داراب یکی از شهرهای استان فارس و مرکز شهرستان داراب است. داراب با دیرینگی چندهزارساله در جنوب شرقی استان فارس ایران واقع است. فاصله شهر داراب تا شیراز ۲۴۵ کیلومتر می‌باشد. شهرستان‌های نیریز، فسا، استهبان، جهرم، زرین دشت، لارستان همسایه است؛ و از سمتی دیگر با سیرجان استان کرمان واستان هرمزگان هم‌مرز است. سوغات شهرستان داراب معمولاً مرکبات این شهر است و از بین همهٔ مرکبات میوه پرتقال داراب در کل استان فارس و حتی ایران نمونه و مثال زدنی است.دارابی یکی از میوه‌های خوشمزه و مخصوص این شهر است.

تاریخچه شهرستان داراب

این منطقه یکی از قدیمی‌ترین مناطق ایران و جهان به‌شمار می‌رود.

باستان‌شناسی

بر پایه پژوهش‌های باستان‌شناسی قدمت این منطقه که در گذشته دارابگرد نامیده می‌شده به هزارهٔ پنجم قبل از میلاد (عصرسفال نخودی و مقارن با تمدن سیلک ۲ کاشان) می‌رسد. تپه هاوتل‌های باستانی مناطق مادوان و خسویه ازجمله آثار زیستگاه‌های انسانی در دوران ماقبل تاریخ درناحیه دارابگرد می‌باشند. بنای شهرکهن دارابگرد که آثارآن در ۷ کیلومتری جنوب شهر کنونی داراب قراردارد، بر اساس شواهد موجود به اوایل دوران هخامنشیان می‌رسد.

هخامنشیان و اشکانیان

برمبنای روایات تاریخی ونوشته مورخین و نویسندگان متقدم مانند طبری، حمزه اصفهانی، یعقوبی، ثعالبی، بلعمی، ابن اثیر و… شهردارابگرد توسط دارای بزرگ که در ادبیات پهلوی و اسلامی از وی به نام داریوش بزرگ یادشده ایجاد می‌شود و فردوسی شاعر نامور ایران در این باره می‌گوید:

شهر قدیم دارابگرد دردوران هخامنشیان منطقه‌ای آبادان و پررونق بوده‌است. ظاهراً این منطقه تحت حکومت آریامنه قرار داشته‌است. در دوران سلوکیان و اشکانیان ولایت دارابگرد دارای حکومت نیمه مستقلی بوده که پادشاهان آن از حاکم پارس اطاعت می‌کرده‌اند. نام آخرین امیر دارابگرد در عصر اشکانیان پیری یا تیری بوده‌است و اردشیر بابکان سرسلسله ساسانیان در نزد وی پرورش می‌یابد.

ساسانیان

آخرین امیر دارابگرد درعصر اشکانیان پیری نام داشته و پس از وی اردشیر بابکان براین شهر تسلط می‌یابد و سپس با کنترل سراسر ایران امپراتوری ساسانی را تأسیس می‌نماید. از این جهت دارابگرد نخستین مقر حکومتی ساسانیان بوده‌است. دارابگرد در عصر ساسانیان اهمیت فراوانی داشته‌است و بیشنهٔ آثار تاریخی این شهرستان متعلق به این دوره می‌باشد. ضرابخانه بزرگی نیز در دارابگرد دایر بوده که در دوران اسلامی فعال بوده‌است.

ورود اسلام

این منطقه در سال ۲۳ هجری توسط سپاهیان مسلمان فتح می‌شود و حکومت آن در اختیار سرداران عرب و سپس در کنترل خاندان شبانکاره قرار می‌گیرد. پس از ورود اسلام این شهر تا قرن پنجم هجری قمری، همواره آبادان بوده‌است.

سلجوقیان

در سدهٔ پنجم هجری و به دلیل تهاجم گسترده سلجوقیان دچارآسیب و ویرانی می‌شود و اهالی به ناحیه جدیدی در شرق شهر فعلی به نام تنگ رمبه کوچ می‌نمایند و پس از حمله مجدد سلاجقه به ناحیه جدید و تصرف قلعه مستحکم رمبه که با دسیسه سلاجقه صورت گرفت، اهالی به ناچار به محل فعلی داراب عزیمت می‌کنند.

