استان کرمانشاه یا استان کرمانشاهان ( آوا )، (به کردی:پارێزگای کرماشان) با مساحت ۲۴٬۶۴۰ کیلومتر مربع، هفدهمین استان ایران از نظر وسعت به‌شمار می‌رود. مختصات جغرافیایی کامل استان کرمانشاه بر روی کره زمین از طول جغرافیایی ۴۵ درجه و ۲۰ دقیقه و ۳۹ ثانیه شرقی تا ۴۸ درجه و ۱ دقیقه و ۵۸ ثانیه شرقی و از عرض جغرافیایی ۳۳ درجه و ۳۷ دقیقه و ۸ ثانیه شمالی تا ۳۵ درجه و ۱۷ دقیقه و ۸ ثانیه شمالی می‌باشد. استان کرمانشاه که ۱/۵ درصد مساحت کشور را دربرمی‌گیرد، از استانهای غربی به‌شمار می‌آید که با کشور عراق مرز مشترک دارند. این استان از شمال به استان کردستان، از جنوب به استان لرستان و ایلام، از شرق به استان همدان و از غرب به کشور عراق محدود می‌شود. مرکز استان کرمانشاه، شهر کرمانشاه است. بر اساس آخرین تغییرات در ۱۳۹۰ استان کرمانشاه از ۱۴ شهرستان، ۳۵ شهر، ۳۱ بخش و ۸۴ دهستان تشکیل شده‌است.
تقسیمات کشور
تقسیمات کشوری سال ۱۳۱۶
در سال ۱۳۱۶ که ایران به ده استان تقسیم می‌شد، استانهای کنونی، کرمانشاه، همدان، ایلام و بخش اعظم استان کردستان، استان پنجم (به مرکزیت کرمانشاه) را تشکیل می‌دادند.
تقسیمات کشوری کنونی
استان کرمانشاه شامل ۱۴ شهرستان، ۳۱ مرکز شهری، ۸۶ دهستان و ۲۷۹۳ آبادی دارای سکنه می‌باشد. این استان از شمال به استان کردستان، از جنوب به استانهای لرستان و ایلام، از شرق به استان همدان و از غرب با کشور عراق همجوار است و بیش از ۳۳۰ کیلومتر مرز مشترک با کشور عراق دارد.
تاریخ استان
نوشته‌های تاریخی بیانگر این است که کرمانشاه از نخستین مراکز تمدن بشری بوده‌است. برخلاف سایر نقاط ایران که به صورت مقطعی مورد سکونت قرار گرفته‌اند، این استان بدون وقفه در دوره‌های مختلف تاریخ مورد سکونت قرار گرفته‌است. این منطقه بر سر راه شاهراه‌های ارتباطی مهمی چون جاده شاهی، جاده ابریشم بوده و از مناطق جغرافیایی با اهمیت ایران باستان بوده‌است. کرمانشاه یکی از مراکز اصلی مادها بوده و و تا زمان هخامنشیان نیز به نام ماد شناخته می‌شده؛ و در زمان ساسانیان «ماه» نام داشته که شکل تغییر یافته واژهٔ ماد می‌باشد.
این استان در گذشته یکی از مراکز ساسانیان بوده‌است و از همین دوره آثار بسیار زیاد و ارزشمندی در این استان مانند طاق بستان، کتیبه بیستون و معبد آناهیتا باقی‌مانده‌است و در طی سده‌های گوناگون نیز به دلیل جایگاه ویژه راهبردی کرمانشاه، این شهرستان دارای اهمیت ویژه‌ای بوده‌است. امروزه نیز از مهمترین شهرهای غرب ایران به‌شمار می‌رود.
به گفته هرتسفلد، کرمانشاه در سده ۱۹ میلادی به دروازه آسیا شهرت داشته‌است و اکنون نیز بزرگراه کربلا و عتبات عالیات از این منطقه می‌گذرد.
در سده سوم هجری کرمانشاه در حوزه قلمروی صفاریان قرار داشت اما گروهی از کردهای شیعه کرمانشاه به نام حسنویه حکومت آل حسنویه را تشکیل دادند که حدود نیم قرن بر این منطقه حکومت کرد.
در جنگ جهانی اول کرمانشاه توسط حکومت عثمانی تصرف شد اما با سقوط بغداد، نیروهای عثمانی این منطقه را تخلیه کرده و کرمانشاه به تصرف قوای متفقین درآمد. در جنگ جهانی اول عشایر کرد منطقه با نیروهای عثمانی درگیر شدند.
در جنگ جهانی دوم سپاه منطقه غرب که شامل لشکر ۱۲ کرمانشاه و لشکر ۵ بود تنها نیروی ایرانی بودند که ۴۸ ساعت در برابر قوای انگلیسی مقاومت کردند.
