های نخستین پس از ظهور اسلام یکی از بزرگ‌ترین و آبادترین شهرهای ایران مرکزی و جنوب شرقی بوده‌است؛ بدین معنی که در منطقهٔ کرمان که قسمت وسیعی از ایران کنونی را شامل می‌شده، زرند از ایالات حائز اهمیت به‌شمار می‌رفته‌است. یقیناً پیش از ظهور اسلام زرند دارای یک منطقه مسکونی پررونق بوده‌است. حتی نقل شده‌است مسجد جامع کنونی این شهر که بر جای مسجد جامع کهن و قدیمی بنا شده، در طول تاریخ ده‌ها بار تخریب و بازسازی شده‌است و قبل از اسلام آتشکده بوده که پس از اسلام، مانند بسیاری از آتشکده‌های ایران، به مسجد تبدیل گشته‌است.

یکی دیگر از اسناد مکتوب که کهن بودن شهر زرند را ثابت می‌نماید. جملهٔ کوتاه یاقوت حموی جغرافی‌دان بزرگ اسلامی در سده‌های ششم و هفتم در کتاب معجم البلدان است که نگاشته: «زرند با حرکت فتحه در اول و دوم و نون ساکن و دال بدون نقطه شهری باستانی و بزرگ از شهرهای سرآمد کرمان است.» در دوران داریوش که کرمان مرکز یکی از ساتراپی‌‌ها بود، راه تجاری کرمان به خراسان از طریق زرند می‌گذشته‌است.

دلیل دیگر قدمت زرند، وجود تعداد زیادی از روستاها و دهکده‌های قدیمی در منطقه می‌باشد که اسامی آن‌ها از لغات باستانی اشتقاق یافته‌است. ژنرال سر پرسی سایکس افسر معروف انگلیسی که در سال ۱۸۹۰ میلادی (۱۱۸ سال قبل) به ایران سفر کرده، در کتاب خود (هشت سال در ایران) می‌نویسد: ناحیهٔ زرند در صفحات تاریخ از قرن دوازدهم میلادی به این طرف که به حیطهٔ تصرف ملک دینار غُز درآمد سابقه‌دار است، در قدمت آن تردید نمی‌رود و چون محل تقاطع جاده‌های مختلف است بطور حتم در یک ایام حائز اهمیت بوده‌است.

آنطوری‌که در متون تاریخی و جغرافیایی قدیم استنباط می‌شود، از سال ۳۰۰ تا آغاز سال ۶۰۰ هجری قمری یعنی از قرن ششم و هفتم زرند شهری بزرگ و با عظمت بوده‌است. در قرن چهارم دارای شش دروازه بوده و در پایان قرن ششم آنگونه که در جامع التواریخ حسنی آمده بین ۵۰ تا ۲۰۰٫۰۰۰ نفر جمعیت داشته‌است. در سال ۵۸۳ هجری ملک دینار شهر زرند را به عنوان مقر اصلی انتخاب می‌نماید. اما قدیمی‌ترین ذکری که بر جای مانده و مربوط به قدمت زرند می‌باشد سال‌های ۵۶۹ یا ۵۷۲ هجری یعنی تقریباً ۸۴۰ سال پیش در زمان سلاجقهٔ کرمان است که زرند از موقعیت نظامی ویژه‌ای برخوردار بوده‌است. در قرن چهارم ابو علی محمد ابن الیاس حاکم کرمان دژ و قلعه‌ای عظیم در حصار زرند ساخت و در زمان شاهرخ خان افشار زرندی که در زمان حکومت نادر شاه افشار حاکم کرمان بوده، چون از مردم زرند به‌شمار می‌آمد در عمران و آبادانی شهر خود تلاش درخور شایسته انجام داد. مهم‌ترین نکته‌ای که در متون کتب مختلف تاریخی در مورد زرند آمده و شاید هم در سایر شهرهای استان کم‌تر بوده، شهرنشینی مردم این شهر پیش از اسلام است. تمام این گفته‌ها حاکی از اعتبار شهر به عنوان یک واحد جمعیتی با اهمیت و اقتصادی شکوفا در قبل از اسلام می‌باشد. بعضی از واژه‌های کنونی که هنوز هم در روستاهای اطراف زرند مانند: خیط، اسفند، جرجافک وجود دارد تاریخ شهرستان را به زمان‌های باستان قوت می‌بخشد. گذشته از این، گویا در دوران شاهان ساسانی در مرکز شهر، قلعه‌ای محاق در کنار خندقی ساخته می‌شود و اطراف شهر بوسیله برج و بارو محافظت می‌شده‌است.