حملهٔ مغولان

شهر فعلی نیز در دوران ایلخانان مغول و تیموریان مورد حمله قرار می‌گیرد و خسارات زیادی می‌بیند.

صفویان و زندیان

اما در عصر صفویه با توجه حکام وقت و قرارگرفتن اراضی این شهر تحت عنوان «اراضی خاصه» رو به آبادانی می‌گذارد و به نوشته منابع تاریخی این دوره یکی از پنج وزیرنشین فارس محسوب می‌شده‌است. این شهر تا دوران زندیه از ولایات مهم فارس بوده‌است.

قاجار

درعصر قاجار شهر داراب به دلیل دارا بودن اراضی وسیع و حاصلخیز مورد توجه حکام ایالتی قرارمی گیرد با استقرار ایلات ترک و عرب در اطراف این شهر به صحنه منازعات و درگیری‌های حکومت و ایلات تبدیل می‌شود و از این رهگذر دچار صدمات جدی می‌گردد و از توسعه و پیشرفت بازمی‌ماند.

آب و هوا

بشتر مناطق شهرستان داراب از نظر آب وهوایی سردسیری است که بارش در آن بیشتر به صورت باران است و در طول سال از ۳۵۰ میلی‌متر تجاوز نمی‌کند. در قسمتی از داراب که به کوهستان مشهور می‌باشد آب و هوا حدوداً سرد و کوهستانی می‌باشد و در زمستان در بیشتر مناطق کوهستان برف می‌بارد. شغل بیشتر مردم درروستاها کشاورزی است. مرکبات آن شهره شهرهای دیگر و حتی کشورهای حوزه خلیج فارس می‌باشد. البته محصولات باغی دیگر داراب نیز شهرت دارند مانند انار تنگ طه، خصوصاً انار شیرین شهوار که از شهرت بالایی برخوردار بوده و بیشتر به کشورها دیگر صادر می‌گردد. گل محمدی منطقه کوهستان یا سرکوه، از جمله روستاهای نوایگان و لایزنگان نیز از کیفیت بسیار بالایی برخوردار است، و در سطح کشور هم از نظر میزان تولید وهم کیفیت محصول، به دلیل کشت دیم و ارگانیک بودن، بی‌نظیر است.

مکان‌های گردشگری

در این شهرستان بنای تاریخی دارابگرد مربوط به دوره هخامنشیان واقع است که هر ساله شمار زیادی از آن بازدید می‌کنند. دارابگرد بنای شهر قدیم داراب بوده‌است که به صورت دایره‌ای بزرگ بوده‌است و اکنون دیگر از آن بناها اثری نیست جز تلی از خاک و خندقی که به دور شهر کشیده بودند تا در مواقعی که شهر مورد حمله قرار می‌گرفت آن را پرآب نمایند تا دشمن نتواند از خندق و دیوار شهر که بعد از خندق قرار داشت و اکنون به صورت خاکریزی باقی‌مانده عبور نماید. همچنین بقعه دحیه کلبی از اصحاب پیامبر اسلام و امامزاده پیرمراد در این شهرستان قرار دارد. از مناطق زیبای طبیعی می‌توان به منطقه رودبال مختلف سال به‌ویژه در فروردین ماه پذیرای جمع کثیری از مردم می‌باشد.