در سال‌های ۱۳۰۰ تا ۱۳۲۰ با روی کار آمدن رضاشاه حکومت مرکزی توانست تا اندازه‌ای نفوذ و قدرت خود را در سراسر ایران تأمین نماید. در این زمان سنندج، ایلام و همدان بخشی از استان پنجم بودند. از سال ۱۳۴۰ به بعد استان کرمانشاه تقسیم شد به استان کردستان و استان کرمانشاهان و سنندج به عنوان مرکز سیاسی و اداری استان کردستان، مهمترین و بزرگترین شهر استان جدید التأسیس کردستان بود.
در سال ۱۳۴۳ فرمانداری کل ایلام تأسیس و در سال ۱۳۵۳ تحت عنوان استان ایلام از کرمانشاه منتزع گردید.
از سال ۱۳۴۶ نیز فرمانداری کل لرستان تأسیس گردید و شهرهای لک‌نشین استان کرمانشاهان (جنوب رود سیمره) به فرمانداری جدید به مرکزیت خرم‌آباد پیوستند، که بعدها تبدیل به استان مستقلی به نام استان لرستان گردید.
در سال ۱۳۹۶ زلزله‌ای به مقدار ۷٫۲ ریشتر کرمانشاه، عراق و استانهای نزدیک را لرزاند و خسارات بسیاری به جای گذاشت.
آب و هوا
کرمانشاه از دید گوناگونی آب و هوائی دارای تنوع زیادی است از لحاظ آب و هوایی دارای چهار فصل در یک زمان است برای نمونه قصر شیرین دارای آب و هوای گرم و سنقر و پاوه دارای آب و هوای سرد و کرمانشاه و اسلام‌آباد غرب دارای آب و هوای معتدل هستند.
مردم‌شناسی
برخی از بزرگترین اقوام و ایلات و طوایف کرد نظیر ایل زنگنه، ایل کلهر، ایل گوران، ایل سنجابی، ایل قلخانی و ایلات لک شامل: ایل جلالوند ایل عثمانوند، ایل پایروند، ایل بالوند، ایل کاکاوند در استان کرمانشاه زندگی می‌کنند. زبان‌ها و گویش‌های گوناگون نظیر زبان لکی و گویش‌های کرمانشاهی، کلهری، جافی، کردی گورانی، فارسی کرمانشاهی، ترکی سنقری، سورانی، پاوه‌ای، ژاو رودی، لهونی، بالاجوبی، اورامی و گوران از رایج‌ترین گونه‌های گویشی در استان کرمانشاه هستند.
مذهب
استان کرمانشاه از دیدگاه مذهبی نیز دارای گوناگونی بسیار زیادی است. به‌طور مثال پیروان کیش‌های شیعه (مذهب اکثریت مردم)، و اقلیت‌های سنی، یارسان، نعمت‌اللهی، یهودی، مسیحی (ارمنی و آشوری) و بهائی در این استان در کنار هم زندگی می‌کنند.
بخش زیادی از کردهای کرمانشاه تا اواخر سدهٔ نوزدهم میلادی پیروی دین یارسان بودند. هنری بایندر سیاح فرانسوی که در اواخر قرن نوزدهم از استان کرمانشاه دیدن کرده‌است، در سفرنامهٔ خود با عنوان «در کردستان، در بین‌النهرین و پرشیا» که در سال ۱۸۸۷ به چاپ رسیده‌است دین غالب مردم را یارسان می‌داند. او در بازدید از شهر قصر شیرین می‌نویسد:
.... بیشتر کُردان ایران از فرقهٔ علی‌اللهی هستند. اگر آنها را در انجام کارهایشان آزاد گذارند، آنها هم در کار دیگران مداخله نمی‌کنند. حس احترام به عقیدهٔ مذهبی دیگران در نزد ایشان بسیار زیاد است.
او همچنین در بازدید از شهر کرمانشاه می‌نویسد:
.... کُردان ایالت کرمانشاه مردمی آرام و خوش‌برخوردند. آنها به فرقهٔ علی‌اللهی تعلق دارند که باگذشت‌ترین فرقه‌های مذهبی هستند. در بعضی از دهکده‌ها پیروان این فرقه با مسیحیان که گذشت آنها کمتر است آمیزش دارند.