بعد از اسلام یعنی از قرن چهارم هجری قمری به بعد، در متون تاریخ، از زرند به عنوان مجموعه‌ای از شهرهای ایالت یاد شده‌است. ابن حوقل در کتاب صورة الارض خود از زرند به عنوان شهری مستقل در شمال کرمان یاد کرده‌است. همین‌طور در سال‌های ۳۰۰ قمری ابو الحسن ابراهیم اصطخری زرند را با نام شهر آورده‌است. بهرحال هر چه در کتب قدیم بیشتر نظر افکنده و تفحص کنیم، به کهن بودن شهر زرند بیشتر پی خواهیم برد.

وجه تسمیه زرند

زرند در طول تاریخ اسامی متعددی داشته که همه این‌ها خودبه دلایلی خاص بوده‌است.

زراوند

این نام را می‌توان زیباترین کلمه دانست و ریشه در متون ادبیات فارسی قدیم دارد که در دورانی خاص به شهر زرند گفته شده‌است به‌طوری‌که در روزگاران قدیم افراد فاضل و صاحب خرد نام زراوند را بر فرزندان خود که از نظر وجاهت جمال و نجابت اخلاق و نیز دارا بودن هنر مردمداری بوده و نسبت به سایر اولاد پسر ارجحیت داشته می‌گذاشتند و حتی او را به بهترین مقام‌های روحانی دوران خود انتخاب می‌کردند. نمونه آن که در اکثر کتب قدیمی بخصوص فرهنگ مرحوم دهخدا از آن یاد شده، پیری نرسی نام بوده که سه پسر داشته و نام پسری که ویژگی‌های ذکر شده را شامل می‌گردیده زراوند گذاشته‌است. البته کلمه زراوند معانی دیگری نیز دارد که مهم‌ترین آن‌ها که با زروند و زرند هم‌خوانی داشته و هم‌معنی بوده مکان زر می‌باشد. (زرا) به معنی زر، (وند) به معنی مکان آمده که در مجموع به مکان زر گفته شده‌است. معنی دیگر زراوند که در کتاب اوستا آمده به محلی اطلاق می‌شده که در اطراف آن رودهای متعدد وجود داشته باشد. چنین معنی هم با توجه به موقعیت جغرافیائی زرند که هنوز هم بعد از گذشت قرنها، آثار و بقایای رودخانه‌ها، سیلاب‌ها و جویبارها که در گذشته به واسطه دامنه طویل رشته کوه‌های سر به فلک کشیده که در شرق زرند قرار گرفته‌اند مطابقت دارد. معنی دیگر زرآوند که در کتب تاریخی آمده با توجه به کلمه (آوند) ظرف طلا قید گردیده که تمام معانی مذکور حکایت از تنها اسم زیبا و سنتی زراوند است که به زرند می‌گفتند.

معرفی کلی

زرند به دلیل داشتن منابع غنی معدنی از جمله زغال سنگ، سنگ آهن و در برخی مناطق آن معادن مس یکی از صنعتی‌ترین شهرهای ایران می‌باشد که این باعث افزایش روزافزون جمعیت در این شهر شده‌است. از محصولات مهم کشاورزی این شهر پسته است.

آب وهوا و اقلیم

آب وهوای شهر زرند نیمه کویری است و تابستان‌های نسبتاً گرم و زمستان‌های سردی دارد در کوهستان‌ها آب و هوایی معتدل در تابستان و سرد در زمستان دارد. میانگین بارش در شهر زرند۱۴۰میلی‌متر است و بیشترین میزان بارش در آذرماه با ۳۴٬۱ میلی‌متر است. مردم زرند بعد از سال‌ها انتظار شاهد بارش برف در روزهای ۱۶ و ۱۷ دی ماه سال ۱۳۹۲ بودند که در این دو روز بیش از ۲۵ سانتی‌متر برف در این شهر باریدن داشت که این مقدار بارش در ۳۰ سال گذشته بی‌سابقه بود.

موقعیت زمین شناختی

این شهرستان بر روی یکی از خطرناکترین گسل‌های زلزله خیز ایران که از جنوب کشور تا شهر تهران ادامه دارد واقع شده که این امر باعث ایجاد زلزله‌های پی در پی در این شهرستان شده‌است. به‌طوری‌که در ۴۰ سال گذشته شاهد ۲ زلزله مرگبار در آذر ماه ۱۳۵۶ (روستاهای گیسک و باب تنگل) و اسفند ماه ۱۳۸۳ (روستاهای داهوئیه و حتکن) بوده‌است.