• آتشکده آذرخش (مشهور به مسجد سنگی) در فاصله هفت کیلومتری جنوب شرقی شهر داراب و در دامنه کوهی مشهور به کوه پهنا بنایی در دل کوه وجود دارد که در نزداهالی مشهور به مسجد سنگی می‌باشد این بنا که به اعتقاد برخی در ابتدا معبد مهر پرستان آریایی بوده در عصر ساسانبان (یا قبل از آن) تبدیل به آتشکده می‌شود؛ و در زمره آتشکده‌های مهم زردشتیان بوده‌است. پس از اسلام نیز برای این معبد در قسمت جلوی آن محرابی می‌سازند وآنرا به مسجد تبدیل می‌کنند. در کنار معبد قسمتی وجود دارد که مخصوص استراحت خادمان معبد بوده‌است
• نقش شاپور در فاصله چهار کیلومتری جنوب شهر داراب و در دامنه جنوبی کوه پهنا نقش مهمی از دوران ساسانیان قرار دارد که در نزد اهالی به نقش رستم یا نقش شاهپور مشهور می‌باشد این نقش که در ارتفاع ۷ متری از سطح زمین نقر گردیده صحنه پیروزی پادشاه ساسانی بر سپاه روم را نشان می‌دهد مساحت نقش حدود ۶۳ متر مربع می‌باشد و در وسط آن تصویر پادشاه سوار بر اسب دیده می‌شود و در مقابل آن تصویر اسرای رومی با سرهای برهنه همراه با فرماندهانشان و یک کالسکه همراه با غنائم جنگی قرار دارد فرمانده سپاه روم از پادشاه ایران طلب عفو می‌نماید و پادشاه به علامت بخشش دست خود را بر سر وی قرار داده‌است.
• آتشکده آذرجوی یکی از آتشکده‌های عصر ساسانی، در فاصله ۱۰ کیلومتری غرب شهر قرار گرفته‌است این آتشکده که بنا به گفته مسعودی در مورج الذهب از مقدس‌ترین و مهم‌ترین آتشکده‌های زردشتیان محسوب می‌شده همانند اکثر آتشگاه‌های این دوره به سبک چهار تاقی با گنبد مدور و بر روی صفحه عظیمی بنا شده‌است.
• قصر بهرام در ۲۶ کیلومتری شمال داراب.
• قصر آئینه (قصر دختر) (تنگ چک چک) که به آن قصر دختر هم می‌گویند در هشت کیلومتری روستای رستاق و در جنوب شرقی آن قرار دارد.
• برج شاه نشین یا قلعه طلوع شجراین قصر در جنوب روستای رستاق قرار دارد. بر قله کوهی در این محل آثار برج بزرگی دیده می‌شود که این برج به نام «شاه نشین» معروف است. در نزدیکی آن آثار آسیابی دیده می‌شود که با باد کار می‌کرده و اینک به «آسیاب بادی» شهرت دارد.
• آسیاب سنگی در قسمت شمالی مسجد سنگی یا آتشکده آذرخش دارابگرد آسیاب سنگی بزرگی قرار دارد که در دل کوه ساخته شده‌است این آسیاب دارای دو استوانه سنگی عظیم در بالای کوه‌است که از طریق آن‌ها آب مورد نیاز آسیاب تأمین می‌شده‌است.
• قصر کیامرث این قصر در نزدیکی روستای نصیر آباد فورگ (داراب) و در شرق داراب قرار دارد آثار ساختمان گلی و آجری در آنجا دیده می‌شود قصر کیامرث یا کیومرث توسط بهمن پسر اسفندیار، پسر لهراسب ساخته شده‌است آثار آن موجود و در جوار روستای شاهمرز فرگ قرار دارد. در کنار جاده آسفالته قدیم داراب به بندرعباس قرار دارد و کسانی که از داراب به بندر عباس مسافرت می‌کنند آن را می‌بینند. این قصر که از دور به شکل کوهی خودنمایی می‌کند در بین اهالی به کوه بهمنی مشهور است.
• لایزنگان روستای هدف گردش استان فارس وتولیدکننده بیشترین گل محمدی کشور
• روستای نوایگان که به عنوان روستای نمونه گردشگری استان فارس انتخاب شده و تغییراتی در بافت روستا جهت هرچه بیشتر سنتی شدن روستا انجام داده‌اند که از جمله سنگ‌فرش کردن بیشتر کوچه‌ها به جای آسفالت می‌باشد. البته به جز خود روستا آبادی‌هایی که در کوه‌های اطراف روستا قرار دارد نیز از جمله مناطقی است که گردشگران زیادی را به خود جلب می‌کند.