زیارتگاه‌ها
در استان کرمانشاه زیارتگاه‌های متعددی مربوط به دین اسلام (شیعه و سنی) و نیز دین یارسان وجود دارد. تعداد ۴۵ بقعه و امامزاده در استان کرمانشاه وجود دارد. مهمترین زیارتگاه‌های اهل تشیع در استان کرمانشاه، امامزاده باقر بیستون، امامزاده احمد سنقر، امامزاده ابراهیم کنگاور و آرامگاه احمد بن اسحاق سرپل ذهاب هستند. امامزاده سید عبیدالله در پاوه و نیز بقعه ویس در روانسر نیز از مهمترین زیارتگاه‌های اهل تسنن کرمانشاه هستند. در رابطه با دین یارسان مهمترین زیارتگاه‌های این دین همچون زیارتگاه سلطان سهاک، داوکه‌وسوار و خاتون رزبار در شیخان، بابایادگار در زرده، پیربنیامین و پیرموسی در کرند غرب، شاه‌حیاس در جیحون‌آباد و آتش‌بگ در گره‌بان در استان کرمانشاه واقع شده و پیروان این دین از سراسر ایران و عراق برای زیارت آنها به استان کرمانشاه می‌آیند.
زبان
زبان کردی و فارسی کرمانشاهی در شهر کرمانشاه از رایج‌ترین زبان‌ها می‌باشند. لهجه فارسی کرمانشاهی تنها خاص شهر کرمانشاه است. فارسی کرمانشاهی با گسترش سازمان‌های اداری در دوره قاجار و نیز به وسیله مهاجران و زواری که از مسیر کرمانشاه به عتبات می‌رفتند، ایجاد شده‌است. در استان گویش‌های کردی کرمانشاهی، کلهری، زنگنه‌ای، سنجابی، گورانی. هورامی و جافی در شهرهای جوانرود، روانسر، ثلاث باباجانی، بخش‌هایی از پاوه و سرپل ذهاب و ترکی سنقری نیز در سنقر رواج دارد و همچنین لکی در بخشی‌هایی از شهرستان کرمانشاه، شهرستان هرسین، شهرستان صحنه و شهرستان کنگاور و بیستون رواج دارد.
اقوام
طی پژوهشی که شرکت پژوهشگران خبره پارس به سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال ۸۹ انجام داد و براساس یک بررسی میدانی و یک جامعه آماری از میان ساکنان ۲۸۸ شهر و حدود ۱۴۰۰ روستای سراسر کشور، درصد اقوامی که در این نظر سنجی نمونه‌گیری شد در استان کرمانشاه به قرار زیر بود: ۴٫۲٪ فارس (۱٫۹٪ مرد، ۶٫۲٪ زن)، ۹۲٫۵٪ کرد(۹۵٫۲٪ مرد، ۹۰٫۴٪ زن)، ۰٫۲٪ عرب (۰٫۵٪ مرد)، ۰٫۷٪ لُر (۰٫۵٪ مرد، ۰٫۵٪ زن)، ۰٫۵٪ سایر و ۱٫۹٪ بدون جواب بودند.
کردها ساکنین اصلی استان کرمانشاه هستند. طوایف مختلف کرد از قبیل گوران، زنگنه، کلیایی، کلهر، قلخانی، جمور، سنجابی و طوایف لک از قبیل جلالوند، کاکاوند، عثمانوند، پایروند و … در این استان زندگی می‌کنند. اگرچه در آمارهای رسمی لک‌ها به عنوان بخشی از قومیت کرد در نظر گرفته می‌شوند، اما برخی قائل به این هستند که لک‌ها قومیتی جداگانه‌اند. آمار دقیق و تفکیک‌شده‌ای از جمعیت لک‌ها در استان کرمانشاه تهیه نشده‌است.
ترک‌های استان کرمانشاه در کنار کردهای کلیایی در شهر سنقر زندگی می‌کنند. آنان به زبان ترکی سنقری سخن می‌گویند. زبان سنقری فرم انتقالی از زبان ترکی آذربایجانی به زبان ترکی خراسانی می‌باشد. همچنین زبان سنقری به عنوان گویشی از زبان ترکی آذربایجانی یاد می‌شود.
در دو قرن گذشته عده‌ای از مردم مناطق مختلف به ویژه همدان، اراک، اصفهان، سمنان و… به شهر کرمانشاه مهاجرت کردند. تأثیر این مهاجرت‌ها را می‌توان در ایجاد لهجه فارسی کرمانشاهی مشاهده کرد. برخی از خاندان‌ها از جمله خاندان‌های آل آقا، خاندان نجومی، میبدی، جلیلی، فیض مهدوی، شهرستانی، صدوقی، محمّدی عراقی، کزازی، جابری، دزفولی و … نیز به دلایل مذهبی به کرمانشاه مهاجرت کردند.