ناهمواری و کوهستان

به‌طور کلی کوه‌های زرند به سه دسته کلی تقسیم می‌شوند در شمال شرق و شرق رشته کوه کوهبنان در غرب و جنوب غرب (مرز رفسنجان) کوه‌های سرتخت بادامو کوه‌های سیریز در شمال بلندترین قلهٔ این شهرستان کوه مزار حتکن با ارتفاع ۳۴۰۰متر نام دارد از دیگر قلل معروف این شهرستان:

• کوه مزار حتکن با ارتفاع ۳۴۰۰متر
• کوه گردو ۳۲۵۰متر سبلوییه
• کوه دوشاخ شاهرمز۳۲۰۰متر سرباغ
• کوه سرخ ۳۲۰۰متر
• کوه دختر سیریز ۲۲۰۰متر
• کوه خانوک (چغوت)۳۱۵۰متر
• کوه شاردو دشتخاک ۳۳۰۰متر
• کوه گاو (هم‌مرز با کوهبنان و راور)۳۶۰۰متر
• کوه چهل دختر سربنان ۳۱۰۰متر

فضای سبز شهری

سرانهٔ فضای سبز در زرند بالاست و دو برابر استاندارد کشوری است.:

در حاشیهٔ بلوارهای تختی،پانزده خرداد و در تمام میادین فضای سبز به وفور یافت می‌شود. در کنار تمام خیابان‌های شهر درختان کاج،نارون،توت فراوان است.

در حاشیهٔ شمال شرقی،شمالی شهر جنگل مصنوعی وجود دارد و بزرگترین جنگل مصنوعی زرند در پارک شهید قرار دارد.

صنایع

این شهر با داشتن معادن و کارخانجات متعدد چهره یک شهر صنعتی را به خود گرفته‌است.

کارخانجات صنعتی مهم

• نیروگاه زرند
• کارخانه زغال شویی
• کارخانه فولاد
• دو کارخانه کک سازی
• پالایشگاه قطران
• واگن سازی
• تولید سنگ آهن
• نساجی آریان
• مجتمع کارخانجات لبنی
• کارخانجات کنسروسازی شمیسا
• کارخانه پارس پانل
• کارخانه تولید کنسانتره سنگ آهن
• کارخانه گندله سازی

معادن

زرند یکی از وسیع‌ترین ذخایر زغال سنگ را در ایران دارا است و نیمی از ذخایر زغال سنگ استان را دربر گرفته‌اند لیست معادن موجود در حوزه استحفاظی شهرستان زرند به شرح زیر میباشد

• معادن زغال سنگ پابدانای جنوبی
• معادن زغال سنگ سراپرده
• معادن زغال سنگ خمرود (غنی‌ترین ذخیره زغالسنگ بیش از ۶۰میلیون تن ذخیره قطعی)
• معدن زغال سنگ گل توت
• معادن زغال سنگ باب نیزو
• معدن زغال سنگ باب هوتک
• معدن زغال سنگ حتکن
• معدن زغال سنگ دره گر
• معدن زغال سنگ بی بی حیات
• معدن زغال سنگ باب شگون
• معدن زغال سنگ چشمه پودنه
• معدن سنگ آهن جلال آباد
• معدن سنگ مرمر سیریز
• معدن آهک کفتاروئیه

محصولات کشاورزی

زرند یکی از مهم‌ترین تولیدکنندگان پسته در ایران است. حداکثر 45هزار تن پسته در زرند برداشت می‌شود. پسته ممتاز زرند بهترین و خوش طعم‌ترین پسته در جهان است. اراضی زیر کشت پسته در زرند 45هزار هکتار است. قسمت عمده ای از دشت زرند را باغات پسته پوشانده‌اند. به جز پسته محصولات باغی دیگری همچون میوه جات سردسیری(هلو،بادام،گردو،آلو،زردالو،سیب،گیلاس،آلبالو،گلابی و..) و انار،زیتون،زرشک نیز برداشت می‌شود.

گندم،جو،دانه های روغنی،جالیزات،زعفران نیز از جمله محصولات زراعی هستند. به‌طور میانگین سالانه در زرند بیش از 6000تن گندم،بیش از 8000تن علوفه،10تن زعفران برداشت می‌شود. کشت پنبه نیز در روستای شعبجره رونق دارد.