رودخانه رودبال

رودخانه رودبال یکی از رودخانه‌های استان فارس است و در شهرستان داراب واقع شده‌است. این رودخانه از کنار منطقه رودبال داراب عبور می‌کند و شهرهای ایج و داراب و استهبان از شهرهای مهم نزدیک به این رودخانه است و از سال ۱۳۸۲ سد رودبال داراب بر روی این رودخانه ساخته شده‌است است.

آبشارهای تنگه رغز داراب

در موقعیت جغرافیایی E5417 N۲۸۵۳ در استان فارس واقع است. تنگه رغز در ۳۰ کیلومتری شهرستان داراب و در جنوب استان فارس قرار دارد. این تنگه که از دو طرف با دیواره‌هایی بلند محصور شده‌است. به دلیل وجود چشمه‌های فراوان در این دره ۶۴ آبشار جاری شده که از این تعداد ۱۲ آبشار نیازمند فرود با طناب است. ارتفاع فرودها حداقل ۶ تاحداکثر ۶۵ متر و مابقی آبشارها با پرش در آب قابل گذر است. حوضچه‌های زیر آبشارها حداقل ۶ و حداکثر ۲۰ متر عمق دارند.

دره رغز به طول تقریبی ۴ کیلومتر در امتداد شمال به جنوب از سرچشمه رغز تا دره جنوب ۶۰ آبشار و حوضچه طبیعی را در خود جای داده است که تنها ۱۴ آبشار و آبگیر دره جنوبی مورد توجه عموم مردم و کوهنوردان بوده‌است و با رسیدن به آخرین آبشار دره جنوبی به ارتفاع ۳۵ متر دره جنوبی به بن‌بست می‌رسد. منطقه سرچشمه رغز نیز که از مسیر دیگری پیمایش می‌گردد، جنگلی زیباست که محل آغاز آب رغز است رسیدن به این منطقه نیز با ۳ ساعت کوهپیمایی امکان‌پذیر است. آب رغز که از این منطقه آغاز می‌گردد با ایجاد حوضچه‌ها و آبشارهای طبیعی تا دره جنوبی امتداد و نهایتاً در آبگیرهای انتهایی به زمین بازمی‌گردد. از منطقه سرچشمه نیز بدون وسایل فنی امکان بازدید از چندین حوضچه و آبشار مسیر است و نهایتاً با رسیدن به آبشار بلندی به طول ۲۳ متر کوهپیمایان متوقف می‌شوند در حد واسط منطقه سرچشمه و دره جنوبی رغز ده‌ها آبشار و آبگیرهای زیبا و طبیعت بکر تنها با استفاده از وسایل فنی امکان پیمایش می‌یابد.

آبشارهای این تنگه عبارتند از: آبشار نگین به ارتفاع ۱۶ متر، عمق آب ۸ متر و طول حوضچه ۴۱ متر، آبشار بوم رنگ به ارتفاع ۷ متر، عمق آب ۸ متر و طول حوضچه ۳۱ متر، آبشار مسعود به ارتفاع ۸ متر، عمق آب ۱۲ متر و طول حوضچه ۱۵ متر، آبشار گلاب حوضچه به ارتفاع ۱۱ متر، عمق آب ۷ متر و طول حوضچه ۱۲ متر، آبشار فتح به ارتفاع ۸ متر، عمق آب ۱/۵ متر و طول حوضچه ۶ متر، آبشار حکمت به ارتفاع ۱۱ متر، عمق آب ۱۵ متر و طول حوضچه ۳۲ متر، آبشار کبوتر به ارتفاع ۲۵ متر، عمق آب ۲۰ متر و طول حوضچه ۶ متر، آبشار جام به ارتفاع ۹ متر، عمق آب ۶ متر و طول حوضچه ۳۶ متر، آبشار دماغه (فراز) به ارتفاع ۱۲ متر، عمق آب ۲ متر و طول حوضچه ۴ متر، آبشار آذرخش به ارتفاع ۶۵ متر، عمق آب ۶ متر و طول حوضچه ۱۱ متر، آبشار یادگار به ارتفاع ۴ متر، عمق آب ۸ متر و طول حوضچه ۱۱ متر، آبشار وداع به ارتفاع۳۸ متر، عمق آب ۱۰ متر و طول حوضچه ۷ متر