پوشاک
جاذبه‌ها
جاذبه‌های تاریخی
در استان کرمانشاه ۳۰۰۰ اثر تاریخی برآورد شده‌است که ۷۱۶ اثر آن به ثبت آثار ملی و یک اثر به ثبت اثر جهانی رسیده‌است. در این میان بیستون به ثبت جهانی رسیده‌است و در همه جای استان آثار گرانبهایی دیده می‌شود از جمله تاق بستان در کرمانشاه، طاق گرا، معبد آناهیتا در کنگاور
کاروانسراها
- کاروانسرای قصرشیرین
- کاروانسرای صفوی بیستون
- کاروانسرای ماهیدشت
- کاروانسرای ایلخانی (بیستون)
- کاروانسرای سرپل ذهاب
کاخ‌ها و خانه‌های تاریخی
- کاخ خسرو
- خانه خواجه باروخ
- خانه معین الکتاب
- خانه خدیوی
- کاخ شاپور
- بقایای کاخ ساسانی (عمارت خسروی)
- کاخ حوش کوری
حمام‌ها
- حمام حسن خان کنگاور
- حمام حاج اصغر خان کنگاور
- حمام قلعه
- حمام بزرگ (حمام سرجوب)
- حمام پاچمن
پل‌ها
- پل میان راهان
- پل ماهیدشت
- پل نوژی وران
- پل بیستون
- پل کوچه
- پل قوزیوند
اماکن مذهبی
- آتشکده چهارقاپی
- معبد آناهیتا
- پرستشگاه پارتی
- مسجد جامع کرمانشاه
- مسجد جامع پاوه
- مسجد و حسینیه شیخ محمود تم تم
- مسجد دولتشاه
دیگر آثار تاریخی
- بیستون
- تاق بستان یا تاق وه سان
- ساعت سنگی
- طاق گرا
- غار سنگی دست‌ساز حسین کوهکن
جاذبه‌های طبیعی
استان کرمانشاه که دارای آب و هوای متنوعی در مناطق مختلف است در حدود ۷۷۰ چشمه و ۷۴ سراب را در خود جای داده‌است که آن را بستر مناسبی برای رودخانه‌های فصلی و دائمی تبدیل کرده‌است.
غارها
- غار پراو
- غار قوری قلعه
- غار دو اشکفت
- غار شکارچیان
فرهنگ
آثار فرهنگی استان کرمانشاه را بازار کرمانشاه، تکیه معاون الملک، تکیه بیگلربیگی، آرامگاه بابا یادگار، اویس قرنی، مقبره احمدبن اسحاق قمی، امامزاده احمدبن محمدباقر و آرامگاه میرعبیدالله، مسجد عمادالدوله، مقبره خلیفه حیدر حیدری باینگانی در بخش باینگان از توابع پاوه و سایر مساجد کهن و زیبا تشکیل می‌دهند.
صنایع دستی
صنایع دستی در استان کرمانشاه از سابقه تاریخی طولانی برخوردار بوده، بطوریکه روزگاری کرند غرب زرادخانه مهمی بوده که سلاح‌های گوناگون را می‌ساخته‌است. در تاریخ یورش‌های تیموریان و جنگ‌های ایران و عثمانی، از سلاح‌های ساخت کرند یاد شده‌است. صنایع دستی در استان کرمانشاه به موازات توسعه کشاورزی و دامداری پیشرفت‌هایی داشته و در اقتصاد و زندگی مردم استان به ویژه عشایر و روستائیان نقش مهمی داشته‌است.
چاپ کتاب
در سال ۱۳۹۷ در استان کرمانشاه ۱۸۷ عنوان کتاب با تیراژ ۱۵۵ هزار نسخه به چاپ رسیده‌است که عمدهٔ آنها در حوزهٔ ادبیات، علوم دینی و علوم اجتماعی بوده‌است. تنها ۶ عنوان از این کتاب‌ها به گویش‌های گوناگون زبان کردی انتشار یافته‌است. در استان کرمانشاه ۹۸ چاپخانه وجود دارد که ۸۷ واحد آن فعال هستند. همچنین ۸۷ انتشاراتی دارای مجوز در این استان وجود دارد که همگی با تعداد عناوین اندک به فعالیت مشغول‌اند.
کتابخانه‌ها
استان کرمانشاه (تا شهریور ۱۳۹۶) از نظر تعداد و نیز سطح زیربنای کتابخانه‌های عمومی در میان ۳۱ استان ایران در رتبهٔ ۱۲ جای دارد.
جغرافیا
ارنست هرتسفلد باستان‌شناس آلمانی کرمانشاه را به سبب قرارگیری‌اش در سرزمین‌های غرب ایران و دسترسی به بین‌النهرین، «دروازهٔ آسیا» نامیده‌است. این نام‌گذاری اهمیت جغرافیایی این منطقه را به دلیل قرارگیری بر سر راه تیسفون-هگمتانه نشان می‌دهد.
روستاها
در استان کرمانشاه ۳۱۴۹ روستا وجود دارد که ۵۵۴ مورد از آن از سکنه خالی شده‌است. همچنین ۱۶۵۴ روستای کرمانشاه دارای دهیاری هستند.