در سال 1397 در هر هکتار از 600هکتار باغات بادام زرند 1000کیلوگرم و در کل بیش از 600تن بادام برداشت می‌شود.

امکانات فرهنگی

سینما

• سینما آزادی

کتابخانه

شهر زرند دارای ۴ کتابخانه عمومی رسمی زیرنظر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است.

دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی

• دانشگاه آزاد اسلامی واحد زرند شامل چندین گرایش کارشناسی و پنج گرایش زمین‌شناسی شامل زمین‌شناسی اقتصادی، زمین‌شناسی نفت، پترولوژی، تکتونیک و چینه‌شناسی و فسیل‌شناسی کارشناسی ارشد می‌باشد. همچنین رشته کارشناسی ارشد روانشناسی عمومی و مردم‌شناسی نیز در مقطع کارشناسی ارشد در این دانشگاه دایر است. علاوه بر رشته‌ها و مقاطع یادشده، در این دانشگاه مقطع دکترای تخصصی روانشناسی و دکترای تخصصی پترولوژی نیز دایر است.
• مجتمع آموزش عالی زرند
• دانشگاه پیام نور واحد زرند
• دانشگاه علمی و کاربردی زرند
• دانشکدهٔ فنی خاتم‌الانبیاء زرند
• دانشکدهٔ علوم پزشکی زرند

مناطق دیدنی

آثار قدیمی

لازم است ذکر شود بیشتر آثار تاریخی شهرستان بر اثر بلایای طبیعی از جمله زلزله و سیل از بین رفته‌اند

• برج زرندوییه
• حسینیه قلعه
• بازار وکیل و سهرابی
• خانه ارجمند
• امارت چهار برج یزدان آباد
• مقبره عبدالسلام زرندی
• مجموعهٔ دیلمقانی
• امامزاده عبداللّه مطهرآباد
• درخت کهنسال خانوک
• حمام احمد اباد

روستاهای ییلاقی

• ییلاقات دهستان حتکن

روستاهای منطقه حتکن در ۴۰کیلومتری شهر زرند قرار دارد.

کوه های کوهبنان که بلندای آن‌ها از کل شهرستان زرند حتی شهرستان‌های مجاور قابل دیدن است. هر بیننده ای را به وجد می آورد.

بارندگی بالا باعث شده کوه‌های حتکن پوشش گیاهی خوبی داشته باشند و این ارتفاعات دارای حیات وحش خوبی باشند.

چشمه سارهای فراوان که در بستر رودخانه جاری هستند و به پای درختان میروند رودخانه حتکن که حتی در کم‌آب‌ترین سال‌ها نیز آب دارد، کشتزارهای حتکن،باغات گسترده میوه‌های سردسیری حتی معادن غنی از جاذبه‌های گردشگری به شمار می‌روند.

از روستاهای حتکن می‌توان به: سرباغ حتکن سکوکان درگر باب گهر دراب ده میلان مدبون مزارع حاشیهٔ چشمه‌های مجاور جادهٔ حتکن اشاره کرد.

• منطقه دهستان سربنان

تاریخی‌ترین جاذبه طبیعی شهرستان زرند درخت چنار کهنسال روستای سراپرده در منطقه سربنان است. منطقهٔ سربنان به دلیل دارا بودن آب و هوای بسیار خوب همچنین بارندگی مناسب به مکان بسیار خوبی برای گردشگران تبدیل شده. قنوات و چشمه‌ها همچنین رودهایی که در سال‌های خوش بارش جریان دارند موجب به تشکیل باغ‌های متعدد میوه و کشتزار‌هایی که مانند فرش سبز بر زمین کشیده شده‌اند. همچنین چندین روستا که بسیار به هم نزدیک هستند و مزارع آن‌ها به آن‌ها چسبیده‌اند بر جذابیت آن‌ها می‌افزاید. از دیگر دیدنی‌های سربنان می‌توان به سد قدرونی و دریاچه‌ای کوچک و سیل‌بندها و بندهای خاکی که در بهار و زمستان تا حدی پاییز و تابستان آب دارند اشاره کرد.

• منطقه دهستان دشت خاک.