دره رغز یکی از دره‌های فنی است و برای پیمایش دره می‌بایست تجهیزات فنی داشته باشید. همچنین برای پیمایش دره لازم است یک لیدر کاربلد یا یک راهنمای محلی بهمراه داشته باشید. پیمایش دره رغز تقریباً یک روز طول می‌کشد. بهترین موقع از سال برای پیمایش دره رغز از اول فروردین تا اواخر مهرماه می‌باشد.

ره آوردها

• • غذای محلی واصیل دارابی به نام (پلوترش) که دارابیان اصیل ان را با دست می‌خورند.
• انواع مرکبات از جمله:
  • میوه دارابی که گونه خاصی از مرکبات است. نام دیگر آن بتابی می‌باشد.
  • پرتقال
  • لیمو
  • لیمو شیرین…
  • بکرایی
• انواع شیرینی:
  • شیرینی سمبوسه که با مغز بادام یاگردو یا پودر نارگیل و شکر ساخته می‌شود.
  • شیرینی کماج
  • شیرینی غرابی (ترکیبی از عسل و پودر بادام و شیره …) که به دلیل سختی در فراوری و گرانی مواد اولیه، کم‌کم‌رو به فراموشی است یا انواع درجه ۲٬۳ آن موجود استد
  • حلوای خرما (که با خرما و ارد و روغن وگردو درست می‌شود)
  • رنگینک (که بسیار شبیه حلوای خرماست)
• بادام
• انجیر
• رب انار تنگ‌طه

اقتصاد

مردم علاوه بر کشت محصولاتی مانند گندم، جو، بنشن و پنبه، به باغداری نیز اشتغال دارند. فراورده‌های باغی آن نیز پرتقال، لیمو، نارنگی، گل محمدی لایزنگان. انجیر، انگور، انار و خرماست. فرش‌بافی، با طرح کاشان، نیز در داراب رواج دارد. بافت فرش بیشتر در روستاهای نوایگان و تنگ طه انجام می‌گیرد و اعضای شرکت فرش نیز بیشتر از این روستاها می‌باشند. از نظر صنعت متأسفانه این شهرستان چندان پیشرفتی نداشته‌است و در این شهرستان دو کارخانه مهم یکی کارخانه سیمان و دیگر تولید لوله پلی اتیلن وجود دارد.

اینترنت و ارتباطات

دسترسی به اینترنت در داراب از روش‌های مختلفی از جمله ADSL ، Wireless ، WiMAX ، Dial-up و اینترنت تلفن همراه (3G و 4G) امکان‌پذیر است

• ADSL : سپنتا ، آسیاتک ، فن آوا ، پیشگامان ، داتک ، شاتل ، پارس آنلاین ، صبانت ،‌های وب
• Wireless : پیشگامان ، آداپرداز ، یاهو
• Wimax : مبین نت
• Dial-Up : یاهو ، مخابرات
• 3G , 4G : همراه اول ، ایرانسل و رایتل

شهرها

جَنَّت‌شهر، شهری در بخش جنت شهرستان داراب در استان فارس است. این شهر در دهستان قریه‌الخیر، از نواحی قدیمی فارس، در هجده کیلومتری جنوب‌شرقی شهر داراب، در ارتفاع ۱۵۰، ۱ متری و در کوهپایه قرار دارد. کوه‌های مروارید در یک کیلومتری شمال، ته سرن در یک کیلومتری جنوب (هر دو از رشته‌کوه زاگرس جنوبی)، دره خرچنگ در دو کیلومتری و غار آب در شش کیلومتری شمال آن واقع‌اند. چند مزرعه موقت به آن وابسته‌است، از جمله ابراهیم‌آباد در سه کیلومتری شمال‌غربی و اسلام‌آباد در دو کیلومتری جنوب‌شرقی آن. آب مصرفی شهر از چشمه و چاه تأمین می‌شود. فاصله جنّت‌شهر با شیراز از شمال‌غربی حدود ۲۷۸ کیلومتر است. این شهر در مسیر شهرهای داراب ـ حاجی‌آباد (مرکز شهرستان حاجی‌آباد در شمال استان هرمزگان) قرار دارد و با آبادی ده خیر سفلا، در فاصله حدود چهار کیلومتری مغرب، نیز در ارتباط است.