در استان کرمانشاه ۱۴ روستا به عنوان «روستای هدف گردشگری» شناخته شده‌است. این روستاها عبارت‌اند از پیران، حریر، کندوله، حجیج، هرسم، شالان، فش، نوژی‌وران، ورمقان، چرمله علیا، خانقاه، گلین، سرخه دیزه و شمشیر.
کوه‌ها
بیش از نیمی از وسعت استان کرمانشاه را کوه‌های مرتفع پوشانده‌است. رشته کوه زاگرس، به صورت مجموعه‌ای از رشته‌های موازی، با دشت‌های مرتفع کوهستانی در بین آنها، پوشش گیاهی متنوعی به وجود آورده‌است.
جنگل
۱. جنگل‌های بلوط ۲. جنگل‌های ون
ناهمواری‌ها
پناهگاه حیات وحش
۱. بیستون ۲. نواه کوه ۳. کچل ۴.هشیلان ۵. بدر و پریشان ۶. بوزین ۷. مره‌خیل ۸. زله زرد
حیوانات
۱. آهو ۲. کل ۳. بز وحشی ۴. پلنگ ۵. خرس ۶. گربه وحشی ۷. شوکا ۸. خرگوش ۹. جوجه تیغی ۱۰. گراز
موقعیت
استان کرمانشاه در موقعیت ۳۴ درجه شرقی و ۴۷ درجه شمالی شمالی قرار دارد.
جمعیت و وضعیت اجتماعی
کرمانشاه ۱/۴۵ درصد مساحت کل ایران را تشکیل داده و ۲/۴۴ درصد از جمعیت کشور را نیز در خود جای داده‌است.
بنابر آمار سال ۱۳۹۷ نیروی کار مولد استان برابر با ۷۱ درصد جمعیت استان بوده‌است. این در حالی است که نرخ ولادت استان کرمانشاه در سال ۱۳۹۶ برابر با ۱۷ در ده هزار نفر بوده که ۱/۸ نفر کمتر از نرخ کشوری با عدد ۱۸/۸ بوده‌است. روند کاهش نرخ ولادت در استان کرمانشاه از سال ۱۳۹۳ آغا شده و از سال ۱۳۹۴ نیز نرخ وفات سیر افزایشی به خود گرفته‌است. در سال ۱۳۹۶ نرخ وفات استان برابر با ۵/۸ وفات در هر هزار نفر بوده که بالاتر از نرخ کشوری با عدد ۴/۸ بوده‌است.
در سال ۱۳۹۶ نرخ رشد استان استان ۱/۱ بوده‌است. همچنین بنابر سرشماری ۱۳۹۵، استان کرمانشاه به لحاظ رتبه سالمندی (افراد بالای ۶۵ سال) در رتبه یازدهم کشور قرار دارد. به‌طور کلی و با توجه به نرخ رشد پایین و نیز مهاجرت بالا، جمعیت استان کرمانشاه به سمت کاهش و نیز پیرشدن حرکت می‌کند.
بر اساس آمارهای سال ۱۳۹۶ همچنین سن امید به زندگی در استان کرمانشاه در میان مردان ۷۱/۲۹ سال و در میان زنان حدود ۷۴ سال بوده‌است.
بنا بر آمار سال ۱۳۹۷ در استان کرمانشاه ۱۹۵ هزار سالمند زندگی می‌کند که از این نظر این استان در رتبهٔ هشتم بیشترین جمعیت سالمند ایران قرار دارد.
ازدواج و طلاق
از سال ۱۳۹۱ کاهش نرخ ازدواج در استان کرمانشاه آغاز شده‌است. این نرخ در سال ۱۳۹۶ برابر با ۸/۸ ازدواج در هر هزار نفر بوده که بالاتر از نرخ ازدواج کشور با عدد ۷/۶ بوده‌است. همچنین نرخ طلاق در استان کرمانشاه در همان سال ۲/۷ بوده که از نرخ طلاق کشور با عدد ۲/۲ بالاتر است.
جمعیت عشایر
جمعیتی نزدیک به ۸۰ هزار نفر از جمعیت استان کرمانشاه را عشایر تشکیل می‌دهند که ۴/۲ درصد از کل جمعیت استان هستند. جمعیت عشایر استان کرمانشاه در قالب ۱۴ ایل و ۱ طایفۀ مستقل متشکل شده‌اند که اگرچه همۀ آنها دوره ییلاقی خود را در استان کرمانشاه می‌گذرانند، اما برای گذراندن دوره قشلاقی علاوه بر مناطق گرمسیری استان، گاه به استانهای ایلام، لرستان و حتی خوزستان کوچ می‌کنند. به‌طور کلی ۶/۷ درصد از کل جمعیت عشایر کوچ‌نشین کشور ایران در استان کرمانشاه زندگی می‌کند.