در نزدیکی سربنان منطقه‌ای به نام دشت خاک وجود دارد که مزارع بنفش رنگ زعفرانش چشم‌انداز مناسبی به وجود آورده‌اند. خاک بسیار حاصل خیز، این روستا را به مکانی مناسب برای کشاورزی تبدیل کرده. قلعه‌ها و روستایی پلکانی و چشم‌اندازها بر جاذبه‌های روستا افزوده‌است. گردنه ی پابدانا در دشتخاک

• منطقه دهستان جرجافک

یا به زبان محلی گرگاک که به زبان پیشیان به گرگانک تلفظ می‌شد به بزرگ‌ترین دهستان کشور تبدیل شده‌است و دارای درختان بلند چنار، چشمه‌ها و قنوات می‌باشد. سال‌های پربارش جذابیت‌های این منطقه را بیش‌تر می‌کند.

• مناطق نزدیک به شهرستان

روستای گیسک همه ساله بازدیدکنندگانی حتی از سراسر جهان به دلیل اینکه بزرگترین روستای خالی از سکنه ایران نام گرفته دارد. روستای سرباغ شاهرمز چشمه‌های باب تنگل از جمله روستاهای دیگر می‌توان به داهوییه، گتکوییه، آپنگوییه، ده احمد اشاره کرد.

رد پای دایناسورها

یکی از آثار بسیار با ارزش و نادر دنیا که اخیراً در زرند کشف و محرز گردیده و شگفتی کارشناسان و باستان شناسان را به همراه داشته‌است پیدا شدن جای پای دایناسورها در روستای ده علیرضا زرند می‌باشد. اولین بار گزارش کشف جای پای خزندگان عظیم‌الجثه و ترسناک مذکور، در سال ۱۹۶۹ میلادی توسط پروفسور لاپارنت استاد انستیتو زمین‌شناسی پاریس و دکتر داودزاده کارشناس ارشد سازمان زمین‌شناسی کشورمان انجام گرفت. زمین شناسان مذکور پس از تحقیق و پژوهش کامل، در زمینهٔ کشف ردپای دایناسورهای تریاس بالایی ـ ژوراسیک زیرین و میانی در منطقهٔ شمال کرمان تحقیق خود را بر صحت رد پای جانوران مربوطه منتشر نمودند. در ژوئیهٔ همان سال (۱۹۶۹ م) دو زمین‌شناس ایرانی شرکت ملی فولاد و آهن ایران، در دره نیزار شمال زرند، یک ردپای بزرگ با سه پنجه را کشف کردند و در پائیز سال مذکور، ردپای واضح دیگری در اطراف همان محل کشف گردید یک قالب گچی از ردپای مورد نظر تهیه گردید و در نمایشگاه بین‌المللی شرکت ملی فولاد و آهن آسیا در تهران ارائه، سپس قالب مذکور به موزهٔ زمین‌شناسی کشور تحویل گردید. از ششم تا هجدهم آوریل ۱۹۷۰ میلادی در ادامه کاوش‌ها، تیمی از کارشناسان کشورمان به اتفاق مجدد پروفسور لاپارنت در دره نیزار ۲۰ کیلومتری شمال زرند، دو لایه از ردپای دایناسورها را شناسایی کردند. کمی بالاتر، پنج ردپای بزرگ دیگر بر روی ماسه سنگ‌ها مشاهده شد. جمع‌آوری محسن ایزدی.

سوغات

از سوغات و غذاهای محلی زرند می‌توان ب کلمپه، بزقرمه، کماچ سهن، نان روغن جوشی اشاره کرد.

سوهان و چلوگوشت زرندی از معروف‌ترین و اصلی‌ترین ادغیه شهر هستند.

به دلیل وجود مزارع بسیار و کیفیت و مرغوبیت، پسته زرند طرفداران زیادی دارد.

پته نوعی رومیزی می‌باشد و نیز از سوغات پرطرفدار کرمان و زرند است.

جستارهای وابسته

• شهرستان زرند
• آثار و بقایای دایناسورها (کرمان)
• ابوعبدالله محمد زرندی شیرازی

رسانه‌ها

• دو هفته‌نامه کویر کرمان
• هفته‌نامه آینده ما
• هفته‌نامه سلام ما
• هفته‌نامه سیمای خبر
• پایگاه خبری صبح زرند
• پایگاه خبری زرندنیوز
• پایگاه خبری صدای زرند

پیوند به بیرون

• «دیار کریمان». 
• وب سایت مشاوره کسب و کار مانی بیزینس

منابع

• نتایج سرشماری سال ۱۳۸۵ مرکز آمار ایران