جنّت‌شهر پیش از ۱۳۷۲ ش، ده‌خیر نام داشت و در ۳ اسفند ۱۳۷۲، به موجب مصوبه هیئت وزیران آبادی ده‌خیر به شهر بدل شد و جنّت‌شهر نام گرفت. در سرشماری عمومی ۱۳۷۵ ش، جمعیت آن ۸۱۲، ۹ تن ذکر شده‌است. بیشتر اهالی آن شیعه دوازده امامی‌اند و به فارسی سخن می‌گویند. همچنین عده‌ای از اهل تسنن، که به بلوچی گفتگو می‌کنند، در آنجا به‌سر می‌برند.

ناحیه‌ای که جنّت‌شهر در آن واقع شده، کمابیش منطبق بر کوره دارابگرد است. در سده چهارم، در ذکر مسافت شیراز ـ جزومِ کرمان از رَمّ مهدی، میان دارابگرد و رستاق‌الرستاق، در فاصله پنج فرسخی از هریک، نام برده که تقریباً مطابق با جنّت‌شهر کنونی است. به نوشته شوارتس، محقق معاصر آلمانی، با توجه به جزء اول رمّ مهدی، به نظر می‌رسد که آبادی کردنشین بوده‌است. ویرانه‌های شهر جنّت قدیمی نزدیک جنّت‌شهراست که هم‌اکنون آنجا روستایی وجود دارد به نام کوه سفید که اهالی آن از قشقائیانی هستند که از حدود صد سال پیش در آنجا یکجانشین شده‌اند و به زبان ترکی قشقایی صحبت می‌کنند. در قرن ششم قلعه‌ای به نام رُنْبه در نزدیکی تنگی به همین نام را معرفی کرده‌است، مکان قلعه مزبور مطابق با اطراف جنّت‌شهر است.

این قلعه دست کم تا سده نهم از قلاع مهم فارس شمرده می‌شد. به گفته ابن‌بلخی، حاکم دارابگرد کسی بود که این قلعه را در اختیار بگیرد. حافظ ابرو (متوفی ۸۳۳) نیز از تنگ رنبه در کوره دارابجرد/ دارابگرد نام برده‌است در سده سیزدهم، خورموجی (ص ۴۸۹–۴۹۰) از ده خیر یاد کرده و در اواخر سده سیزدهم، قلعه رنبه را در چهار فرسخی و ده خیر را در سه فرسخی مشرق شهر داراب، در بلوکی به همین نام، ضبط کرده‌است. در ۱۳۲۳ ش، این آبادی مرکز دهستان قریه‌الخیر بود و ۹۱۷، ۲ تن جمعیت داشت. در حدود ۱۳۳۰ ش نیز قصبه ده‌خیر علیا همین دهستان بود، ساکنان آن کشاورز بودند و از صنایع‌دستی، قالی‌بافی در آنجا رواج داشت. امروزه طوایفی از ایل خمسه * در پیرامون این شهرِ رو به رشد، ییلاق و قشلاق می‌کنند.

دانشگاه‌ها و مراکز علمی

شهرستان داراب دارای مراکز متعدد دانشگاهی می‌باشد که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی داراب
• دانشگاه آزاد اسلامی داراب
• دانشگاه پیام نور داراب
• آموزشکده فنی داراب
• آموزشکده کشاورزی داراب
• دانشکده پیراپزشکی داراب

پانویس

منابع

• مهاجر؛ محمدباقر. نگاهی به شهرقدیم دارابگرد، داراب: مرکزداراب شناسی، ۱۳۸۵.
• آزما، حسین. شهر من داراب
• وب سایت رغز نوشته یاسر مرادی

پیوند به بیرون

• شهرداری داراب