موقعیت اقتصادی-اجتماعی
در آخرین رتبه‌بندی صنعتی استانهای ایران که از طرف سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور و وزارت صنایع و معادن جمهوری اسلامی ایران برمبنای داده‌های سال ۱۳۸۳ انجام گرفته‌است، استان کرمانشاه در گروه استانهای «بسیار توسعه‌نیافته» در میان ۲۸ استان در جایگاه ۲۵ قرار داشته و تنها سه استان سیستان و بلوچستان، ایلام و کهگیلویه و بویراحمد پایین‌تر از کرمانشاه قرار داشته‌اند.
بنا بر آماری که مرکز آمار ایران در سال ۱۳۸۸ منتشر کرده، سهم استان کرمانشاه از تولید ناخالص ملی برابر با ۶۴۰۰ هزار میلیارد تومان (برابر با ۰٫۶ درصد) است که از این نظر استان کرمانشاه در میان ۳۰ استان در جایگاه ۱۵ ایستاده‌است. در این آمار همچنین تولید سرانهٔ هر فرد در استان کرمانشاه (بدون احتساب تولید نفت در استانهای ایران) سه میلیون و ۳۴۰ هزار تومان بوده‌است که از این نظر استان کرمانشاه در بین ۳۰ استان در جایگاه ۱۹ قرار گرفته‌است.
نرخ بیکاری در استان کرمانشاه در تابستان سال ۱۳۹۸ برابر با ۱۴/۲ درصد اعلام شده که ۳/۷ درصد بیشتر از میانگین کشوری (۱۰/۵ درصد) بوده‌است و استان کرمانشاه از این نظر در میان استانهای ایران رتبهٔ ششم را داشته‌است. بنا بر آمار سال ۱۳۹۵ نیز شهرستان جوانرود با نرخ بیکاری ۴۷ درصدی دومین نرخ بیکاری را در سراسر ایران پس از بشاگرد در استان هرمزگان داشته‌است. استان کرمانشاه همچنین بالاترین نرخ بیکاری زنان را در میان ۳۱ استان ایران داشته‌است. بر اساس گزارش مرکز آمار ایران، تا پایان سال ۹۴ نرخ بیکاری زنان در سنین ۱۵ تا ۲۹ سال در استان کرمانشاه برابر با ۶۰/۲ درصد بوده‌است. در پاییز ۱۳۹۶ نرخ بیکاری در استان کرمانشاه ۲۵/۶ بوده که رکورد بیشترین میزان بیکاری در کل ایران و بیش از دوبرابر میانگین کشوری ۱۱/۹ درصدی بوده‌است. این آمار نسبت به تابستان ۱۳۹۶، ۷/۶ درصد و نسبت به پاییز ۱۳۹۵، ۱/۱ درصد رشد داشته‌است.
براساس آخرین پایش ملی محیط کسب و کار مربوط به زمستان سال ۱۳۹۷، استان کرمانشاه با شاخص ۶/۳۵ در میان استانهای دیگر کشور از نظر شاخص فضای کسب و کار در رتبه ۲۲ قرار دارد. این در حالی است که در پاییز همان سال کرمانشاه در رتبهٔ ۳۱ این رده‌بندی قرار داشت.
شاخص فلاکت (مجموع دو نرخ تورم و بیکاری) در استان کرمانشاه برای سال ۱۳۹۷ خورشیدی به میزان ۴۶/۵ درصد محاسبه شده‌است که این استان را در رتبهٔ دوم کشور قرار می‌دهد.
این در حالی است که سیاست خصوصی‌سازی در استان کرمانشاه صورت گرفته و مطابق با گفتهٔ رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان، در دی ماه ۱۳۹۷ خورشیدی، ۸۴ درصد اقتصاد استان کرمانشاه در دست بخش خصوصی بوده‌است.
فقر
بنا بر پژوهشی که توسط مجید عینیان و داود سوری با عنوان «فقر و نابرابری، رفتار پس‌انداز خانوار، تورم دهک‌ها» به سفارش دفتر طرح‌های پژوهشی «مؤسسهٔ عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی» طی سال‌های ۱۳۹۴ و ۱۳۹۵ انجام شده‌است، نواحی شهری استان کرمانشاه دارای نرخ سرشمار فقر به میزان ۱۳/۵ درصد و نواحی روستایی این استان دارای نرخ سرشمار فقر به میزان ۱۷/۷ درصد بوده‌اند. همچنین شهرستان کرمانشاه با داشتن ۲۹ هزار خانوار فقیر در نواحی شهری، به لحاظ تعداد خانوارهای فقیر (بدون در نظر گرفتن نسبت جمعیت) در رتبهٔ یازدهم کشور قرار گرفته‌است. نرخ سرشمار فقر در پژوهش در شهرستان‌های استان کرمانشاه به صورت زیر بوده‌است.
کشاورزی
استان کرمانشاه یکی از مناطق عشایری ایران است و به علت شرایط اقلیمی محصولات کشاورزی متعددی تولید می‌شود. کرمانشاه مرکز کشاورزی ایران است و بیشتر درآمد اقتصادی کرمانشاه از این راه‌است.
دامداری
سالانه ۳۶ هزار تن گوشت قرمز در دام‌داری‌های استان کرمانشاه تولید می‌شود که با محاسبهٔ سرانهٔ ۱۳ کیلوگرم گوشت در هر سال، این میزان ۱۰ هزار تن بیش از نیاز استان محسوب می‌شود و مازاد آن به استانهای قم، تهران، قزوین، اصفهان، و نیز کشورهای کویت، قطر و عمان صادر می‌شود. ۶۰ درصد از تولید گوشت در استان کرمانشاه از دام سبک (گوسفند و بز) و بقیهٔ آن از دام سنگین (گاو اصیل، دو رگه و بومی) استحصال می‌شود. علاوه بر این ۹۰۰ واحد پرورش و تولید گوشت مرغ در استان فعالیت دارد که ظرفیت جوجه‌ریزی آنها ۱۰ و نیم میلیون قطعه عنوان شده‌است. تولید گوشت مرغ در سال‌های ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷، به میزان بیش از ۶۳ هزار تن در هر سال بوده که با احتساب سرانهٔ ۲۶ تا ۲۷ کیلوگرم گوشت مرغ در هر سال، نیاز استان ۵۰ تا ۵۲ هزار تن بوده و مابقی آن به خارج از استان صادر می‌شود.
صنایع
۵۵/۵ درصد صنعت استان در شهرستان کرمانشاه متمرکز است.
پالایشگاه کرمانشاه (قدیمی‌ترین پالایشگاه کشور بعد از آبادان) پتروشیمی کرمانشاه، نیروگاه۶۴۰مگاواتی بیستون، نیروگاه سیکل ترکیبی ۱۲۸۸ مگاواتی زاگرس، مجتمع شیمیایی بیستون، باختر بیوشیمی و کیمیای غرب‌گستر، سیمان غرب، چینی کرد، مجتمع کشت و صنعت ماهیدشت (روغن نباتی ناز گل) کشت و صنعت روژین تاک، کاشی بیستون، کاشی کاژه سیمان سامان و کاشی کرد از مهمترین واحدهای صنعتی استان است.
پالایشگاه آناهیتا، پلیمر کرمانشاه، ذوب آهن فرامان، کاغذ کاوه و از جمله طرح‌های در دست احداث استان می‌باشد. شهرک صنعتی درودفرامان کرمانشاه که در سال ۱۳۵۰ تأسیس شده‌بود، در تیر ۱۳۹۷ به دلیل مشکلات متعدد به‌طور کامل ورشکسته و تعطیل شد.
معادن
از نظر ذخائر معدنی نیز این استان حائز اهمیت می‌باشد که عمده‌ترین آنها عبارتند از آهن، سرب، گوگرد، آلومیت، کوارتزیت و غیره.
تجارت
میزان صادرات مواد غذایی، مصالح ساختمانی و صنایع دستی کرمانشاه تنها در ۳ ماه نخست سال ۱۳۸۸ مجموع ۹ درصد از صادرات کل کشور را شامل می‌شود. بازارچهٔ مرزی پرویز خان سال ۱۳۸۷ رتبهٔ اول فعالیت را میان بازارچه‌های مرزی کشور کسب کرد. در شش ماه اول سال ۱۳۸۷ بیش از ۲۳۸٬۶۵۲ تن کالای غیرنفتی به ارزش ۱٫۵۳۱ میلیون دلار را از مبادی خروجی استان کرمانشاه صادر شد و همچنان مقام اول صادرات به کشور عراق و مقام هشتم صادرات کشور ایران را به خود تخصیص داد.
بهداشت و درمان
در استان کرمانشاه بیمارستانها و درمانگاه‌های زیادی وجود دارند. دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه دارای چند بیمارستان است که بنا بر آمار در سال ۱۳۹۷ بیش از ۲ میلیون و ۸۰۰ هزار نفر در بیمارستانهای مربوط به این دانشگاه ویزیت شده‌اند. از این میزان ۲۵۰ هزار نفر بستری شده‌اند و همچنین ۱۳۰ هزار عمل جراحی نیز انجام شده‌است. بیماری‌های آبله‌مرغان، سل و فلج اطفال در استان کرمانشاه ریشه‌کن شده‌است. استان کرمانشاه به عنوان قطب پزشکی درمانی غرب کشور هرسال بیماران زیادی را از استانهای مجاور و کشور عراق تحت پوشش قرار میدهید.معالجه رسمی اتباع خارجی در استان کرمانشاه تحت عنوان توریست درمانی از سال ۱۳۹۵ فعالیت رسمی خود را آغاز کرده است بطوریکه در استان ۹ مرکز درمانی وجود دارند که دارای گواهینامه IPD هستند. مراکز درمانی در سطح استان شامل بیمارستانهای امام خمینی، بیستون، امام حسین، امام علی(ع)، فارابی، شهدا، حضرت معصومه (س) و دکتر محمد کرمانشاهی دارای فعالیت در بخش گردشگری سلامت هستند. همچنین بیمارستانهای سنقر، قصرشیرین و سجاد توانایی خود را برای توریست درمانی اعلام کرده اند اما مجوزهای لازم هنوز صادر نشده است.
علاوه بر مراکز رسمی درمانی و بیمارستانها سطح استان، در تمامی ۱۴ شهرستان سطح استان درمانگاه ها و مراکز پزشکی متعددی قرار دارند که ظرفیت درمانی استان کرمانشاه را افزایش داده است. در اسفندماه سال۹۷ تعداد ۲۹۶۴ تخت بیمارستانی در استان کرمانشاه فعال بوده است،که ۲۳۲۸ تخت در بخش دانشگاهی و ۶۳۶ تخت در بخش غیردانشگاهی قرار دارد و سرانه استاندارد تخت بیمارستانی نسبت به جمعیت چهار تخت به ازا هر هزار نفر جمعیت است که با ساخت بیمارستانهای جدید آمار سرانه تخت در استان کرمانشاه بهبود می‌یابد.
حمل و نقل و ترانزیت
جاده‌ها
استان کرمانشاه در مسیر بزرگراه ۲ آسیا موسوم به بزرگراه بین‌المللی AH2 قرار دارد که از دنپاسار در جزیره جاوه اندونزی شروع شده و پس از گذشتن از سنگاپور، مالزی، تایلند، میانمار، بنگلادش، هند، نپال و پاکستان، از مرز میرجاوه وارد ایران شده و در مرز خسروی در شهرستان قصر شیرین در استان کرمانشاه خاتمه پیدا می‌کند.
سوانح جاده‌ای
در سال ۱۳۹۷ در مجموع ۴۰۷ نفر در سوانح روی‌داده در جاده‌های استان کرمانشاه کشته‌شده و ۴۷۷۰ نفر نیز زخمی شدند.
آموزش
بنا بر آماری که در مهر ۱۳۹۱ منتشر شده‌است، در استان کرمانشاه ۶۰ مرکز آموزش عالی فعال بوده‌است. همچنین ۹۳ هزار و ۷۹۵ نفر دانشجو در استان مشغول به تحصیل بوده‌اند که این رقم برابر با ۲/۱ درصد دانشجویان کل ایران بوده‌است؛ بنابراین آمار استان کرمانشاه در رتبهٔ ۱۸ در میان استانهای ایران از نظر پذیرش دانشجو قرار داشته‌است. از این تعداد، ۲۲/۶۴ درصد دانشجویان استان در مقطع کاردانی، بیش از ۷۰ درصد در مقطع کارشناسی، ۵/۳۶ درصد در مقطع کارشناسی ارشد و ۰/۵۵ درصد در مقطع دکترا مشغول به تحصیل بوده‌اند. همچنین تعداد اعضای هیئت علمی ۱۲۲۴ نفر بوده‌است.
مراکز آموزش عالی
مهمترین مراکز آموزش عالی در استان کرمانشاه عبارتند از:
- دانشگاه رازی، واقع در بلوار باغ ابریشم
- دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه، واقع در سرخه‌لیژه
- دانشگاه فنی و حرفه‌ای واحد کرمانشاه، واقع در خیابان کسری و شعبه ۲ واقع در کمربندی الهیه
- دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمانشاه، واقع در کسری شهرک ژاندارمری
- مؤسسه آموزش عالی جهاد دانشگاهی کرمانشاه، واقع در سه راه ۲۲ بهمن
- دانشگاه پیام نور واقع در کمربندی شرقی
- مؤسسه آموزش عالی علمی کاربردی فرهنگ و هنر
- مؤسسه آموزش عالی زاگرس
- مؤسسه آموزش عالی شهید رضایی کرمانشاه
- مؤسسه آموزش عالی کبیر غرب کرمانشاه
- مؤسسه آموزش عالی گنجینه هنر و معماری کرمانشاه
همچنین دانشگاه‌های آزاد و پیام نور شعبه‌هایی را در سایر شهرستان‌های استان دارند.
جستارهای وابسته
- بخش‌های کردنشین ایران
- کرمانشاه
- جوانرود
- پاوه
